Ախալքալաք

Ախալքալաք^[2] (վրաց.՝ ახალქალაქი [ախալքալաքի], թարգմանաբար՝ Նոր Քաղաք), քաղաք Վրաստանում, Սամցխե-Ջավախք մարզի կազմի մեջ մտնող համանուն շրջանի շրջկենտրոն, Ջավախք երկրամասի (պատմական Մեծ Հայքի Գուգարք նահանգի Վերին Ջավախք գավառի տարածք) կենտրոն։

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ախալքալաք (այլ կիրառումներ)

Քաղաք
Ախալքալաք
վրաց.՝ ახალქალაქი
Դրոշ Զինանշան
Երկիր	Վրաստան
Երկրամաս	Սամցխե-ՋավախքՍամցխե-Ջավախք
Մունիցիպալիտետ	Ախալքալաքի մունիցիպալիտետ
Համայնք	Վրացական նահանգ, Վրացա-Իմերեթական նահանգ, Թիֆլիսի նահանգ և Սամցխե-Ջավախեթի մարզ
Հիմնադրված է	1064 թ.
ԲԾՄ	1707±1 մետր
Պաշտոնական լեզու	վրացերեն
Բնակչություն	▲7693 մարդ (2023)[1]
Ազգային կազմ	Հայեր 93,8 %
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Տեղաբնականուն	ախալքալաքցի
Ժամային գոտի	UTC+4
Ավտոմոբիլային կոդ	261
Պաշտոնական կայք	akhalkalaki.gov.ge​(վրաց.)​(հայ.)​(անգլ.)
Ախալքալաք (Վրաստան) Ախալքալաք (Սամցխե-Ջավախեթի մարզ)
Ախալքալաք Վիքիպահեստում

Ըստ 2014 թվականի պաշտոնական տվյալների՝ քաղաքի բնակչության 8295 մարդ է^[3], որից 93,8%-ը կազմում են հայերը։ Աշխարհագրական տեսանկյունից տեղակայված է Ախալքալաքի սարավանդում, Փարվանա գետի ավազանում։

Անվանում

Անվանումը բառացի թարգմանվում է որպես Նոր քաղաք (վրաց.՝ ახალი ― նոր, հայերեն՝ քալաք ― քաղաք)։

Քաղաքի պատմություն

Ախալքալաքի Սուրբ Խաչ եկեղեցին և Կարապետ արքեպիսկոպոս Բագրատունու արձանը

Ախալքալաքը հիշատակվում է 12-րդ դարի վերջերից ի թիվս Հյուսիսային Հայաստանի այլ գավառների՝ վրաց Թամար թագուհու կողմից հայ Զաքարյաններին՝ որպես ժառանգական կալվածք փոխանցելու կապակցությամբ։ 1637 թվսկսնին քաղաքը գրավում են օսմանյան թուրքերը, իսկ 1829 թվականին այն անցնում է Ռուսական կայսրության տիրապետության տակ։ 1830-ական թթ. Ախալքալաք քաղաք և գավառ են տեղափոխվում Էրզրումից գաղթած հազարավոր հայեր, որոնք հիմնադրում են 50 գյուղ^[4]։

19-րդ դարի ընթացքում Ախալքալաքը դառնում է արհեստավորական կենտրոն, իսկ գավառի գյուղերը սկսում են կարևոր դեր խաղալ Հարավային Կովկասում հացահատիկի ու մսամթերքի արտադրության բնագավառում։ 1830-ական թվականների սկզբներին Ախալքալաքում բացվում է Մեսրոպյան ծխական արական դպրոցը։ 1918 թվականի մայիսին Հարավային Կովկասում կատարած թուրքական արշավանքի պատճառով քաղաքի և գավառի բնակչության ճնշող մեծամասնությունն արտագաղթում է Բակուրիանի անտառներ ու Ծալկայի շրջան։ Գաղթած 80 հազար հայերից 35-40 հազարը զոհվում է։

Հայաստանի և Վրաստանի խորհրդայնացումից հետո, 1921 թվականի նոյեմբերի 6-ին երկու խորհրդային հանրապետությունների միջև պայմանագիր է կնքվում, որի համաձայն Ախալքալաքն ու գավառը անցնում են Վրաստանին։

Նշանավոր ախալքալաքցիներ

Ախալքալաքում են ծնվել հայ ականավոր արձակագիրներ Դերենիկ Դեմիրճյանը, Մկրտիչ Սարգսյանը, Հայաստանի առաջին հանրապետության վարչապետ Հովհաննես Քաջազնունին, ռազմական նախարար Ռուբեն Տեր-Մինասյանը, հայ հասարակական–քաղաքական գործիչ Ռուբեն Դարբինյանը, ակադեմիկոս, պատմաբան Աշոտ Մելքոնյանը, հասարակական գործիչ, Երևանի պետական համալսարանի դասախոս (բ.գ.թ.), Հայաստանի բուհերի արհմիությունների նախագահ Արմեն Ավետիսյանը^[5][6] և այլ հայտնի դեմքեր։

Պատկերասրահ

• 
  Սուրբ Խաչ եկեղեցին
• 
  Ախալքալաքի ամրոցը
• 
  Խաչքար եկեղեցու բակում
• 
  Եկեղեցու բակը.jpg
• 
  Սուրբ Խաչի բակում

Ծանոթագրություններ

1. https://www.geostat.ge/en/modules/categories/41/population
2. Հովհաննես Բարսեղյան (2006). «Վրացական տեղանունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում». Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու. Երևան: 9-րդ հրաշալիք. էջ 46. ISBN 99941-56-03-9.
3. «მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2014». საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური. ნოემბერი 2014. Վերցված է 26 ივლისი 2016-ին.
4. Հայկական հարց հանրագիտարան, Երևան, 1996, էջ 25։
5. «Արմեն Ռուդոլֆի Ավետիսյան». www.ysu.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
6. «Կազմ». hamk.am. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.

Արտաքին հղումներ

• Ախալքալակի տեղական զարգացման խումբը Արխիվացված 2020-08-09 Wayback Machine

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ախալքալաք» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 197)։