From Wikipedia, the free encyclopedia
Unha espada (do latín "spatha", que tamén serviu para denominar á espada romana de cabalaría, que é longa e recta) é unha arma branca dun ou dous gumes que consiste basicamente nunha folla recta cortante, punzante —ou ambas cousas—, con empuñadura, e de certa envergadura[1] ou "marca" (denomínase marca a unha lonxitude a partir de aproximadamente do medio metro). Segundo a definición estrita non serían espadas os sabres, as catanas etc.
Este artigo precisa de máis fontes ou referencias que aparezan nunha publicación acreditada que poidan verificar o seu contido, como libros ou outras publicacións especializadas no tema. Por favor, axude mellorando este artigo. (Desde maio de 2015.) |
Nun senso meirande, téndese a entender por espada calquera arma branca de certa envergadura, independentemente do estilo da folla. O deseño e a construción da espada pode variar moito, segundo a lonxitude da folla, a súa forma, os seus gumes, as súas empuñaduras, a súa procedencia etc. De acordo coas características que posúen, reciben unha determinada denominación que identifica, clasifica e encadra á arma dentro dun tipo particular.
Teñen a súa folla metálica afiada nun ou nos dous gumes se é de tallo, ou sen gumes e con puntas agudas e duras se é de punzar, ou con ambas características. A empuñadura facíase de moitos e diversos materiais, sobre todo se eran espadas para "cinguir" ou de "parada" aristocráticas, pero adoitábase empregar a madeira ou corno recubertos -ou non- de coiro ou cordelería.
Sendo a súa aparición moi temperá (IV milenio a. C.), a súa folla fíxose inicialmente de cobre (moi débil), posteriormente de bronce, ferro e finalmente aceiro temperado. A factura e o manexo da espada permanecen constantes ao longo dos séculos, pero as técnicas varían entre culturas e períodos como resultado das diferenzas no deseño e propósito da folla. Os nomes dados a moitas espadas na mitoloxía, literatura e historia reflicten o alto prestixio da arma (ver lista de espadas).
As primeiras armas que poden ser descritas como 'espadas' datan ao redor de 3100 a. C. Estas atopáronse no sitio arqueolóxico de Arslantepe, Turquía, por Marcella Frangipane da Universidade de Roma; estas están feitas de bronce arsenical, e teñen preto de 60 cm (24 polgadas) de longo.[2][3] Algunhas teñen incrustacións de prata.
Os humanos fabricaron e usarón armas con corte desde a Idade de Bronce. A espada desenvólvese a principios do II milenio a. C., a partir da daga, cando a confección de follas longas se fai posible. As espadas máis longas de 90 cm son raras durante a Idade de Bronce, pois a súa lonxitude excede a capacidade extensible do bronce (aliaxe de cobre e estaño). Non foi ata o desenvolvemento de aliaxes máis fortes, como o aceiro, que a espada longa foi práctica para o combate.
As espadas da Idade de Bronce teñen a súa orixe nos traballos do cobre do Mediterráneo e o mar Negro, así como en Mesopotamia. A espada inicia a súa andaina europea mentres que no Próximo Oriente durante un tempo unicamente faise uso de dagas; a espada destronará finalmente ao puñal como arma simbólica do guerreiro. A produción de espadas na China documentase desde a Idade de Bronce, durante a Dinastía Shang.[4]
A empuñadura nas súas orixes consistía simplemente nun mango, que protexía á man de escorregar sobre a folla ao empuxar. No século XV a. C. coñécense na Europa central e nórdica as espadas de lingüeta: as follas teñen unha estreita lingüeta que se insire na empuñadura dando lugar a formas diversas no sistema de enmangado, que chegaron pronto ao Mediterráneo Oriental: Grecia, Chipre e Exipto. As espadas do Bronce Nórdico, desde aproximadamente o 1400 a. C., mostran os característicos deseños espirais.
As espadas coñecidas como Naue Type II, que se expandieron desde a Europa Meridional cara ao Mediterráneo, foron relacionadas por Robert Drew co colapso da tardía Idade de Bronce.[5]
Cabe sinalar que o metal é, durante longo tempo, un elemento de prestixio co que se fabrican as armas, xoias e obxectos cerimoniais, aos que só teñen acceso as clases dominantes. Para a metalurxia requírese un especialista a tempo completo, mentres que as ferramentas cotiás seguen fabricándose a nivel doméstico, con madeira ou pedra tallada. Tan só a elite e os personaxes de certo poder social están en disposición de posuír estas armas e conseguir conquistas e defensa persoal. Esta diferenza social, forza e carisma, acabará convertendo a estes personaxes en defensores dun territorio e unha poboación, e empezarase a esbozar a figura do heroe.
As espadas de ferro fanse máis comúns a partir do século XIII a. C. Os hititas, os micénicos e a cultura proto-céltica de Hallstatt (século VIII a. C.) figuran entre os primeiros usuarios de espadas de ferro. O ferro tiña a vantaxe de poderse producir en masa, debido a maior cantidade dispoñible de materia prima. As primeiras espadas de ferro non son comparables coas posteriores de aceiro; crebadizas, aínda que superiores ás armas de bronce, pero a súa fácil produción e a maior dispoñibilidade de materia prima permitían por primeira vez o equipamento de exércitos enteiros con armas de metal, aínda que ocasionalmente os exércitos exipcios da Idade de Bronce foron completamente equipados con armamento de bronce.[6]
Os ferreiros aprenderon finalmente que, engadindo certa cantidade de carbón (engadido durante a redución en forma de carbón de leña) ao ferro, podían producir unha aliaxe mellorada (agora coñecida como aceiro). Na antigüidade existiron varios métodos diferentes de fabricación de espadas, entre os que é máis coñecido o deseño por soldadura (pattern welding). A técnica de deseño por soldadura consistía en unir distintos tipos de aceiro para mellorar a resistencia e tenacidade do material. Nesa época, o aceiro soldado por forxa atopábase case exclusivamente nas rañuras centrais que se lle facían ás follas para reducir a masa e mellorar a flexibilidade e o equilibrio. Chegáronse a desenvolver deseños intricados, que eran considerados a marca do mestre ferreiro.
Co tempo, desenvolvéronse diversos métodos por todo o mundo. No tempo da Antigüidade clásica e os Imperios Parto e Sasánida de Irán, foron comúns as espadas de ferro. A xifos e a kopis gregas e a gladius romana son exemplos deste tipo, medindo aproximadamente de 60 a 70 cm.[7][8] Máis tarde Imperio romano introduciu a spatha[9] (o vocábulo para a súa empuñadura, spatharius, converteuse nun rango do tribunal en Constantinopla), máis longa, e desde entón o termo espada longa aplícase ás espadas comparativamente longas das súas respectivas épocas.[10]
As espadas chinesas de aceiro fan a súa aparición desde o terceiro século a. C. na Dinastía Qin: atopamos a Dao con só un fío, en ocasións traducida como sabre ou espada ancha, e a jian de dobre fío.
O tipo spatha permanece estendido durante o período das migracións e aínda na Idade Media. As spathas da era Vendel (Suecia, 550-793) estaban decoradas con motivos xermánicos (similares aos dos bracteates -moeda de ouro plana, elaborados tralas moedas romanas). A era viquinga contempla novamente unha produción máis estandarizada, pero o deseño básico segue sendo deudor da spatha.
Só desde o século XI as espadas normandas empezan a desenvolver os gaviláns ou a cruz. Durante as cruzadas do século XII (ou XIII) este tipo cruciforme permanece estable, con variacións que só afectan á forma do pomo. Estas espadas estaban deseñadas como armas cortantes, aínda que se fixeron comúns puntas efectivas para rebater mellóralas na armadura. As espadas dun só fío popularizáronse en Asia. A espada coreana Hwandudaedo, derivada da Dao chinesa, coñeceuse no medievo cedo dos Tres Reinos. A catana xaponesa, cuxa produción se documenta aproximadamente no ano 900 deriva tamén da Dao.
Novos deseños de espada - xunto a mellora da armadura - fóronse desenvolvendo a un ritmo cada vez máis rápido entre 1300 e 1500, durante o Renacemento. O principal cambio foi o alargamento da empuñadura, que permitía o uso ambidiestro, e unha folla máis longa. Este tipo de espada, chamada no seu tempo Langes Schwert (en alemán espada longa) ou spadone, era común cara a 1400, e varios Fechtbücher (libros de esgrima) que se conservan dos séculos XV e XVI ofrecen instrucións sobre o seu uso. Outra variante foi a espada especializada en perforar a armadura, do tipo estoque. A espada longa popularizouse pola capacidade de alcance, de corte e pulo, mentres que o estoque fíxoo pola súa habilidade para alcanzar os ocos entre as placas da armadura. A empuñadura envolvíase en ocasións con arame ou pel de animal para ofrecer unha maior suxeición, á vez que dificultaba a posibilidade de desarme ao golpear a man.
No século XVI, a longa doppelhänder (hoxe chamada zweihänder (ambos termos xermánicos designan o uso das dúas mans) finalizou a tendencia ao incremento do tamaño das espadas (sobre todo pola diminución das armaduras de placas e a chegada das armas de fogo), e a temperá Idade Moderna viu o retorno ás armas máis lixeiras, para unha soa man.
A espada foi a arma máis persoal neste período, a máis prestixiosa e a máis versátil no combate corpo a corpo, pero empezou a declinar o seu emprego militar debido a que a tecnoloxía cambiou a guerra. No entanto, mantivo un rol principal na autodefensa civil.
Crese que o rapier (estoque) evolucionou da española espada roupeira no século XVI. O rapier (estoque) difire das espadas máis antigas en que non se trata dun arma militar, senón de uso civil. Tanto o rapier (estoque) como a schiavona italiana desenvolveron a cruz en forma de cesta para protexer a man. Durante os séculos XVII e XVIII, a smallsword, máis curta, converteuse nun accesorio esencial en Europa e no Novo Mundo, e a maioría dos homes ricos e oficiais militares portaban unha. Tanto a smallsword como o rapier (estoque) seguiron sendo as espadas de duelo máis populares ata ben entrado o século XVIII.
Cando o vestir espadas pasou de moda, os bastóns tomaron o seu lugar no armario dos cabaleiros. Algúns modelos de bastón (coñecidos como bastóns espada) incorporaban unha folla escondida. A canne, arte marcial francés, desenvolveuse como unha técnica de loita con bastóns e bastóns-espadas, ata converterse nun deporte.
Cara ao fin da súa vida útil, a espada serviu máis como unha arma de autodefensa que para un uso na batalla, e a importancia militar das espadas decreceu durante a Idade Moderna. Ata como arma persoal, a espada empezou a perder a súa preeminencia a principios do século XIX, paralelamente ao desenvolvemento das armas de fogo persoais e fiables.
As espadas seguen en uso, pero cada vez máis limitadas a dignitarios oficiais militares e uniformes cerimoniais. Malia iso, moitos exércitos conservaron as súas armadas de cabalaría pesada ata logo da primeira guerra mundial. Por exemplo, o exército británico adoptou formalmente un novo deseño de espada de cabalaría en 1908, case o último cambio de armamento antes do estalido da guerra. As últimas unidades de cabalaría pesada británica non pasaron aos vehículos armados ata 1938. As espadas e outras armas dedicadas á mele foron empregadas ocasionalmente por varios países durante a segunda guerra mundial, aínda que como arma secundaria polo seu desfase ante o armamento contemporáneo.
As primeiras espadas son as que aparecen nos petróglifos da Idade de Bronce[11] (entre os que destacan as espadas nos petróglifos de Auga da Laxe, en Gondomar, na Pedra das Ferraduras, en San Xurxo de Sacos, e no Castriño de Conxo en Santiago de Compostela), mentres que as primeiras espadas atopadas son en contextos acuáticos[12] (excepto a Espada de Mouruás[13]) de tipo pistiliforme e lingua de carpa dragadas no río Ulla, Miño e Sil (concretamente en Catoira entre as torres de Oeste e Isorna, San Estevo de Sil[14] e Hío) entre as que destaca a espada de Meira froito do intercambio comercial atlántico; estas rutas por todo o arco Atlántico, que nalgúns casos chegaron incluso ata o Mediterráneo, acadaron o seu maior desenvolvemento durante a etapa transicional entre o II e o I milenio a.C. que nos deixou aquí estoques británicos de lingüeta trapezoidal dragados no río Ulla[15], espadas atlánticas de lingüeta calada tripartita e folla nervada de aspecto pistiliforme, dragadas tamén no Ulla, e na espada dragada en augas do río Miño fronte a Salvaterra. As espadas da Idade de Bronce adoitan ser importacións da Bretaña francesa e das illas británicas que, co decorrer do tempo, acaban por ser copiadas por ferreiros locais e alteradas ao gusto nativo dando lugar a modelos con alteracións indíxenas.
Na Idade de ferro os Galaicos abandonan as grandes espadas da era anterior por unhas máis pequenas[16] (excepto no caso da representada no guerreiro castrexo de Armeá) entre as que destacan as chamadas espadas ou puñais de antenas, feitas en bronce con folla case flamíxera e nervio central cunha empuñadura con tres terminacións.
A partir da Idade Media pasan a usarse o mesmo tipo de espadas que no resto da Península Ibérica, representadas nas armas que portan as estatuas xacentes dos sepulcros de señores feudais, así como un petróglifo medieval no lugar do Castelo no lugar do Formigueiro, no concello de Amoeiro. Fermín Bouza-Brey recolleu material etnográfico nos anos 30 do século XX, no que os labregos usaban unha espada que batían tres veces contra a auga dun río para bendicir casas e campos.
As espadas xenuínas poden usarse para administrar unha diversidade de castigos físicos: penas capitais por decapitación ou a amputación de membros. En Escandinavia, onde por tradición se aplicaban os castigos coa espada, os nobres eran decapitados cunha espada e os plebeos cun machada.
En Asia pódese ver un emprego similar á espada. O shinai, unha espada de práctica, é tamén usada como instrumento de azoutes, moi común en escolas extracurriculares privadas.
Unha espada consta de folla e de empuñadura. O termo vaíña designa a cuberta da folla da espada, onde repousa cando non está en uso.
Tres tipos de ataques poden realizarse coa folla: punzar, cortar e resgar. A folla pode ter dobre fío ou un só fío; esta última pode ter un falso fío preto da punta. Ao manexar a espada, o fío verdadeiro ou lado máis longo é o que se usa para punzadas en recto ou estocadas, mentres que o fío falso ou lado máis curto emprégase para contraatacar. Algunhas empuñaduras teñen o fío na parte máis longa, en tanto que as empuñaduras máis simétricas permiten o intercambio ao lado curto e ao lado longo simplemente virándoa.
A folla pode ter muescas ou acanalamentos coñecidos como fullers ou abatanadores, que dan lixeireza á folla e permiten á súa vez mantela forte e ríxida. A folla pode estreitarse de forma máis ou menos aguzada cara á punta, utilizada para punzar. A parte da folla entre o centro de percusión (CoP) e a punta coñéceselle como punto débil da folla. A sección entre o centro de balance (CoB) e a empuñadura é coñecida como punto forte da folla. A sección entre o CoP e o CoB é a parte media da folla. O recazo, tamén coñecido como ricasso ou ombreiro, é a pequena sección da folla inmediata cara a gárdaa que se atopa completamente sen fío, e pode ser presionada cun dedo para aumentar o control da punta. Moitas espadas non teñen recazo. Nalgunhas armas longas, como a Zweihänder alemá, unha cuberta de pel envolve ao recazo, e un espadachín pode estender aí o seu dedo para manexar mellor a espada en combate próximo.
O recazo contén normalmente a marca do ferreiro da espada. Nas follas xaponesas, esta marca aparece na espiga (parte da folla que se estende dentro da empuñadura) baixo o mango. No caso dunha espiga de cola de rata, o ferreiro da espada solda unha delgada vara ao final da folla cara a gárdaa. Esta variña chega ata a empuñadura (finais do século XX e construcións posteriores). Isto ocorre de xeito máis común en réplicas decorativas, ou espadas baratas de ornato. As espadas tradicionais non usan este método de construción, xa que pode romperse facilmente o punto de soldadura.
Na elaboración tradicional, o ferreiro da espada forxa a espiga como parte da espada. As espigas tradicionais van a través da empuñadura, dándolle maior durabilidade que a espiga cola de rata. Os ferreiros colocan dita espiga ao final do pomo da espada, ou en ocasións soldan a empuñadura coa espiga e a parte final desta a aparafusan ao pomo da espada. Este estilo é coñecido como de espiga estreita ou oculta.
As réplicas modernas, menos tradicionais, das espadas teñen en ocasións o pomo aparafusado, ou unha noz do pomo suxeita a empuñadura e permiten desmantelala. A espiga completa (máis común en coitelos e machetes) ten o mesmo ancho que a folla e conta co mesmo grosor do mango. Nas espadas europeas ou asiáticas vendidas na actualidade, moitas espadas anunciadas como de espiga completa son en realidade de espiga cola de rata.
A partir do século XVIII, a espada creouse para cortar, isto é, a parte afiada da folla se curvaba cun radio igual á distancia do corpo do espadachín que a ía a usar. Isto permitía que a folla tivese un efecto de serra máis que de simple corte. Nas espadas europeas, que se usan con toda a lonxitude do brazo, o seu radio de curvatura era de aproximadamente un metro. As espadas de Medio Oriente, ao usarse co brazo flexionado, tiñan un radio máis pequeno.
Por empuñadura compréndese toda a parte da espada que permite o control e manexo da folla e consiste do mango, o pomo e unha garda simple ou elaborada. As espadas de éraa postviquinga constaban unicamente dunha garda cruzada (chamada empuñadura en cruceta).
O pomo, ademais de mellorar o balance da espada e do mango, podía usarse como un instrumento de ataque no curto alcance. O pomo tamén podía ter borlas ou nós da espada.
A espiga é a extensión da estrutura da folla a través da empuñadura.
A guarnición, gardamán ou garda, é a defensa, tamén noutras armas brancas, que se pon para protexer a man.
Un gabián é un ferro que sae da guarnición da espada para defender tanto a man como o resto do corpo dos golpes do contrario. Normalmente hai dous, formando así unha cruz.
A vaíña é a cuberta protectora na cal repousa a espada. En todo o milenio, a vaíña foi elaborada de diversos materiais, incluíndo pel, madeira e metais, como bronce e aceiro. A abertura da vaíña por onde se introduce a folla chámase garganta e forma parte de toda a montura da mesma vaíña, na cal leva un gancho ou un anel que facilita a entrada da espada.
Nas vaíñas de pel xeralmente está protexida por unha punta de metal, na cal descansa a punta da folla da espada. A vaíña, xa sexa de metal ou de pel, brinda unha protección extra a través dunha extensión chamada cuña ou zapato.
Como xa se indicou anteriormente, os termos espada longa, grande espada e a Claymore gaélica relaciónanse a unha era en especial, e cada termo designa un tipo particular de espada. Unha espada é en sentido estrito unha folla recta de dobre fío deseñada para cortar e rasgar*. Con todo, de maneira xeral, o termo vese modificado polas diversas influencias culturais. Case todos os investigadores designan ás espadas dun só fío, como as armas asiáticas, coa palabra de espada, polo prestixio que comparten das súas contrapartes europeas.
Os europeos tamén se refiren de maneira frecuente ás súas espadas dun só fío como espadas, incluíndo os sabres e floretes. Os outros termos (cimitarra, mandoble, tranchete, chafalote, espada mortuoria) son para referirse en esencia ao mesmo tipo de arma, pero a diferenza de nome débese aos seus distintos usos en distintas épocas.
A espada pode simbolizar violencia, combate ou intervención militar. A declaración de Xesús: Aqueles que vivan pola espada morrerán pola espada usaba este termo nese sentido. No islam, a expresión árabe Jihad bis saif 'loita pola espada' significa a guerra 'santa' para o islam. Outro exemplo deste significado metafórico vén ao vello refrán de a pluma é máis forte que a espada, atribuído a Edward Bulwer-Lytton.
A espada de Damocles é unha anécdota moral, onde unha espada suspendida encima dun líder significa o perigo sempre presente que acompaña este nivel xerárquico.
Nos casos seguintes, a espada significa armas en xeral, e a miúdo era considerada como un símbolo, ata que despois, na práctica operacional foi substituída por armas de fogo.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.