ولایت بامیان

بامیان
بامیان
ولایت
	مناطق مختلف بامیان
	موقعیت ولایت بامیان در افغانستان
	مختصات (مرکز): ۳۴٫۷۵°شمالی ۶۷٫۲۵°شرقی
کشور	افغانستان
مرکز	بامیان
حکومت
• نوع	ولایت
• والی	عبدالله سرحدی
مساحت
• کل	۱۸۰۲۹ کیلومتر مربع (۶۹۶۱ مایل مربع)
ارتفاع	۲۸۰۰ متر (۹۲۰۰ فوت)
جمعیت (۲۰۱۳)
• کل	۴۲۵۵۰۹
• تراکم	۲۴/کیلومتر مربع (۶۱/مایل مربع)
اهلیت‌نام	بامیانی
منطقهٔ زمانی	یوتی‌سی +۴:۳۰ (وقت افغانستان)
کد پستی	۱۶۰۱, ۱۶۰۲, ۱۶۰۳, … ۱۶۱۰
زون	مرکزی
کد ایزو ۳۱۶۶	AF-BAM
زبان اصلی	فارسی دری

ولایت بامیان (فارسی میانه: بامیکان)^[1] یکی از ۳۴ ولایت افغانستان به مرکزیت شهر بامیان می‌باشد و از ولایات مرکزی افغانستان به‌شمار می‌رود و گستردگی آن ۱۸٫۰۲۹ کیلومتر مربع می‌باشد. جمعیت آن بر اساس برآورد سال ۲۰۱۱ (میلادی)، ۴۱۸٬۵۰۰ نفر است. این منطقه به دلیل وجود صدها اثر تاریخی که به موجب کثرت فرهنگی زیادی که در گذشته در آن وجود داشته، دارای شهرتی جهانی می‌باشد. نام بامیان را می‌توان به «مکان نور درخشان» ترجمه کرد.^[2]^[3]

اطلاعات اجمالی بامیان, کشور ...

بستن

نام بامیان با آثار مشهوری چون مجسمه‌های بودا با ۳۰۰۰ مغاره، قلعه‌های شهر ضحاک، شهر غلغله، پارک ملی بند امیر، دره هاجر، استوپه کلیگان، گوهر گبن، کافران و چهل دختران همراه گشته است. بامیان بزرگ‌ترین ولایت هزاره‌جات بوده و مرکز آن به‌شمار می‌آید. طبیعت بامیان کوهستانی است. حتی مناطق هموار کمی که وجود دارد از ارتفاع زیادی برخوردار بوده و طبیعت سرد و خشن دارد.^[4]

سعدی شیرازی در بوستان، حکایتی را از بامیان به این ترتیب نقل می‌کند که:

سالی از بلخ بامیانم سفر بود و راه از حرامیان پر خطر، جوانی بدرقه همراه من شد سپر باز چرخ انداز سلحشور بیش زور که بده مرد توانا کمان او زه کردندی و زور آوران روی زمین پشت او بر زمین نیاوردندی ولیکن چنان‌که دانی متنعم بود و سایه پرورده نه جهان دیده و سفر کرده. رعد کوس دلاوران به گوشش نرسیده و برق شمشیر سواران ندیده. اتفاقاً من و این جوان هر دو در پی هم دوان هر آن دیوار قدیمش که پیش‌آمدی به قوّت بازو بیفکندی و هر درخت عظیم که دیدی به زور سرپنجه بر کندی و تفاخر کنان گفتی

پیل کو تا کتف و بازوی گردان بیند

شیر کو تا کف و سر پنجه مردان بیند

ما درین حالت که دو هندو از پس سنگی سر برآوردند و قصد قتال ما کردند به دست یکی چوبی و در بغل آن دیگر کلوخ کوبی جوان را گفتم چه پایی؟

بیار آنچه داری ز مردی و زور که دشمن به پای خود آمد به گور

تیر و کمان را دیدم از دست جوان افتاده و لرزه بر استخوان

نه هر که موی شکافد به تیر جوشن خای

به روز حمله جنگ آوران به دارد پای

چاره جز آن ندیدم که رخت و سلاح و جامه‌ها رها کردیم و جان به سلامت بیاوردیم.

بکارهای گران مرد کار دیده فرست

که شیر شرزه در آرد به زیر خمّ کمند

جوان اگر چه قوی یال و پیلتن باشد

به جنگ دشمنش از هول بگسلد پیوند

نبرد پیش مصاف آزموده معلوم است

چنان‌که مسئله شرع پیش دانشمند

در دوران باستان، بخش‌های مرکزی افغانستان از نظر استراتژیک از طریق کاروان‌های جاده ابریشم که از منطقه عبور می‌کردند، رونق می‌گرفت و محل تقاطع تجارت بین امپراتوری روم، چین، آسیای میانه و آسیای جنوبی بود. بامیان برای بسیاری از مسافران نقطه توقف بود. در اینجا بود که ترکیب عناصر هنر یونان و بودایی، به یک سبک کلاسیک منحصر به فرد تبدیل شد که با نام هنر یونانی و بودایی شناخته می‌شود.^[2]^[3]

نام بامیان در اوستا (یشت‌ها، ص ۱۰۰) و همچنان در (بندهشن) در زبان پهلوی به شکل بامیکان آمده است. مجسمه‌های بودا که بلندترین مجسمه‌های جهان محسوب می‌گردید از یادگارهای دینی دورهٔ کانیشکا از امپراتوران کوشانی به حساب می‌آید. بامیان بخاطر چشم‌انداز زیبای آن و وجود دو تندیس عظیم بودا از ارزش خاصی برخوردار بوده است. در قدیم محل اُتراق کاروان‌های جاده ابریشم و مرکزی مهم برای هنرمندان، و همچنین مرکزی برای نشر آیین بودایی بوده است. بین سال‌های ۶۲۹ و ۶۴۵ میلادی، هیوان‌تسانگ زائر مشهور چینی، که از بامیان بازدید کرده از خود نوشته‌های گران‌بهایی راجع به بناها و تندیس‌های بامیان و همچنین از زندگی اجتماعی و مذهبی باشندگان آن به جای گذاشته است. قریب به نیم قرن بعد، یک راهب اهل کوریا بنام هویچائو، که در سال ۷۲۷ م. از بامیان گذر کرده بود، آن منطقه را علی‌رغم حضور اعراب در شمال و جنوب آن، یک پادشاهی مستقل و قدرتمند توصیف کرد.^[5]

در دورهٔ اسلامی بامیان یکی از شهرهای مهم و آباد خراسان و مرکز شیران بامیان محسوب می‌شود. اما در قرن هفتم هجری بر اثر حملهٔ مغول همانند اکثر شهرهای خراسان به خاک یکسان می‌گردد. جوینی می‌گوید:

«و به بامیان رسیدند ارباب آن از باب مخاصمت و مقاومت درمی‌آمدند… ناگاه از شست قضا که نای کلی آن قوم بود تیر چرخی که مهلت نداد از شهر بیرون آمد به یک پسر جغتای رسید که محبوبترین احفاد چنگیز خان بود»^[6]

یعقوب لیث صفاری معبدی بزرگ بامیان را ویران کرد، با اینحال باشندگان بومی بامیان تا آمدن غزنویان هنوز به اسلام نگرویده بودند. در دورهٔ غوریان، بامیان برای نزدیک به یک قرن (۶۰۹–۱۲۱۲/۵۵۰–۱۱۵۵ م) پایتخت این پادشاهی بزرگ بود که قلمرو آن تا شمال آمودریا می‌رسید. درهٔ بامیان جزئی از قلمرو خوارزمشاهیان بود تا اینکه چنگیز خان برای انتقام از قتل نواسه‌اش شهر را به کلی ویران کرده و باشندگان آن را قتل‌عام کرد.

به استناد کتب تاریخی، بامیان تازمان حملات مغول از اهمیت و اعتبار شایانی برخوردار بوده است، چرا که در مسیر تجارتی با هند قرار داشته است. در دوره سامانیان و غزنویان، بامیان نیز جزو مراکزی بوده که در آن ضرب سکه این حکومت‌ها در آن انجام می‌شده است.^[7] پس از این کشتار و ویرانگری توسط سپاهیان مغول، بامیان سالیان دراز همچنان متروکه باقی‌ماند و همین موقعیت مهم جغرافیایی آن بود تا توانست دوباره جان تازه گرفته و دارای سکنه شود. از دورهٔ تیموریان به بعد شهری در بامیان ظهور کرد و در دورهٔ حکومت گورکانیان هند دوباره از بامیان یاد شد. بابر فرمانروای گورکانی بامیان را جایی زیبا توصیف کرده، اما در دورهٔ اورنگ‌زیب، حاکم دیگر گورکانی، بامیان دوباره آسیب دید و ویرانگری‌های اورنگ‌زیب شامل به توپ بستن تندیس بودای بزرگ ۵۵ متری می‌شد.

ولایت بامیان در مرکز افغانستان بین ۳۴ درجه و ۷۵ دقیقه عرض شمالی و ۶۷ درجه و ۲۵ دقیقه عرض شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است.^[8] طول متوسط این ولایت به خط مستقیم در جهت شمال به جنوب ۱۷۰ کیلومتر و عرض متوسط آن در جهت شرق-غرب حدود ۱۳۰ کیلومتر است. ولایت بامیان از سمت شمال با ولایات سرپل و سمنگان، از جنوب با ولایت دایکندی، از شرق با ولایات بغلان و پروان، از جنوب شرقی به ولایت میدان وردک و از غرب به ولایت غور محدود است.^[9] شهر بامیان مرکز ولایت بامیان است و از کابل ۱۳۵ کیلومتر فاصله دارد. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۲٬۵۰۰ و پهناوری آن ۱۷٬۵۵۵ کیلومتر مربع است که تقریباً یک سی و هفتم یا ۲٫۶۹٪ پهناوری کل افغانستان را شامل می‌شود. شهرستان یکاولنگ بزرگ‌ترین و شهرستان شیبر کوچک‌ترین شهرستان های بامیان هستند.

بامیان در جنوب کوه‌های هندوکش و در شمال کوه‌های بابا واقع شده است. بلندی‌های کوه بابا باعث به‌وجود آمدن سه حوزهٔ آبریز متفاوت در این ولایت شده است و شهرستان های آن را از همدیگر جدا می‌کند. این ولایت دارای آب و هوایی کوهستانی، پاک و شفاف، شب‌هایی پرستاره و زمستان‌هایی سرد و برف‌گیر دارد.

در جنوب ولایت بامیان کوه بابا قرار دارد که مرتفع‌ترین قله آن شاه‌فولادی می‌باشد و ۵٬۱۴۵ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. دریاچه‌های بند امیر در ولسوالی یکاولنگ از جاذبه‌های معروف گردشگری افغانستان می‌باشد که به‌عنوان منطقه حفاظت شده در سال ۲۰۰۹ پارک ملی اعلان گردید. بند پیتاب بند دریاچه طبیعی دیگری در شهرستان کهمرد است که در پارک ملی دره آجر واقع شده است. دریای بامیان از دامنه‌های شمالی کوه بابا غربی سرچشمه گرفته از شهر بامیان می‌گذرد. این دریا در ابتدا به‌نام دریای آهنگران یاد می‌شود که در ولایت سمنگان به‌نام دریای سرخاب، و در ولایت کندز به‌نام دریای کندز یاد شده به آمودریا می‌ریزد. دریای دیگر دریای بلخاب است که از دریاچه ذولفقار بند امیر سرچشمه گرفته پس از عبور از ولایت سمنگان در دشت خانقاه ولایت بلخ، یک دلتا تشکیل داده کشتزارهای وسیع اطراف مزار شریف را سیراب می‌سازد.^[10]

معادن این ولایت عبارت اند از:- آهن، سوبریک اسید، مس، آمازونیت، رخام، مرمر، گرانیت، تراویزتاین، سنگ‌های زینتی، زغال‌سنگ، گچ، سرپنتاین، سلفر، کلوین، آنتیموان و کوارتز.^[11]

در مرکز ولایت مجسمه‌های معروف بودا قرار داشت که توسط طالبان منفجر و از بین برده شدند. این مجسمه‌ها از شهرت جهانی برخوردار بودند و یکی از جاذبه‌های گردشگری به‌شمار می‌آمدند.^[12]

اکثریت باشندگان ولایت بامیان را هزاره‌ها تشکیل می‌دهند که در تمام شهرستان های آن از جمله ورس، پنجاب، سیغان، شیبر، یکاولنگ، کهمرد و مرکز بامیان سکونت دارند. سایر اقوام در این ولایت تاجیک‌ها و پشتون‌ها هستند که تاجیک‌ها در شهرستان های کهمرد، شیبر، سیغان و مرکز بامیان، پشتون‌ها در شهرستان های کهمرد و مرکز بامیان زندگی می‌کنند.^[13]^[14]

در سال ۲۰۱۹ میلادی اداره ملی احصاییه و معلومات جمهوری اسلامی افغانستان، جمعیت ولایت بامیان را ۵۲۲٬۲۰۵ نفر برآورد نمود. از این میان ۵۰٬۶ درصد آن مرد است که ۲۶۴٬۶۶۶ نفر می‌باشد و ۴۹٬۴ درصد آن زن است که ۲۵۷٬۲۳۹ نفر می‌باشد. بیشترین جمعیت این ولایت (۲۳٫۵ درصد آن) در شهر بامیان زندگی می‌کنند. شهرستان های پرجمعیت آن به ترتیب ورس با ۲۰٬۷ درصد جمعیت، یکاولنگ با ۲۰٬۹ درصد جمعیت، پنجاب با ۱۲٫۲ درصد جمعیت، کهمرد با ۹ درصد جمعیت، شیبر با ۶٫۹ درصد جمعیت و سیمان با ۶٫۷ درصد جمعیت است.^[15]

تقسیمات اداری

اطلاعات بیشتر شماره, ولسوالی ...

**| نقشه تقسیمات اداری ولسوالی‌های ولایت بامیان**|
شماره	ولسوالی	مرکز	جمعیت زن	جمعیت مرد	مجموع جمعیت	مساحت
	مرکز	بامیان	۵۰٬۲۹۳ نفر	۴۹٬۹۱۱ نفر	۱۰۰٬۲۰۴ نفر
۱	شهرستان کهمرد	کهمرد	۲۱٬۱۱۶ نفر	۲۲٬۱۱۹ نفر	۴۳٬۲۳۵ نفر	۱۲۹۸ کیلومترمربع
۲	شهرستان پنجاب	پنجاب	۴۰٬۱۳۵ نفر	۴۱٬۰۱۹ نفر	۸۱٬۱۵۴ نفر	۱۸۹۱ کیلومترمربع
۳	شهرستان سیغان	سیغان	۱۳٬۹۸۴ نفر	۱۴٬۵۶۰ نفر	۲۸٬۵۴۴ نفر	۱۷۷۷ کیلومترمربع
۴	شهرستان شیبر	شیبر	۱۶٬۹۲۰ نفر	۱۸٬۲۰۰ نفر	۳۵٬۱۲۰ نفر	۱۲۶۵ کیلومترمربع
۵	شهرستان ورس	ورس	۶۳٬۹۰۹ نفر	۶۵٬۹۳۸ نفر	۱۲۹٬۸۷۴ نفر	۲۹۸۸ کیلومترمربع
۶	شهرستان یکاولنگ	یکاولنگ	۳۵٬۸۰۰ نفر	۳۶٬۶۷۹ نفر	۷۲٬۴۷۹ نفر	۶۹۱۷ کیلومترمربع
۷	شهرستان یکاولنگ نمبر ۲ (موقت)	یکاولنگ	۱۵٬۳۸۲ نفر	۱۶٬۲۴۰ نفر	۳۱٬۶۲۲ نفر	۶۹۱۷ کیلومترمربع

بستن

منبع‌شناسی

در مورد تعداد نفوس این ولایت آمار ضد و نقیضی وجود دارد. طبق آمار صحت عامه که در طول کمپاین واکسین سال ۱۳۸۷ هجری خورشیدی ۲۰۰۸ (میلادی) به‌دست آمده جمعیت این ولایت ۶۵۰۰۰۰ نفر ثبت نام گردیده است. براساس آمار نشر شده اداره مرکزی احصائیه در نشریه تخمین نفوس سال ۱۳۸۹ هجری خورشیدی (۲۰۱۰) میلادی) جمعیت کل بامیان ۴۱۱۷۰۰ نفربر آورد شده است؛ درحالی‌که وزارت احیا و انکشاف دهات از طریق پروگرام همبستگی ملی نفوس ولایت بامیان را ۶۵۰٬۰۰۰ نفر تخمین زده است. آمار تهیه شده توسط ادارات ملل متحد جمعیت ولایت بامیان را حدود ۵۷۲۸۷۴ نفر برآورد نموده است با توجه به تناقضات آماری که ذکر گردید پس از مشوره با مقام ولایت بامیان آمار ارائه شده توسط ادارات ملل متحد UN از نظر تخمینی به واقعیت نزدیک تر تشخیص داده شد و آمار معتبر در این سند در نظر گرفته شد.^[16]

معدن حاجیگک با ۲ میلیارد تن آهن بزرگ‌ترین منبع ذخایر آهن در آسیا است.^[17]

کچالو (سیب‌زمینی) مهم‌ترین محصول کشاورزی بامیان است. حدود نصف کچالوی مورد نیاز افغانستان در این ولایت تولید می‌شود و مقداری از آن نیز به خارج از کشور صادر می‌شود.^[18]

اسکی ورزش مورد علاقه بامیان است. در فصل زمستان این ولایت شاهد رقابت‌های ورزشی ویژه زمستانی است. شهروندان این ولایت به خصوص روزهای آخر هفته در دامنهٔ کوه‌های بابا به تمرین بازی‌های زمستانی همچون اسکی و اسکیت می‌پردازند.

در سال‌های اخیر، این ورزش علاقه‌مندانی از میان دختران نیز به خود جلب کرده است. افضل نوری مسئول باشگاه اسکی عقاب ولایت بامیان گفت که حضور دختران اسکی‌باز در سه سال اخیر در این ولایت افزایش پیدا کرده است.^[19]

مسابقات اسکی بانوان بامیان

ریاست اطلاعات و فرهنگ، مرکز آموزشی لینکن و باشگاه ورزشی عقاب رقابت اسکی ویژه دختران را به مناسبت روز جهانی آموزش در بامیان برگزار کرد. در این رقابت ده بانو از چندین باشگاه اسکی ولایت بامیان اشتراک کرده بودند.

اسحاق موحد رئیس اطلاعات و فرهنگ بامیان گفت که رقابت اسکی میان دختران به مناسبت آموزش و آموزش در سایه صلح برگزار شده است. به گفتهٔ موحد سلسله رقابت‌ها هر هفته میان گروه‌های سنی مختلف تا پایان زمستان ادامه خواهد داشت.^[19]

بامیان یکی از شهرهای کهن و تاریخی افغانستان امروزی محسوب می‌گردد. وجود پیکره‌های تخریب شده بامیان، اولین پارک ملی دره آجر، غلغله، شهر ضحاک که در جغرافیایی بامیان و بند امیر این شهر را به یکی از مراکز مهم توریستی افغانستان تبدیل نموده بود. این پیکره‌های عظیم بودا در مارس ۲۰۰۱ توسط حکومت طالبان منفجر شدند. پیکارجویان طالبان قصد داشتند با تخریب یادبودهای بوداییسم، «آثار شرک» را در منطقه از بین ببرند.^[20]

این مجسمه‌های عظیم ایستاده و سایر مجسمه‌های خرد و بزرگ دوره کوشانی‌ها معمولاً به عنوان «بت‌های بامیان» در زبان همه مشهور بود. مجسمه ۵۵ متری بامیان بزرگ‌ترین هیکل بودای دنیا و بلندترین مجسمه سنگی جهان بود. این سازه‌های گرانبهای افغانستان که شهرت جهانی داشت در رژیم طالبان به‌کلی تخریب گردید اما در سال‌های اخیر اقدامات خوبی برای بازسازی آن‌ها شروع شده است بت بزرگ بنام صلصال و بت کوچک‌تر بنام شمامه بوده است.

بند امیر واقع در شهرستان یکاولنگ از دیگر جاذبه‌های توریستی این ولایت به حساب می‌آید که اخیراً از سوی دولت افغانستان به عنوان آثار ملی ثبت شده است.

فاصله مرکز بامیان با ولسوالی‌های ولایت بامیان

اطلاعات بیشتر بامیان, شهرستان ...

فواصل شهر بامیان تا شهرستان هایش
بامیان	شهرستان	مقدار (km)	بامیان	شهرستان	مقدار (km)
بامیان	یکاولنگ	۹۶کیلومتر	بامیان	شیبر	۴۴ کیلومتر
بامیان	سیغان	۵۹ کیلومتر	بامیان	پنجاب	۱۵۱ کیلومتر
بامیان	ورس	۱۸۰ کیلومتر	بامیان	کهمرد	۸۷ کیلومتر

بستن

فاصله بامیان با دیگر ولایات

اطلاعات بیشتر مرکز, شهر ...

مرکز	شهر	فاصله	مرکز	شهر	فاصله
بامیان	کابل	۱۸۱ کیلومتر	بامیان	هرات	۱۲۹۶ کیلومتر
بامیان	چخچران	۳۰۹ کیلومتر	بامیان	فیروزکوه	۶۷۵ کیلومتر
بامیان	مزارشریف	۴۲۷ کیلومتر	بامیان	میدان شهر	۱۴۵ کیلومتر
بامیان	غزنی	۲۴۹ کیلومتر	بامیان	کندهار	۵۹۷ کیلومتر
بامیان	ترین کوت	۵۲۵ کیلومتر	بامیان	شبرغان	۴۴۰ کیلومتر
بامیان	میمنه	۶۰۱ کیلومتر	بامیان	فیض‌آباد	۵۱۰ کیلومتر
بامیان	پلخمری	۲۳۲ کیلومتر	بامیان	چاریکار	۱۶۹ کیلومتر
بامیان	نیلی	۳۳۲ کیلومتر	بامیان	سرپل	۳۸۵ کیلومتر
بامیان	ایبک	۳۱۸ کیلومتر	بامیان	جلال‌آباد	۳۵۶ کیلومتر
بامیان		کندوز		۳۳۶ کیلومتر