Samatze

Samatze^[a] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Beherea lurraldean kokatuta. Agaramont eskualdean dago, Donibane Garazi hiriburutik 59,3 kilometrora. Altuera 0 eta 58 metro artekoa da, eta 13,26 km²-ko azalera hartzen du. 2022ko urtarrilaren 1a egunean 703 biztanle zituen.

Samatze
Nafarroa Beherea, Euskal Herria
Uhaitz Batuen elkargunea Aturri ibaian
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Beherea
Eskualdea	Agaramont
Administrazioa
Estatua	Frantzia
Eskualdea	Akitania Berria
Departamendua	Pirinio Atlantikoak
Elkargoa	Euskal Hirigune Elkargoa
Barrutia	Baiona
Kantonamendua	Errobi-Aturri
Izen ofiziala	Sames
Auzapeza (2020-2026)	Yves Pons (independente)
Posta kodea	64520
INSEE kodea	64502
Herritarra	samaztar
Kokapena
Koordenatuak	43°31′27″N 1°09′23″W
Azalera	13,26 km2
Garaiera	0-58 metro
Distantzia	59,3 km (Donibane Garazitik)
Demografia
Biztanleria	703 (2018:  −2)
Dentsitatea	51,81 biztanle/km²
Zahartzea[1]	% 19,9
Ugalkortasuna[1]	‰ 44,93
Ekonomia
Jarduera[1]	% 75,79 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 3,01 (2011)
Langabezia[1]	% 7,09 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 14,73 (2010)
Erabilera	% 1,26 (2011)
Datu gehigarriak
Webgunea	www.sames.fr

Samatze Biduze eta Uhaitz Batuak ibaien artean dago, eta biek Aturri ibaian isurtzen dituzte urak, udalerriko lurretan, leku desberdinetan bada ere. Hastingaren ondoan, ibai horiek inguratzen duten muino batean dago, baina Samatze Euskal Herriaren zati da, eta Hastinga, berriz, Gaskoiniarena. Horregatik, Samatze iparralderago dagoen euskal udalerria da, Bokale baino apur bat gorago. Beste berezitasun bat herrialdearen barruan duen kokapen geografikoa da, Nafarroa Beherekoa baita, baina Lapurdiko lurraldeak erabat inguratzen du (batez ere Gixunek), eta hori Urduñarekin bakarrik gertatzen da Bizkaian (Arabaz inguratuta).

Bertako biztanleak samaztarrak dira.

Izena

Samatze beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• frantsesez: Sames
• nafar erromantzez edo aragoieraz: Samas
• okzitanieraz: Samas

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[2]

• Sames (1125)
• Sames (1340)
• Saymes (1463)
• Zamatze (1840)
• Sames (1863)
• Samatze (1892)
• Samatze (1961)
• Samatze (1979)
• Samatze (2003)

Etimologia

Nahiz eta autore batek ere ez duen lortu etimologia argirik aipatzea, euskaraz "samats" hitza dago, lastoz edo ihiz mugatutako etxaldeko patio bati erreferentzia egiten diona. Gaskoiz ez dago horrelako hitzik.

Geografia

Udalerritik igarotzen dira Aturri ibaia eta haren ibaiadar diren Biduze eta Paueko ibaia. Baionatik Tolosa Okzitaniara doan A-64 autopistak herriko lurrak gurutzatzen ditu.

Udalerri mugakideak

• Landak iparraldean, hegoaldean eta ekialdean.
• Gixune (Lapurdi) mendebaldean.

Etxeak eta auzoak

• Larribère.
• Barta.
• Atxoeta.

Historia

Akamarrerekin batera, Agaramonteko dukerriaren menekoa zen baroierri bat osatzen zuen Samatzek.^[3]

Samatzen inauguratu zen, 1912an, Bidaxuneko kantonamenduan inoiz izan den tren geltoki bakarra. Baiona eta Tolosa arteko linean kokaturik zegoen, eta Gixune eta Samatzeko geltokia zen. Geltoki hura bidaiari faltagatik itxi zuten 1970eko hamarkadan.

Demografia

XIX. mendean zehar 800-900 biztanle inguru izan zituen Samatzek, baina XX. mendea hastean populazioa galtzen hasi zen, eta mende bukaerarako 400 baino gutxiago ziren. Hala ere, XXI. mendearen hasierako urteetan joera aldatu eta gorako bidea hartu zuen biztanleriak, eta 2010eko hamarkadan 600 lagunen maila gainditu zuen Samatzek.

Samatzeko biztanleria
Datuen iturburua: INSEE

Ekonomia

Samaztar gehienak lehen sektoretik bizi dira. Horrez gain, Lames de Sames tailerrean euskal nabal tipikoak ekoizten dituzte, eta Sametzeko lakuan ur parke bat dago, turismoa ere herriaren ekonomiaren parte izanik.

Kultura

Agaramont eskualdeko bertze herrietan bezala, bertako hizkuntza gaskoiera da, euskara aro modernoan mintzatzeari utzi baitzioten Gaskoiniarrek lurraldean eragindako influentziarengatik. Hala ere, Frantzia osoan bezala hizkuntza ofizial bakarra eta erabiliena Frantsesa da.

Ondasun nabarmenak

• Polita gaztelua, XIX. mendekoa.
• Garateko baserria, 1631koa.
• Donibaneko etxea, 1706koa.
• Jasokundearen eliza, XIV. mendekoa. Ama Birjinaren eta Haurraren estatua bat du.

Irudiak

• 
  Herriko etxea
• 
  Samatzeko geltokia
• 
  Eliza
• 
  Hilerria
• 
  Aturri

Oharrak

1. /s̺amát͡s̻^è/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza bigarren silaban eta kamutsa azken silaban