Illas Ons

As Illas Ons son un arquipélago nas rías baixas formado pola illa de Ons e a illa de Onza ou Onceta e outros illotes, como o das Freitosas, o Centulo e a Laxe do Crego.^[1][2] O arquipélago das Ons, ao igual que demais illas atlánticas galegas, son unha barreira natural das rías e as Ons pechan a boca da ría de Pontevedra.^[1] A illa de Ons é alongada e cun relevo pouco marcado. A súa pendente descende cara ao leste, cara ao interior da ría. A súa costa exterior é acentuada e ten múltiples furnas, escollos e paredes verticais no fondo mariño. A costa interior está resgardada e presenta praias e areeiros nos fondos. A illa de Onza é arredondada e cunha costa rochosa.

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Illas Ons.

Illas Ons

Localización
42°22′00″N 8°56′00″O
Estado	España
Comunidade autónoma	Galicia
Provincia	provincia de Pontevedra
Concello	Bueu
Poboación
Poboación	80 (2010) (0,02 hab./km²)
Xeografía
Parte de	Parque Nacional das Illas Atlánticas
Superficie	4.458 km²
Medición	1,5 () × 6 () km
Bañado por	Océano Atlántico

Namentres que as demais illas do parque natural deixaron de estar habitadas na década de 1970, a illa de Ons segue habitada. Acadou o seu máximo de ocupación na década dos 1960, no marco do plan de repoboación do Instituto Nacional de Colonización,^[3][4] cando esta tiña núcleos os poboación do Caño, o Curro, o Canexol, Pereiró, Cucorno, Chan da Pólvora e o Centulo, e que acollían a case 500 persoas. En 2018 na illa de Ons residían 65 persoas e tivo unha taxa de ocupación turísticas relevante. A súa poboación reside en vivendas rurais na costa do leste. As leiras destas aldeas mostran aínda hórreos e pequenas colleitas.^[1]

Os primeiros xacementos arqueolóxico das illas están no Chan de Pólvora e no Cano de Ons onde hai gravados rupestres que poderían datar do neolítico á idade de bronce.^[5] Na illa de Ons atópanse dous castros, pouco estudados, que son o Castelo dos Mouros e Cova da Loba.^[6][7] Na praia de Canexol hai restos dunha salgadura romana para peixe.^[8] As illas mencíonaas por primeira en vez por escrito Afonso III en 899 cando as chama illas "Aones" e as doou ao poder compostelá. No medievo puido ter asaltos viquingos e ter un mosteiro. As illas puideron quedar despoboadas desde o final do medievo ata o século XVIII polos asaltos como o de navíos ingleses. No século XIX fortificouse a illa de Ons e repoboouse, acadando un máximo a mediados do século XX. Desde o final da segunda guerra mundial as illas pasaron a ser administradas polo estado e a despoboarse, ata ser declaradas como espazos con interese de protección.^[6][7]

O litoral das Ons, que conta con múltiples espazos protexidos da marusía, e a riqueza de nutrientes das augas que afloran nas rías favorecen a presenta dun ecosistemas mariño cunha alta riqueza biolóxica. Na súa costa interior, máis resgardada, os areeiros son hábitats que acollen a especies de interese, como bivalvos. Na súa superficie destacan as barreiras dunares, como a praia e duna de Melide, os cantís e as matogueiras e queiroas.^[2] Así é, que as Ons desde o 2001 están protexidas por diferentes lexislacións. Forman parte do parque nacional das Illas Atlánticas de Galicia, están dentro do ZEC Complexo Ons – O Grove, constitúen o espazo de protección de aves ZEPA Illas de Ons e Onza, están dentro do OSPAR das Illas Atlánticas de Galicia e son un proxecto de protección de aves dentro do SEO/BirdLife.

Xeografía

O arquipélago das illas Ons está formado por dúas grandes illas e varios illotes:

• Illa de Ons, de 5,5 km de lonxitude e 800 metros de largura.
• Illa de Onza, de 32 hectáreas con forma rectangular.
• A Freitosa, o maior illote, moi preto da costa suroeste da illa.
• A Freitosa de Terra, illote xemelgo da Freitosa.
• O Centolo, no seu extremo norte, de destacada forma. Trátase da parte do arquipélago máis achegada á terra firme.
• O Cairo, situado fronte do antigo cemiterio da illa. É un farallón rochoso cunha característica forma de dente canino como indica o seu nome.
• A Laxe do Abade, preto do peirao. Ten valor histórico por posuír no seu cumio un sepulcro antropomorfo medieval labrado na piedra.
• A Pedra do Fedorento, ao sur do arquipélago.
• Illa do Xuvenco, ao norte do arquipélago.
• O Con dos Galos e outros de menor tamaño e importancia.

Galería de imaxes

Artigo principal: Galería de imaxes da illa de Ons.

• 
  Illas Ons.
• 
  Peirao de Ons
• 
  O Curro
• 
  Centro de visitantes da Illa de Ons.
• 
  Igrexa de San Xaquinciño da Illa.
• 
  Horreo en Canexol.
• 
  Hórreo en Canexol, coa capela de San Xaquín atrás súa.
• 
  Praia de Melide vista dende a punta do Castelo.
• 
  Illa de Onza vista desde o monte da Espaduada e Fedorentos.
• 
  Enseada de Fedorentos e Punta do Rabo da Egua.
• 
  Buraco do Inferno.
• 
  Enseada das Caniveliñas.
• 
  Faro de Ons.
• 
  Mapa das illas de Ons e Onza, 1810.
• 
  Plano da ría de Pontevedra coas illas no Diccionario de Miñano, 1827.