Tolosa Okzitania

Tolosa edo Tolosa Okzitania^[1] (frantsesez : Toulouse, okzitanieraz : Tolosa, ahoskatu /tuˈluzɔ/), Frantziako hegoaldean dagoen prefetura hiria da, Okzitania eskualdearen eta Garona Garaia departamenduaren hiriburua, Garona ibaiaren ertzean, Pirinioetako mendialdearen iparraldean.

Tolosa Okzitania Tolosa Toulouse
Frantziako udalerria
Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Frantzia
Frantziaren banaketa administratiboa	Metropolitar Frantzia
Eskualdea	Okzitania
Departamendua	Garona Garaia
Alkatea	Jean-Luc Moudenc
Izen ofiziala	Toulouse Tolosa
Jatorrizko izena	Tolosa Toulouse
Posta kodea	31000, 31100, 31200, 31300, 31400 eta 31500
Geografia
Koordenatuak	43°36′16″N 1°26′36″E
Azalera	118,3 km²
Altitudea	156 m, 115 m, 263 m eta 147 m
Mugakideak	Fenouillet, Aucamville, Balma, Blagnac, Colomiers, Cugnaux, Labège, Launaguet, Pechbusque, Portèth de Garona, Quint-Fonsegrives, Ramonville-Saint-Agne, Saint-Orens-de-Gameville, Tournefeuille, L'Union, Vieille-Toulouse eta Beauzelle
Demografia
Biztanleria	511.684 (2022ko urtarrilaren 1a)
247.561 (%48,4)   (%45,3) 231.992
Dentsitatea	4.325 bizt/km²
Informazio gehigarria
Ordu eremua	UTC+01:00 eta UTC+02:00
Hiri senidetuak	Ramallah, N'Djamena, Bristol, Elx, Buenos Aires, Düsseldorf, Kiev, Lagos, Chongqing, Atlanta, Stavanger eta Tel Aviv
metropole.toulouse.fr

Garona ibaiaren ondoan kokatua, 760.000 biztanle inguru zituen 1999an. Haren metropolialdea kontuan hartuta, ia 1.000.000 biztanle, Frantziako hegoaldeko bigarren hiria da, bai eta Europa osoan hazten ari den azkarrenetakoa ere. Izan ere, Europako industria aeroespazialaren kokagunea da. Artzapezpikutegia ere bada.

Gipuzkoako Tolosa herritik desberdindu behar denean, Tolosa Okzitania erabili behar da^[2].

Klima

Datu klimatikoak (Tolosa)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	9.4	11.2	14.0	16.2	20.5	24.2	27.6	27.5	24.2	18.9	13.0	10.1	18.1
Batez besteko tenperatura (ºC)	5.8	7.2	9.3	11.4	15.4	18.8	21.7	21.7	18.6	14.3	9.1	6.7	13.3
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	2.2	3.2	4.5	6.5	10.3	13.3	15.7	15.9	12.9	9.6	5.2	3.3	8.6
Pilatutako prezipitazioa (mm)	51.7	51.3	53.8	66.8	77.2	64.4	45.4	50.5	52.2	52.3	50.7	52.2	668.5
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	9.6	9	9.5	10.2	10.2	7.6	5.3	5.8	6.7	8	8.7	8.5	99.1
Eguzki orduak	104	119	182	184	217	207	245	238	195	138	96	84	2009
Iturria (1): Météo France[3]
Iturria (2): World Meteorological Organisation[4]

Historia

Garona ibaia Tolosan

Iberiar kulturako herri bat bizi zen Okzitaniako Tolosa aldean, K.a. IV. mendean herri zelta bat, volsco tectosagoak, nagusitu zenean. K.a. 120. urtean konkistatu zuten erromatarrek eta hiri berri bat eraiki zuten. V. mendearen hasieran, Galiako hego-ekialdeaz jabetu ziren bisigodoak eta bertan ezarri zuten beren erreinuko hiriburua. 508an frankoak nagusitu ziren hirian, eta bertatik ekin zioten herri eusko-akitaniarren aurkako erasoari. VII. mendetik aurrera Akitaniako dukerriko hiriburua izan zen eta VIII. mendearen hasieran musulmanek hartu zuten. 721. urtean, Eudon Akitaniakoak bertan menderatu zituen musulmanak; VIII. mende bukaeran frankoen esku geratu zen berriro, eta Tolosako konderria sortu zuten haiek (778). IX-XIII mende bitartean dukerri independente gisa jardun zuen, baina XI. mendetik aurrera lurralde asko galdu zituen. XIII. mendearen hasieran, erlijio gerra giroan bizi izan zen hiria (albitarren aurkako gerra, Tolosako setioa, 1218) eta 1249an Frantziako erresumaren barnean geratu zen. XIII. mendetik aurrera kultura eta unibertsitate hiri guztiz garrantzitsua izan zen. 1420tik Frantziako Iraultza arte bertan egon zen Languedoceko Parlamentua, eta XVI. mendean, erlijio gerren garaian, katolikoen aldeko hiria izan zen. Merkataritza hiri tradizionala izan zen XVIII. mende amaiera arte, eta XIX. mendean, burdinbidea bertaraino iritsi ondoren, hasi zen hazten eta inguruko lurraldeetako laborari jendea hartzen.

Demografia

Biztanleriaren bilakaera 1793 1800 1806 1821 1831 1836 1841 1846 1851 52.612 50.171 51.689 52.328 59.639 77.372 90.368 94.227 96.564 1856 1861 1866 1872 1876 1881 1886 1891 1896 103.144 113.714 126.936 124.852 131.642 140.289 147.617 149.791 149.963 1901 1906 1911 1921 1926 1931 1936 1946 1954 149.841 149.438 149.576 175.434 180.771 194.564 213.220 264.411 268.863 1962 1968 1975 1982 1990 1999 2009 2014 2020 323.724 370.796 373.796 347.995 358.688 390.350 - - -

Ondarea

• Done Saturdi basilika, antzinako apaizetxe beneditar baten gainean eraikia eta Frantziako eliza erromaniko handiena dena;
• XII-XIII. mendeetako San Eztebe katedrala gotikoa;
• XIII-XIV. mendeetako jakobinoen eliza gotikoa;
• XVI. mendean berritutako Notre-Dame-de-la-Dalbade eliza;
• Tolosako kapitolioa;
• Toulouse-Matabiau geltokia.

Garraioa

Aldiriak

Artikulu nagusia: «Tolosa Okzitaniako aldiriak» Tolosa Okzitaniak eta bere metropoli-eremuak gaur egun line bat: linea. Gainera, beste bi lerro daude proiektatuta: eta . Tolosa Okzitaniako aldiriak Colomèrs Los Ramassièrs Sent Martin de Toish Lardena Lo TOEC Sant Çubran-Arenas Proiektatuak: Matabiau Sent Anha Montaudran Portèth–Sent Simon Labeja–Inopòl Murèth Labeja–Vilatge Escalquens C linea (Tolosako aldiriak) Colomèrs 3' Los Ramassièrs 3' Sent Martin de Toish 3' Lardena 3' Lo TOEC 1' Sant Çubran-Arenas D linea (Tolosako aldiriak) Matabiau 6' Sent Anha 7' Portèth–Sent Simon 6' Murèth F linea (Tolosako aldiriak) Matabiau 5' Montaudran 5' Labeja–Inopòl 3' Labeja–Vilatge 2' Escalquens

Metroa

Artikulu nagusia: «Tolosa Okzitaniako metroa» Tolosa Okzitaniak eta bere metropoli-eremuak gaur egun bi linea ( linea eta  linea) dituen metro-sarea dute, X. intersekzio-formakoa, hiriaren erdigune neuralgikoa den Jean Jaurès geltokian.  Tolosa Okzitaniako metroa  Bòrdaroja Tres Cocuts La Vaca Barrièra de París Balmar-Gramont   Minimes-Claudi Nougaròu Argolets Canal del Miègjorn Roseda Compans-Caffarelli Belmont Joana d'Arc Marengo-SNCF Jean Jaurès Capitòli Francés Verdier Esquiròl Carmes Sant Çubran-Republica Palais de Justícia Pè d'Auca Sant Miquèl-Marcel Langer Arenas En Palòt Font l'Estanh Sent Anha-SNCF Mermoz Sauselong Bagatèla Ranguèlh Miralh-Universitat Facultat de Farmacia Reinariá Universitat Pau Sabatièr Belafont Ramonvila    Bassa-Comba A linea (Tolosako metroa) Balmar-Gramont 1' Argolets 1' Roseda 2' Belmont 1' Marengo-SNCF 1' Jean Jaurès 1' Capitòli 2' Esquiròl 1' Sant Çubran-Republica 1' Pè d'Auca 2' Arenas 1' Font l'Estanh 1' Mermoz 2' Bagatèla 1' Miralh-Universitat 2' Reinariá 1' Belafont 1' Bassa-Comba B linea (Tolosako metroa) Bòrdaroja 1' Tres Cocuts 2' La Vaca 1' Barrièra de París 2' Minimes-Claudi Nougaròu 1' Canal del Miègjorn 1' Compans-Caffarelli 2' Joana d'Arc 1' Jean Jaurès 1' Francés Verdier 1' Carmes 2' Palais de Justícia 1' Sant Miquèl-Marcel Langer 2' En Palòt 1' Sent Anha-SNCF 2' Sauselong 1' Ranguèlh 1' Facultat de Farmacia 2' Universitat Pau Sabatièr 2' Ramonvila

Tranbia

Artikulu nagusia: «Tolosa Okzitaniako tranbia»

Tolosa Okzitaniak eta bere metropoli-eremuak gaur egun bi linea ( linea eta  linea) dituen metro-sarea dute, Y. intersekzio-formakoa.

Tolosa Okzitaniako tranbia MEETT   1' Aeroconstellacion 2' Bausèla-Aeroscopia 2' Andromèda-Licèu 2' Plaça Jòrdi Brassens 2' Grand Nòble 2' Patinadoira-Barradels 2' Odyssud-Ritoret 1' Plaça del Relai 1'  Aeropòrt Pasteur-Ostal de Blanhac 2' 1' Daurat Guiana-Berric 2' 2' Nadot Servanty-Airbus 4' 3' Ancely 2' Arenas Romanas 2' Purpan 3' Caça-l'ardit 1' Cartocharia 2' Zenit 3' Arenas 2' Deodat de Severac 2' Crotz de Pèira 2' Avenguda de Murèth 2' Fèrre de Caval 1' Isla del Ramier 1' Palais de Justícia	1. linea (Tolosako tranbia) MEETT 1' Aeroconstellacion 2' Bausèla-Aeroscopia 2' Andromèda-Licèu 2' Plaça Jòrdi Brassens 2' Grand Nòble 2' Patinadoira-Barradels 2' Odyssud-Ritoret 1' Plaça del Relai 1' Pasteur-Ostal de Blanhac 1' Guiana-Berric 2' Servanty-Airbus 3' Ancely 2' Arenas Romanas 2' Purpan 3' Caça-l'ardit 1' Cartocharia 2' Zenit 3' Arenas 2' Deodat de Severac 2' Crotz de Pèira 2' Avenguda de Murèth 2' Fèrre de Caval 1' Isla del Ramier 1' Palais de Justícia	2. linea (Tolosako tranbia) Aeropòrt 2' Daurat 2' Nadot 4' Ancely 2' Arenas Romanas 2' Purpan 3' Caça-l'ardit 1' Cartocharia 2' Zenit 3' Arenas 2' Deodat de Severac 2' Crotz de Pèira 2' Avenguda de Murèth 2' Fèrre de Caval 1' Isla del Ramier 1' Palais de Justícia

Kultura

Institut d'Estudis Occitans, okizitanierako Akademia, Tolosan dago. Honela, Tolosa kultura okzitaniarraren hiriburu ezofiziala da. Gurutze okzitaniarra hiriko ikurtzat hartu da.

Ekonomia

Nekazaritza eremu oparo bateko merkataritza-gune garrantzitsua da. Industria (hegazkinak, altzairuak, ehunak, papera, zapatak, beira, tresneria elektrikoa eta mekanikoa, kimika industria) da ekonomia jarduera nagusia. Industria aeroespazialean, Airbus hegazkin ekoizlearen egoitza da.

Hezkuntza

• École nationale de l'aviation civile
• Institut polytechnique des sciences avancées
• Toulouse Business School
• Toulouse School of Economics

Tolosar ezagunak

• Claude Nougaro (1929-2004), abeslaria.

Hiri senidetuak

•  Atlanta (Ameriketako Estatu Batuak)
•  Tripoli (Libano) (Libano)
•  Bologna (Italia)
•  Bristol (Ingalaterra)
•  Chongqing (Txina)
•  Elx (Espainia)
•  Kiev (Ukraina)
•  Tel Aviv (Israel)
•  Rosario (Argentina)
•  Ramallah (Palestina)