Cupresáceas

A das cupresáceas (Cupressaceae) é unha familia de coníferas da orde das pinales que inclúe árbores e arbustos sempre verdes, de 1 a 116 m de altura, coma os cipreses, os falsos cipreses, as tuias, os xenebreiros, as sequoias e similares.

Cupresáceas Cupressaceae
Juniperus communis
Clasificación científica
Reino: Plantae División: Pinophyta Clase: Pinopsida Subclase: Pinidae Orde: Pinales Familia: Cupressaceae Bartlett, 1830
Subfamilias
Véxase o texto

Véxase Pinidae para unha introdución a estes grupos

A familia está subdividida en sete subfamilias que comprenden uns 27 ou 30 xéneros, segundo os autores, con ao redor de 130 a 140 especies (moitas delas monotípicas, é dicir, que son as únicas do seu respectivo xénero).

En Galiza son moi cultivadas en xardinaría^[1], sendo a única especie autóctona o xenebreiro Juniperus communis L., subespecie nana Syme (=Juniperus nana Willd.), que medra espontaneamente en alturas superiores aos 1700 msnm nos Ancares e en Pena Trevinca.

Características

As principais características das cupresáceas son:^{[2] [3]}

• Son coníferas arbóreas ou arbustivas, perennifolias, monoicas ou dioicas.
• Follas simples, opostas ou verticiladas, escamiformes ou aciculares, podendo coexistir ambos os tipos, provistas ás veces dunha glándula dorsal.
• Flores masculinas amentiformes. Flores femininas globosas.
• Conos maduros leñosos ou carnosos, de maduración anual ou bienal, coas escamas provistas ás veces dun apéndice dorsal.
• Brácteas e escamas totalmente ou case totalmente concrescentes nunha peza única, albergando de 1 a 20 óvulos.
  Sementes aladas ou ápteras.

Taxonomía

Filoxenia da familia das cupresáceas.

Descrición

A familia foi descrita en 1830 polo botánico e bioquímico Estados Unidos de América Harley Harris Bartlett.^[4]

Etimoloxía

O nome científico da familia, Cupressaceae, está formado polos elementos do latín científico Cupress-, tirado do nome do xénero tipo, Cupressus, coa adición do segundo compoñente -aceae, propio dos nomes das familias vexetais (en sentido amplo).^[5]

Clasificación

A familia divídese en sete subfamilias, baseadas en análises xenéticas e morfolóxicas, cos xéneros que se indican a continuación:^[6][7]

• Subfamilia Cunninghamioideae (Zucc. ex Endl.) Quinn ^[8]
  • Cunninghamia R.Br.
• Subfamilia Taiwanioideae L.C.Li ^[8]
  • Taiwania Hayata
• Subfamilia Athrotaxidoideae L.C.Li ^[8]
  • Athrotaxis D.Don
• Subfamilia Sequoioideae Saxton ^[8]
  • Sequoia Endl. — sequoias
  • Sequoiadendron J.Buchholz — sequoias xigantes
  • Metasequoia Hu & W.C.Cheng — falsas sequoias
• Subfamilia Taxodioideae Endl. ex K.Koch ^[8]
  • Taxodium Rich. — taxodios ^[9]
  • Glyptostrobus Endl.
  • Cryptomeria D.Don — criptomeria ou cedro xaponés
  • Taxodiomeria
• Subfamilia Callitroideae Saxton ^[10]
  • Callitris Vent.
  • Actinostrobus Miq.
  • Neocallitropsis Florin
  • Widdringtonia Endl.
  • Diselma Hook.f.
  • Fitzroya Hook.f. ex Lindl.
  • Austrocedrus Florin & Boutelje
  • Libocedrus Endl.
  • Pilgerodendron Florin
  • Papuacedrus H.L.Li
• Subfamilia Cupressoideae Rich. ex Sweet ^[11]
  • Thuja L. — tuias
  • Thujopsis Siebold & Zucc. ex Endl.
  • Chamaecyparis Spach — falsos cipreses
  • Fokienia A.Henry & H.H.Thomas
  • Tetraclinis Mast.
  • Microbiota Kom.
  • Platycladus Spach
  • Xanthocyparis Farjon & T. H. Nguyên
  • Cupressus L. — cipreses
  • Juniperus L. — xenebreiros

En Galicia

En parques e xardíns de Galicia cítanse, entro outras, as seguintes especies desta familia:

• Calocedrus decurrens (Torr.) Florin. Cedro de California. Están presentes varios exemplares no Xardín botánico de Padrón e no Paseo da Ferradura de Santiago.^[12]. Outro espécime, do xardín do Pazo de Torrecedeira en Redondela, figura no catálogo de árbores senlleiras de Galiza elaborado pola Xunta de Galicia.^[13]
• Chamaecyparis lawsoniana (A. Murray) Parl.. Falso ciprés de Lawson (=ciprés de Lawson). É a especie máis diufundida en Galicia; os exempolares de maior tamaño encóntranse no Parque do Carballiño e na Alameda de Santiago.^[14]
• Cupressus sempervirens L.. Ciprés. Moi fecuente nos cemiterios e nos xardíns dos pazos; no cemiterio de Mondoñedo hai dous espécimes de 3,47 e 3,40 m de circunferencia.^[15] Así mesmo destaca, pola súa altura, o exemplar acaroado ao muro da Capela do Salvador, ou capela do Ciprés, sinxela construción relixiosa que data do século IX e que se acha tras do Mosteiro de Samos (Samos), e que fugura no Catálogo de árbores senlleiras de Galicia.^[13]
• Juniperus communis L.. Xenebreiro. Frecuentemente cultivado en numerosos xardíns de todo o país; hai unha subespecie, Juniperus communis subsp. nana Syme (=Juniperus nana Willd.), que medra espontaneamente en alturas superiores aos 1 700 msnm nos Ancares e en Pena Trevinca.^[16] O xenebreiro do Pazo de Mariñán (Bergondo) está icluído no Catálogo de árbores senlleiras de Galicia.^[13]
• Thuja plicata D. Don.. Tuia xigante. É moi frecuente en todos os parques, sobre todo os cultivares de follas variegadas.^[17] A tuia xigante do Pazo de Torres de Agrelo (Redondela) figura no Catálogo de árbores senlleiras de Galicia.^[13]
• Thujopsis dolabrata (L. f.) Sieb. & Zucc. (=Thuja dolabrata L. f.). Tuia pintada. Existen exemplares desta especie no xardín do balneario do Carballiño, no parque de Carballo] e no Campus Sur da Universidade de Santiago.^[18]