اقتصاد ایران
مجموع دارایی های مالی و قدرت اقتصادی کشور ایران / From Wikipedia, the free encyclopedia
اقتصاد ایران یک اقتصاد ترکیبی، شامل یک بخش دولتی بزرگ است که در حدود ۶۰ درصد آن به شیوه متمرکز و دستوری اداره میشود.[19][20][21] بخش عمدهای از صادرات در ایران بر پایهٔ صادرات نفت و گاز است. در سال ۲۰۱۰ این صادرات ۶۰٪ درآمد دولت را شامل شدهاست.[15][21][22][23][24][25][26][27]
این مقاله نیازمند بهروزرسانی است. |
واحد پول | ریال ایران (IRR,﷼) |
---|---|
۱ فروردین | |
سازمانهای تجاری | اکو، اُپک، سازمان همکاری شانگهای، جیسف، بریکس ... |
گروه |
|
آمارها | |
تولید ناخالص داخلی | اسمی: ۲۳۱٫۵۵ میلیارد دلار برابریقدرتخرید:۱٫۳۳ تریلیون دلار (صندوق بینالمللی پول، ۲۰۲۰ م)[4] |
رتبه | ۵۰ ام (اسمی) / ۲۲ ام (برابریقدرتخرید) |
رشد تولید ناخالص داخلی | ۴٫۵٪- (تخمین صندوق بینالمللی پول، ۲۰۱۹)[5] |
سرانه تولید ناخالص داخلی | ۵٬۷۰۱ دلار (اسمی، ۹۸ ام) ۱۳٬۱۱۶ دلار (برابریقدرتخرید، ۱۲۱ ام) (صندوق بینالمللی پول، ۲۰۱۹ م)[6] |
تولید ناخالص داخلی هر بخش | کشاورزی (۱۰٪)، نفت (۲۵٪)، صنعت (۲۰٪)، خدمات (۴۵٪) (۲۰۱۱ م est.)[7] |
اجزای تولید ناخالص داخلی | مصرف خانگی (۵۰٫۲٪) مصرف دولت (۱۳٫۳٪) تولید سرمایهگذاری ثابت (۲۱٫۳٪) سرمایهگذاری در موجودی (۱۴٫۱٪) صادرات کالا/خدمات (۲۲٫۵٪) واردات کالا/خدمات (−۲۱٫۳٪) (۲۰۱۷ م est.) |
۳۹٫۵ (سپتامبر ۲۰۲۳)[8] | |
جمعیت زیر خط فقر | ۶۰٪ جمعیت با کمتر از ۲ دلار در روز زندگی میکنند (۲۰۲۰ میلادی)[نیازمند منبع] |
۰٫۳۷ (FY 2015)[9] (فهرست کشورها) | |
نیروی کار | ۲۳٫۸۳ میلیون (۱۳۹۲);[12] |
بیکاری | ۹٫۷ (مارس ۲۰۲۳)[13] |
خانوارهای شهری:
ماهیانه معادل ۱۶۰ دلار آمریکا (۲۰۱۹) خانوارهای روستایی: ماهیانه معادل ۱۳۰ دلار آمریکا (۲۰۱۹) | |
صنایع اصلی | صنعت نفتوگاز، صنعت پتروشیمی، صنعت باغبانی، صنعت فرش، شیلات و دامداری، فولادسازی، صنایع شیمیایی، ذوب آلومینیوم، صنعت خودروسازی، صنعت قطعهسازی، صنعت داروسازی، صنعت انرژی، صنعت نیروی برق، لوازمخانگی، صنعت الکترونیک و مخابرات، صنعت چرم، صنایع سلولزی، زیستفناوری، کشتیسازی، چاپ و نشر، صنایع دستی، گردشگری و هتلداری، صنعت بانکداری و بیمه، صنعت نساجی، ساختوساز، تولید سیمان و دیگر مصالح ساختمانی، فراوری مواد غذایی (بهویژه پالایش شکر و تولید روغن)، صنایع جنگافزاری |
۱۳۲ام (۲۰۱۴ م)[14] | |
تجارت خارجی | |
صادرات | ۱۰۰ میلیارد دلار (۲۰۱۷ م est.) |
کالاهای صادراتی | نفتوگاز (۸۰٪)، فراوردههای پتروشیمیایی، میوهوخشکبار، فرش، فولاد، خودرو |
شرکای اصلی صادرات | چین ۲۲٫۱٪ هند ۱۱٫۹٪ ترکیه ۱۰٫۶٪ کره جنوبی ۷٫۶٪ ژاپن ۷٫۱٪ (۲۰۱۲ م est.) |
واردات | ۷۰٫۵۳ میلیارد دلار (۲۰۱۷ م est.) |
کالاهای وارداتی | کالاهای واسطه و مواد خام صنعتی (۴۶٪)، کالاهای اساسی (۳۵٪)، مواد غذایی و دیگر کالاهای مصرفی (۱۹٪)، خدمات فنی |
شرکای اصلی واردات | امارات متحده عربی ۳۳٫۲٪ چین ۱۳٫۸٪ ترکیه ۱۱٫۸٪ کره جنوبی ۷٫۴٪ (۲۰۱۲ م est.) |
دریافت: ۴۱٫۴۵ میلیارد دلار (۳۱ دسامبر ۲۰۱۳ est.) (۵۶ام؛ ۲۰۱۲) در خارج: ۳٫۶۴۵ میلیارد دلار (۳۱ دسامبر ۲۰۱۳ est.) (۶۶ام؛ ۲۰۱۲ م) | |
استقراض ناخالص خارجی | ۱۵٫۶۴ میلیارد دلار (۲۰۱۳ م est.) |
امور مالی عمومی | |
بدهیهای عمومی | ۱۴٫۲٪ از تولید ناخالص داخلی (۲۰۱۷ م est.); پینوشت: شامل بدهی تضمینشدهٔ عمومی |
درآمدها | ۴۷٫۸۴ میلیارد دلار (۲۰۱۳ م est.) (بر مبنای نرخ ارز، نه قبخ)[15] |
مخارج | ۶۶٫۳۸ میلیارد دلار (۲۰۱۳ م est.) (بر اساس نرخ ارز) |
کمکهای اقتصادی | ۱۲۱ میلیون دلار (۲۰۰۸ م est.)[16] |
رتبه اعتباری | واحد اطلاعات اقتصادی: CCC (ریسک حاکمیتی) CCC (ریسک ارزی) CC (ریسک بخش بانک) CC (ریسک سیاسی) B (ریسک ساختار اقتصادی) CC (ریسک کشوری) (بهمن ۱۳۹۳)[17] |
ذخایر خارجی | ۶۸٫۰۶ میلیارد دلار (۳۱ دسامبر ۲۰۱۳ م est.) ۷۴٫۰۶ میلیارد دلار (۲۰۱۲ م) ۱۱۰ میلیارد دلار (۲۰۱۱ م)[18] ۸۰ میلیارد دلار (۲۰۱۰ م)[18] پینوشت: بیشتر ذخیرههای ارزی ایران در کشورهای دیگر بلوکه شدهاست |
منبع اصلی دادهها: اطلاعاتنامهٔ جهان سازمان سیا همهٔ مقدارها -مگر موردهای ذکرشده- به دلار آمریکا است |
اقتصاد ایران از دید برابری اقتصادی، پس از جنگ ایران و عراق به گونهای تنظیم شد که به شکلگیری غولهای اقتصادی حکومتی و فلج سازی مردم و به ویژه جوانان تحصیلکرده انجامید. بر اساس نظر متداول میان اقتصاددانان، فرصتهای اقتصادی در ایران برای همه مردم آن، برابر نیستند و شمار بسیاری از «فلج بودن» اقتصاد قشرهای ضعیف و جوان ایرانی خبر دادهاند.[28][29] قیمت بالای نفت در سالهای گذشته به دولت ایران این امکان را دادهاست تا سالیانه بالغ بر ۹۰ میلیارد دلار آمریکا، ارز آوری داشته باشد.[30][31][32] اقتصاد تنها رشد متوسط را به خود دیدهاست. ناکارآمدی اقتصاد و سرمایهگذاری ناکافی داخلی و خارجی باعث افزایش تورم در سالهای گذشته شدهاست.[33][34]
ایران از لحاظ تولید ناخالص داخلی بر پایهٔ برابری قدرت خرید، بیست و دومین اقتصاد بزرگ جهان است و بر پایهٔ تولید ناخالص اسمی براساس فهرست بانک جهانی، اقتصاد ایران، رتبهٔ ۵۰ را در میان کشورهای جهان دارد.[35][36]
اما به نسبت جمعیت، یا همان میزان تولید ناخالص داخلی سرانه (GDP per capita) که از اصلیترین معیارهای توسعهیافتگی است، ایران در سال ۲۰۲۰ با سرانهٔ ۲٬۴۲۲ دلار آمریکا در رتبه ۱۵۶ جهان از میان ۲۱۳ کشور مورد بررسی بانک جهانی، جای گرفتهاست.[37]
همچنین بنابر گزارشی که مؤسسه کردیت سوئیس منتشر کردهاست، میانگین دارایی هر فرد در ایران ۴٬۷۷۹ دلار آمریکا بهازای هر بزرگسال بالای ۱۸سال است که از این لحاظ در میان ۱۷۴ کشور مورد بررسی در سال ۲۰۱۸، در رتبه ۱۱۹ جهان قرار گرفتهاست.[38]
صندوق بینالمللی پول در ماه مه ۲۰۱۱ نرخ رشد اقتصادی ایران را صفر درصد پیشبینی کرد اما پس از اعتراض ایران این نرخ رشد را به ۲٫۵ درصد افزایش داد که با این وجود هنوز بسیار کمتر از متوسط نرخ رشد جهانی و منطقهای است. به گزارش صندوق بینالمللی پول تورم ایران در سال ۲۰۱۱ بالاترین تورم منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و به میزان ۲۲٫۵ درصد پیشبینی شدهاست.[39]
ایران دومین تولیدکننده خاویار،[40] سومین تولیدکننده پسته،[41] نخستین تولیدکننده زعفران،[42] زرشک،[43] فیروزه،[44] میوههای شفتی (مثل زردآلو)[45] و فرش دستباف[46] در جهان است. این کشور همچنین دارندهٔ بیشترین ذخایر روی و سرب در جهان و پنجمین دارندهٔ ذخایر مس در جهان بهشمار میرود که این فلزات بیشتر به اشکال خام (مانند کنسانتره و پودرهای معدنی) از ایران صادر میشوند.[47][48] ایران همچنین جزو ده کشور اول دنیا از نظر جاذبههای گردشگری و جزو پنج کشور اول جهان از نظر تنوع گردشگری و جزو سه کشور اول جهان از نظر تنوع صنایع دستی است.[49]
ایران همچنین هشتمین تولیدکننده میوه،[50] پنجمین تولیدکننده خیار و بادمجان، سومین تولیدکننده زردآلو و سومین تولیدکننده بادام و گردو،[51] چهارمین تولیدکننده سیمان،[52] نهمین تولیدکننده آهن،[53] هشتمین تولیدکننده لیموترش،[54] دهمین تولیدکننده انگور،[55] هشتمین تولیدکننده مرغ،[56] سومین تولیدکننده گاز طبیعی،[57] ششمین تولیدکننده نفت،[58] سومین صادرکننده نفت،[59] ششمین تولیدکننده پیاز،[60] سومین تولیدکننده هندوانه،[61] هفتمین تولیدکننده گوجه فرنگی،[62] هفتمین تولیدکننده مرکبات،[63] هفتمین تولیدکننده پشم[64] سیزدهمین تولیدکننده آهک[65] دومین تولیدکننده پرلیت[66] پنجمین تولیدکننده باریت[67] در جهان است.
در ۱۶ ژانویه ۲۰۲۰ اندیشکده مؤسسه مالی بینالمللی، مستقر در واشینگتن، اعلام کرد اقتصاد ایران در سال ۲۰۱۹ مالی (تا پایان ماه مارس) ۴٫۶ درصد کوچک شده بود که پیشبینی میشود تا پایان سال جاری مالی در ایران (پایان ماه مارس) اقتصاد ایران ۷٫۲ درصد کوچک شود.[68][69]