From Wikipedia, the free encyclopedia
XYY համախտանիշ (անգլ.՝ XYY syndrome), գենետիկ խանգարում, որի ժամանակ տղամարդիկ ունենում են հավելյալ Y քրոմոսոմ[1]։ Սիմպտոմները սովորաբար քիչ են[2]։ Նրանք կարող են ունենալ միջինից բարձր հասակ, պզուկներ և սովորելու հետ կապված խնդիրներ[1][2]։ Համախտանիշի կրողները ընդհանուր առմամբ նորմալ են, ներառյալ նորմալ վերարտադրողական ֆունկցիան[1]։
XYY համախտանիշ | |
---|---|
Տեսակ | սաղմի զարգացման արատներ և հիվանդության կարգ |
Բժշկական մասնագիտություն | բժշկական գենետիկա |
ՀՄԴ-9 | 758.8 |
ՀՄԴ-10 | Q98.5 |
XYY syndrome Վիքիպահեստում |
Սա սովորաբար չի ժառանգվում ծնողներից, այլ սպերմատոզոիդների զարգացման ժամանակ պատահական տեղի ունեցող ախտաբանության արդյունք է[1]։ Դիագնոզը դրվում է քրոմոսոմային անալիզի արդյունքում[2]։ Սովորական 46 քրոմոսոմի փոխարեն դիտվում է 47՝XYY կարիոտիպով[1]։
Բուժումը ներառում է խոսակցական թերապիա կամ լրացուցիչ օգնություն ուսումնական պրոցեսում։ Արդյունքները բավականին լավն են[2]։ Կանխարգելումը անհնար է[3]։ Հանդիպման հաճախականությունը նորածինների մոտ 1-ը 1000-ի է[1]։ Մի շարք մարդիկ անգամ տեղյակ չեն, որ ունեն այս համախտանիշը[3]։ Համախտանիշն առաջին անգամ նկարագրվել է 1961 թվականին[4]։
47,XYY կարիոտիպով մարդկանց մոտ դեռ վաղ մանկական հասակից դրսևորվում է հասակի արագացված աճ, միջին վերջնական հասակը 7 սմ-ով գերազանցում է սպասվող վերջնական հասակին[5]։ 1967-1972 թվականներին Շոտլանդիայի Էդինբուրգ քաղաքում անցկացված սկրինինգի արդյունքում 47,XYY կարիոտիպով ծնված 8 տղաների միջին հասակը 18 տարեկանում կազմում էր 188.1 սմ,նրանց մայրերի մոտ միջին հասակը 162.8 սմ, հայրերինը 174.1 սմ[6][7]։ Համարվում է, որ սեռական քրոմոսոմների տրիսոմիաների՝ 47,XXX, 47,XXY, և 47,XYY, ժամանակ դիտվող բարձր հասակը պայմանավորված է 3 X/Y քրոմոսոմների կեղծ աուտոսոմային հատվածների վրա տեղակայված SHOX գեներով։
Տեստոստերոնի քանակը (մինչածննդյան) տվյալ անհատների մոտ նորմալ է[8]։ Տղաների մեծամասնությունն ունեն նորմալ սեռական զարգացվածություն և վերարտադրողական ֆունկցիա[9][10][11]։
Ի տարբերություն սեռական քրոմոսոմների այլ անեուպլոիդիաների՝ 47,XXX և 47,XXY (Կլայնֆելտների համախտանիշ), սրա ժամանակ կատարված սկրինինգի արդյունքները ցույց են տվել, որ նորմալ պոպուլյացիայի հետ համեմատած 47,XYY կարիոտիպով տղաների IQ-ի միջին մակարդակը ընկած չէ[12][13]։ 6 պրոսպեկտիվ հետազոտությունների արդյունքում 28 տղաների մոտ միջին բանավոր IQ-ն կազմել է 100.76, կատարողական IQ-ն՝ 108.79, իսկ ամբողջ ծավալային IQ-ն՝ 105.00[14]: Ըստ 2 սիստեմատիկ վերանայումների՝ 2 պրոսպեկտիվ սկրինինգային հետազոտությունների և 1 ռետրոսպեկտիվ հետազոտության, տվյալների 42 տղաների և տղամարդկանց մոտ միջին բանավոր IQ կազմել է 99.5 իսկ կատարողականը 106.4[12][15][16][17]:
Պրոսպեկտիվ հետազոտությունների արդյունքում տղաների 47,XYY կարիոտիպով տղաների միջին IQ փոքր-ինչ ցածր էր քան իրենց եղբայրներինը և քույրերինը[6][18]։ Էդինբուրգում 15 տղաների միջին բանավոր IQ կազմում էր 104.0, կատարողականը 106.7, այն ժամանակ երբ նրանց քույրերի և եղբայրների մոտ դրանք կազմում էին համապատասխանաբար 112.9 և 114.6[15]:
Մոտավորապես կեսի մոտ առաջ էին գալիս խնդիրներ սովորելու ժամանակ՝ ավելի շատ քան նորմալ միջին IQ երեխաների մոտ[6][11]։ Էդինբուրգում 47,XYY կարիոտիպով անհատների 54% մոտ (13-ից 7-ը) կատարվել է վերապատրաստական դասընթացներ ի տարբերություն նորմալ Կարիոտիպով երեխաների մոտ՝ 18%[15]:
Սա սովորաբար չի ժառանգվում ծնողներից, այլ սպերմատոզոիդների զարգացման ժամանակ պատահական տեղի ունեցող ախտաբանություն արդյունք է։ Միջադեպը կապված քրոմոսոմների բաժանման հետ 2-րդ անաֆազի ժամանակ (2-րդ մեյոզ) կարող է բերել հավելյալ Y քրոմոսոմով սպերմատոզոիդների առաջացման։ Եթե այսպիսի քրոմոսոմներից մեկը փոխանցվի երեխային,ապա նրա բոլոր բջիջները կունենան հավելյալ Y քրոմոսոմ[19]։
Որոշ դեպքերում հավելյալ Y քրոմոսոմի առկայությանը պատճառ է հանդիսանում վաղ էմբրիոնալ շրջանի միտոզի ժամանակ քրոմոսոմների չբաժանումը։ Սա կարող է հանգեցնել 46,XY/47,XYY մոզաիցիզմի[19]։
Սովորաբար 47,XYY համախտանիշը չի հայտնաբերվում միչև սովորելու խնդիրների ի հայտ գալը։ Այն ախտորոշվում է պրենատալ շրջանում ամնիոցենտեզի և խորիոնային թավիկների բիոպսիայի արդյունքում՝ քրոմոսոմային կարիոտիպը հայտնաբերելու նպատակով։
47,XYY կարիոտիպով երեխաների միայն 15-20% մոտ է կյանքի ընթացքում ախտորոշվում։ Նրանցից 30% ախտորոշվում է պրենատալ շրջանում։ Հետծննդյան շրջանում ախտորոշվածների մոտավոր կեսը ախտորոշվել են մանկական կամ դեռահասության շրջանում՝ ընդհանուր զարգացվածության հետ մնալու կամ սովորելու դժվարությունների հետ կապված։ Մնացածը ախտորոշվում են այլ խնդիրների ի հայտ գալու, հաճախ վերարտադրողական խնդիրների ի հայտ գալու պատճառով (5%)[20]։
Տղա նորածիններից 1000-ից 1-ը ունենում է 47,XYY կարիոտիպ։ Հանդիպման հաճախականությունը կախված չէ ծնողների տարիքից[6][9]։
1956 թ. ապրիլին Հերեդիտաս ամսագրում տպագրվեց, որ բջջագենետիկներ Ջո Հին Թխիոն և Ալբերտ Լևանը Շվեդիայի Լունտի համալսարանում հայտնաբերեցին, որ մարդկային դիպլոիդ բջիջներերը ունեն 46, այլ ոչ թե 48 քրոմոսոմ, ինչպես կարծում էին վերջին 30 տարիներին[21]։ 47,XYY համախտանիշը սեռական քրոմոսոմների անեուպլոիդիաներից ամենաուշը հայտնաբերվեց, անգամ հազվադեպ հանդիպող 48,XXYY համախտանիշի հայտնաբերելուց 1 տարի ուշ։
Առաջին զեկույցը 47,XYY համախտանիշի մասին արել է թերապևտ և բջջագենետիկ Էյվերի Սանդբերգի կողմից Ռոզվել Պարկի անվան համալսարանում 1961թ.: Դա պատահական հետազոտության արդյունք էր, որի ժամանակ հետազոտել էին 44 տարեկան, 183սմ հասակով տղամարդու,որի կարիոտիպը ստուգել էին, քանի որ նրա աղջկա մոտ կար Դաունի Համախտանիշ։ Բժջկական գրականության մեջ հաջորդ 4 տարիների ընթացքում գրանցվել են տասնյակ մեկուսացված դեպքեր[22]։
Ամերիկայի հոգեբույժների ասոցիացիայի ամենամյա կոնֆերանսի ժամանակ Տելֆերը և կոլեգաները Էլվինի համալսարանից զեկուցեցին, որ իրենց հետազոտւթյունների ժամանակ եկան այն եզրահանգմանը, որ 47,XYY համախտանիշով մարդկանց վարքագիծը նորմալ կարիոտիպով անձանցից շատ չի տարբերվում։
Հետագայում 1965 թվականի դեկտեմբերին և 1966 թվականի մարտին Nature և The Lancet ամսագրերը հրապարակեցին բրիտանացի բջջագենետիկ Պատրիսիա Ջեյկոբսի և իր կոլեգաների նախնական հաշվարկները Կարստերսի պետական հիվանդանոցի արական սեռի 315 հիվանդների հետազոտության մասին։ Լանարկշիրը Շոտլանդիայի միակ հատուկ բուժհիմնարկն է սահմանափակ կարողություններով հիվանդների պաշտպանության համար,որտեղ հայտնաբերել են 17-36 տարեկան 9 հիվանդների միջինում 182 սմ հասակով, որոնք ունեին 47, XYY կարիոտիպ և սխալմամբ բնութագրվել էին որպես ագրեսիվ և դաժան հանցագործներ[22][23][24][25]։
1968 թվականի հւնվարին և մարտին վերոնշյալ ամսագրերը հրապարակեցին առաջին ամերիկական զեկւյցները բարձրահասակ XYY տղամարդկանց մասին, Մերի Բիֆերի կոլեգաների կողմից[26]։ Տելֆերը Պենսիլվանիայի հիվանդանոցներում եւ քրեակատարողական հիմնարկներում հայտնաբերեց 5 XYY տղամարդկանց, և քանի որ նրանցից 4-ի մոտ դեմքին կային պզուկներ,նրանք եկան սխալ եզրահանգման որ պզուկները XYY տղամարդկանց բնորոշ հատկանիշներ են։
1968 թվականի դեկտեմբերին «Բժշկական գենետիկայի ամսագիրը» հրապարակեց առաջին վերանայված հոդվածը Մայքլ Բրաունի կողմից, ըստ որի կատարած հետազոտության XYY հանդիպման հաճախակիությունը այդքան էլ բարձր չէ բանտերում,հաշմանդամների և հոգեկան հիվանդների մոտ,և եկան այն եզրահանգման որ XYY հետազոտության սխալներ կարող են հանդիպել կախված թե ինչ խումբ մարդիկ են հետազոտվում, և որ անհրաժեշտ է XYY ծնված երեխաների երկարատև պրոսպեկտիվ հետազոտության[22]։
1969 թվականի մայիսին Ամերիկյան հոգեբուժական ասոցիացիայի ամենամյա ժողովին Տելֆերը և իր կոլեգաները հայտնեցին,որ որ XYY և XXY տղաների մոտ կատարված հետազոտությունները իրենց համոզեցին, որ XYY տղամարդկանց և 46,XY տղամարդկանց վարքը այդքան էլ չեն տարբերվում[27]։
1969 թվականի հունիսին հանցագործությունների հետազոտման կենտրոնը և հոգեկան առողջության ազգային ինստիտուտը անցկացրեցին երկօրյա կոնֆերանս Մերիլենդ նահանգում[28]։ 1969 թվականի դեկտեմբերին Դիգամբեր Բորգաոնկարը Ջոն Հոբկինսի հիվանդանոցից սկսեց Մերիլենդ նահանգի բոլոր հաստատությունների 8-18 տղաների քրոմոսոմների հետազոտությունը,որը հետագայում ընդհատվեց ամերիկյան քաղաքացիական ազատության միության դատական հայցի հիման վրա, տեղեկացված համաձայնության բացակայության վերաբերյալ[29][30]։ Զուգահեռաբար 1974 թվականին հոգեբան Ջոն Մանին 15-37 տարեկան 13 XYY տղաների կատարում էր քիմիական կրտում,փորձելով բուժել նրանց վարքային խանգարումները,սակայն ապարդյուն,և որի կողմնակի ազդեցություններից էին քաշի ավելացումը (միջինում 11 կգ) և ինքնասպանությունները[29][31]։
1960-ականների վերջին և 1970-ականների սկզբին նորածինների մոտ սեռական քրոմոսոմների սկրինինգ աշխարհում իրականացվում է 7 տեղ՝ Դենվերում (1964-1974թթ),Էդինբուրգում (1967-1979 թվականներ),Նյու Հեյվենում (1967-1968 թվականներ),Տորոնտոյում (1967-1971 թվականներ),Օրհուսում (1969-1974 թվականներ, 1980-1989 թվականներ),Վինիպեգում (1970-1973 թվականներ) և Բոստոնում (1970-1974 թվականներ)[32]։ Բոստոնյան հետազոտությունը,որը կատարել էր մանկական հոգեբան Ստենլի ՈՒոլզերի կողմից մանկական հիվանդանոցում, առանձնանում էր նրանով,որ հետազոտվում էին միայն տղա նորածինները, և հաճախ ֆինանսավորվում էին հանցագործությունների հետազոտման կենտրոնի և հոգեկան առողջության ազգային ինստիտուտի դրամաշնորհներով։ Էդինբուրգի հետազոտությունը իրականացրել է Շիրլի Ռեդկլիֆը և հրապարակել 1999 թվականին[33][34]։
1969 թվականի դեկտեմբերին Լոր Զեչը Ստոկհոլմի Կարոլինյան համալսարանում առաջին անգամ հայտնեց Y քրոմոսոմի երկար թևի Ա-Թ ֆլյուորեսցենցիայի մասին մետաֆազային բջիջների կորիզներում[35]։ 1970 թվականի ապրիլին Պիտեր Պիրսոնը և Մարտին Բոբրոուն Օքսֆորդի գենետիկայի բժշկական հետազոտությունների խորհրդից և Կանինո Վոսան Օքսֆորդի համալսարանից հայտնեցին արական սեռական քրոմոսոմների ֆլյուորեսցենցիայի մասին ինտերֆազային բջիջներում[36]։
1970 թվականի հունիսին հրապարակվեց Կենետա Ռոյսի «XYY մարդ» լրտեսական վեպը,որի հորինված բարձրահասակ,խելացի XYY կերպարը փորձառու գող էր,մասնակցում էր բրիտանական հետախուզության վտանգավոր առաջադրանքների,իսկ հետագայում 1976 և 1977 թվականներին էկրանավորվեց բրիտանական սերիալներում[37]։ 1971 թվականին բրիտանական գիտաֆանտաստիկ Doomwatch հեռուստասերիալում պատկերված էր XYY երեխա,որին հեռացրել էին դպրոցից,որովհետև նրա գենետիկայի պատճառով կեղծ մեղադրվում էր ուրիշ երեխայի վնաս պատճառելու մեջ[38]։ Մեկ այլ ամերիկյան սերիալում նկարագրվել է 14 ամյա XYY մարդասպան։ Շատ սարսափ ֆիլմերում նկարել են XYY տղաների,ներկայացնելով որպես ագրեսիվ հանցագործներ,օրինակ՝ 1992թ «այլմոլորակայիններ 3» ֆիլմը[24][25]։
1970 թվականի դեկտեմբերին գիտության առաջընթացի ամերիկյան ասոցիացիայի նախագահ Բենթլի Գլասը ամենամյա ժողովին, ուրախացած լինելով,որ Նյու Յորքում օրիկանացվել են աբորտները[39],կանխատեսեց որ ապագայում պետությունը կպարտադրի XYY երեխաներին աբորտ կատարել[29][40]։ XYY վիճակի սխալ բնորոշումը արագ մտցվեց միջին դպրոցի կենսաբանության դասագրքերի և բժշկական հոգեբանական գրքերի մեջ[29][41],որտեղ ապատեղեկատվությունը պահպանվեց տասնամյակներով[25]։
1973 թվականին մանկական հոգեբույժ Գերբերտ Շրայերը Հարվարդի բժշկական դպրոցի մանրէաբան Ջոն Բեկվիտին ասաց,որ ՈՒոլցերի Բոստոնյան հետազոտությունները բարոյական չեն, «Մարդու գիտությունը» ուսումնասիրել է հետազոտությունը եւ բողոք է ներկայացրել Հարվարդի բժշկական դպրոցի 1974 թվականի մարտին կատարված ուսումնասիրության վերաբերյալ[25]։ 1974 թվականի նոյեմբերին «Մարդու գիտությունը» ամսագիրը Բոստոնի XYY- ի հետազոտության վերաբերյալ իր առարկությունները հրապարակավ հրապարակեց մամուլի ասուլիսում եւ «Նոր գիտնական» հոդվածում, պնդելով որ անհասկանալի տեղեկացված համաձայնությունը, շահույթի բացակայությունը (քանի որ կոնկրետ բուժումը չի եղել), բայց էական ռիսկը (ըստ ստիգմատիզացիայի կեղծ ստերեոտիպով) չեն կարող իմաստալից արդյունքներ բերել[42]։ 1974 թվականի դեկտեմբերին Հարվարդի բժշկական հետազոտությունների մշտական հանձնաժողովը իր զեկույով աջակցեց Բոստոնի հետազոտություններին,իսկ 1975 թվականի մարտին 199 կողմ 35 դեմ քվեարկությամբ թույլատրեց հետազոտությունների շարունակությունը[42]։ 1975 թվականի ապրիլից հետո տեղեկացված համաձայնության կարգի փոփոխման և հավելյալ իրավապաշտպանական խմբերի,ներառյալ մանկական պաշտպանության հիմնադրամի ճնշմամբ պայմանավորված նորածինների սեռական քրոմոսոմների անոմալիաները հայտնաբերելու սկրինինգ հետազոտությունները ԱՄՆ-ում դադարեցվեցին[42]։
1976 թվականի օգոստոսին «գիտություն» ամսագիրը հրապարակեց կրթական փորձարկման ծառայությանն հոգեբան Հերման ՈՒիտկինի և կոլեգաների կոհորտային ռետրոսպեկտիվ հետազոտության արդյունքները,ըստ որի1944-1947 թվականներին Կոպենհագենում ծնված բարձրահասակ (184սմ բարձր) հետազոտվածների 16% ունեն XXY և XYY կարիոտպ և նկատեցին,որ 16 XXY և 12 XY անհատների մոտ բարձր է մանր հանցագործությունների կատարմամբ դատերը, որը կարող է կապված լինել ինտելեկտի ավելի ցածր մակարդակի հետ, և ոչ մի ապացույց չգտան, որ XXY և XYY տղամարդիկ հակված են ագրեսիայի և բռնության[43]։
«March of Dimes» ամսագիրը 5 միջազգային կոնֆերանսների հովանավոր դարձավ 1974 թվականի հունիսին,1977 թվականի նոյեմբերին, 1981 թվականի մայիսին,1984 թվականի հունիսին և 1989 թվականի հունիսին, և արդյունքները հապարակեց գրքերի տեսքով։ Կատարված 7 կոհորտային պրոսպեկտիվ հետազոտությունները նվիրված էին սեռական քրոմոսոմների անոմալիաներ ունեցող 300 երեխաների և երիտասարդների,որոնք հայտնաբերվել էին 1964-1975 թվականներին Դենվերում, Էդինբուրգում, Նյու Հեյվենում, Տորոնտոյում,Օրհուսում, Վինիպեգում և Բոստոնում 200000 նորացինների շրջանում[32][44]։ Այս 7 հետազոտությունները փոխարինեցին նախկինում սեռական քրոմոսոմների հետ կապված հետազոտություններին[9][45]։
1997 թվականին «Nature Genetics» ամսագիրը հրապարակեց Էրկոլ Ռաոի և կոլեգաների հայտնագործությունը՝ X/Y քրոմոսոմների կեղծ աուտոսոմային հատվածների SHOX գենի հապլոիդ անբավարարությունը,որը Տերների համախտանիշի (45,X0) ժամանակ բերում է ցածրահասակության[46]։ Հետագայում մեկնաբանվեց,որ սեռական քրոմոսոմների տրիսոմիաների 47,XXX, 47,XXY, and 47,XYY ժամանակ 3 SHOX գենի առկայությունը բերում է բարձրահասակության[47]։
1999 թվականի հուլիսին «Psychological Medicine» ամսագիրը հրապարակեց Էդինբուրգի տագավորական հիվանդանոցի հոգեբույժ Մայքլ Գյոթցի և կոլեգաների հետազոտությունը,որոնք գտան 17 XYY տղամարդկանց մոտ բարձր դատվածություն ի տարբերություն միջինից բարձր IQ ունեցող XY տղամարդկանց[48]։
2002 թվականին Ամերիկյան բժշկական գենետիկայի ամսագիրը հրապարակեց մանկաբույժ-գենետիկ Արթուր Ռոբինսոնի[49] երկարատև կոհորտային պրոսպեկտիվ հետազոտությունը,որում ասվում էր թե պրենատալ շրջանում ախտորոշված 47 XYY տղաների IQ տատանվում է 100-147 միջակայում (միջինում 120)[50]։ 11 երեխաներից 9-ի դեպքում քույրերի և եղբայրների մոտ ակադեմիական գիտելիքները ավելի ուժեղ են, մեկական դեպք են գրանցվել, երբ նրանց ակադեմիական գիտելիքները հավասար և ավելի ուժեղ են քան նրանց քույրերինը և եղբայրներինը[50]։
Որոշ բժշկական գենետիկներ գտնում են,որ համախտանիշ տերմինը տվյալ վիճակի համար սխալ է, քանի որ այս կարիոտիպով մի շարք մառդիկ առողջ են[6][9]։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.