քաղաք Ռուսաստանում From Wikipedia, the free encyclopedia
Նորիլսկ, Ռուսաստանի Կրասնոյարսկի երկրամասի մարզային ենթակայության քաղաք։ Գտնվում է Թայմիր թերակղզուց հարավ գտնվող տարածաշրջանի հյուսիսում, Ենիսեյից մոտավորապես 90 կմ դեպի արևելք, Կրասնոյարսկից 1500 կմ հյուսիս, Արկտիկայի շրջանից 300 կմ հյուսիս և Հյուսիսային բևեռից 2400 կմ հեռավորության վրա[3][4]։ «Աշխատանքային արիության քաղաքներից» մեկն է[5]։
Նորիլսկ | |||||
| |||||
Երկիր | Ռուսաստան | ||||
---|---|---|---|---|---|
Համայնք | Norilsk Urban Okrug?[1] | ||||
Հիմնադրված է | 1935 թ. | ||||
Մակերես | 23,16 կմ² | ||||
ԲԾՄ | 90 մետր | ||||
Բնակչություն | ▼174 453 մարդ (2021)[2] | ||||
Ժամային գոտի | UTC+7 | ||||
Հեռախոսային կոդ | 3919 | ||||
Փոստային դասիչ | 663300–663341 | ||||
Պաշտոնական կայք | norilsk-city.ru(ռուս.) | ||||
| |||||
Նորիլսկը աշխարհի ամենահյուսիսային քաղաքն է՝ ավելի քան 150 հազար մարդ բնակչությամբ[6]։ Նրա բնակչությունը 174 453 մարդ է (2021 թվական)։ Քաղաքը բնակեցվածությամբ երկրորդն է տարածաշրջանում Կրասնոյարսկից հետո։ 2016 թվականից ի վեր բնակչությունը անշեղորեն աճում է։ 2017 թվականից ի վեր առաջին անգամ նկատվում է բնակչության միգրացիոն հոսք։ Բնակչության բնական աճը 2018 թվականին կազմել է 1357 մարդ՝ ծնվել է 2381 մարդ, մահացել՝ 1024 մարդ։
Գունավոր մետալուրգիայի խոշոր կենտրոն է։
2004 թվականին երկու արբանյակ քաղաքներ (Տալնախը և Կայերկանը) դարձել են Նորիլսկ քաղաքի շրջանները, իսկ Օգաները՝ Կենտրոնական շրջանի մի մասը։ Նորիլսկին ենթակա է Սնեժնոգորսկ քաղաքատիպ ավանը, որն առաջացել է 1963 թվականին՝ որպես Ուստ-Խանտայի հիդրոէլեկտրակայանի շինարարների բնակավայր։
Դասակարգվում է որպես օտարերկրյա քաղաքացիների համար կարգավորվող այցելություններ ունեցող տարածք[7]։
Նորիլսկ անվանումը ծագել է Նորիլսկայա գետի (Նորիլկա, Պյասինա գետի ավազան) և Նորիլսկի լեռների անունից։ Ճանապարհորդներ Խարիտոն Լապտևը, Ալեքսանդր Միդենդորֆը և Ֆեոդոր Շմիդտը իրենց զեկույցներում նշել են Նորիլսկ գետը և Նորիլսկի լեռները։ Արկտիկայի հետազոտող Նիկոլայ Ուրվանցևը ենթադրել է, որ Նորիլսկ գետն իր անունը ստացել է 16-17-րդ դարերում Մանգազեյա քաղաքի գոյության ժամանակ, երբ Թայմիրը բնակեցված է եղել ռուս ձկնորսներով։ Գետի անվանման հավանական ծագումը նա համարել է «նորիլո» բառից, որը նշանակում է երկար բարակ բևեռ[8]։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն` անունը ծագել է «ներիլե» բառից, որը նշանակում է «հողե բլուր»[9]։ Ըստ անվան ծագման մեկ այլ վարկածի՝ այն ծագել է էվենկերեն նարուս կամ նորիլ բառից, որը նշանակում է «ճահիճներ»[10]։ Հնարավոր է նաև նյուրիլցի էվենկյան ցեղի անունից կամ Մուրիլսկոյե լճից[11]։ Մեկ այլ տարբերակ հիմնված է ապագա բևեռային քաղաքի մոտ գտնվող Նորիլսկի լճերի վրա, որի անունը, իր հերթին, գալիս է «нор» բառից, որը Արևմտյան Սիբիրում օգտագործվում է ջրով լողավազան կամ փոս անվանելու համար[12]։ Նորիլսկի բնակիչները կատակում են անվան ծագման մասին` ասելով՝ «ուր էլ որ գնաս, քամին միշտ փչում է քո մռութին»[13]։
Ժամանակակից Նորիլսկի տարածքում մարդիկ բրոնզի դարում արդեն իմացել են հանքանյութերի մասին։ Պյասինո լճի մոտ հայտնաբերվել են հալման և ձուլման պարզունակ սարքավորումներ, ինչպես նաև հումք[14]։
16-17-րդ դարերում Նորիլսկի հանքավայրերի պղինձն օգտագործել են Մանգազեյայի բնակիչները (քաղաք, որը գտնվել է Տազ գետի բևեռային շրջանի վերևում), որը եղել է առևտրի և արհեստագործական կենտրոն[15]։ 1972-1975 թվականներին Մանգազեյայի պեղումների ժամանակ պրոֆեսոր Մ. Ի. Բելովը հայտնաբերել է ձուլարանային ընդարձակ բակ[16]։ Հայտնաբերված պղնձի արտադրանքի մնացորդները եղել են պլատինային մետաղներ։
Նորիլսկի շրջանի հետագա ուսումնասիրությունը կապված է 1919-1926 թվականների Ն. Ն. Ուրվանցևի արշավախմբերի հետ, որոնք հաստատել են ածխի և բազմամետաղային հանքաքարերի հարուստ հանքավայրերի առկայությունը Պուտորանի սարավանդի արևմտյան հոսանքներում[17]։
1921 թվականին Ուրվանցևի արշավախմբի ժամանակ, Շմիդտիխա լեռան հյուսիսային ստորոտին կառուցվել է փայտե խրճիթ, որը համարվում է Նորիլսկի առաջին տունը (Զրո պիկետ)[18]։ Հետո այն տեղափոխվել է, այժմ խրճիթը գտնվում է Նորիլսկի թանգարանի մոտ և ունի պատմական օբյեկտի կարգավիճակ[19]։ 1935 թվականին Նորիլագի բանտարկյալների ուժերով սկսվել է Նորիլսկի լեռնամետալուրգիական կոմբինատի շինարարությունը։
Մինչև 1951 թվականը Նորիլսկ գյուղը և Նորիլսկի գործարանի արդյունաբերական տարածքը գտնվել է Նուլևյան պիկետում, ներկայումս սա այսպես կոչված «հին» քաղաք է, այնտեղ բնակելի շենքեր չկան։
1940-ականների վերջին սկսվել է նախագծումը, իսկ 1951 թվականին սկսվել է «նոր» քաղաքի շինարարությունը Դոլգոգո լճի արևելյան ափին։ Քաղաքի շինարարությունը սկսել են Գուլագի (Նորիլագի) բանտարկյալները։ 1953 թվականի ամռանը տեղի է ունեցել Նորիլսկի ապստամբությունը՝ Գորլագի բանտարկյալների ապստամբությունը։
ՌԽՖՍՀ Գերագույն խորհրդի նախագահության 1953 թվականի հուլիսի 15-ի հրամանագրով Նորիլսկ գյուղը ստացել է քաղաքի կարգավիճակ[20]։
Ներքին գործերի նախարարության 1956 թվականի օգոստոսի 22-ի թիվ 0348 հրամանով դադարեցվել է Նորիլսկի հարկադիր աշխատանքի ճամբարի գոյությունը։
Ի հիշատակ Նորիլսկի պատմության «ճամբարային» ժամանակաշրջանի, քաղաքում կառուցվել են հուշահամալիրներ։ Բորիս Իվանովը իր «Վճարելով պլատինի համար» գրքում գրել է նրանցից ամենահայտնիների մասին՝
2020 թվականի հուլիսի 17-ին հիմնաքարի տեղում բացվել է «Նորիլսկի մետալուրգների» հուշարձանը։ Հիմնաքարն ինքը քանդակագործական հորինվածքի մի մասն է[21]։
Նորիլսկի շրջանի հետագա զարգացման կարևոր իրադարձություն է եղել 1966 թվականին Օկտյաբրսկի պղնձ-նիկելի հանքաքարի հայտնաբերումը, որը գտնվում է Նորիլսկից 40 կիլոմետր հյուսիս-արևելք[22]։ Միաժամանակ հիմնադրվել է հանքարդյունաբերական Տալնախ քաղաքը։ Նոր հանքավայրերից հումք մշակելու համար 1971 թվականին հիմնադրվել է Նադեժդինսկի մետալուրգիական գործարանը որը գտնվում է Նորիլսկից 15 կմ դեպի արևմուտք և կառուցվել մինչև 1981 թվականը։
2014 թվականից քաղաքը Ռուս ուղղափառ եկեղեցու նորաստեղծ Նորիլսկի թեմի կենտրոնն է։
2022 թվականի նոյեմբերի 15-ին 1941-1945 թվականների Հայրենական մեծ պատերազմում հաղթանակի հասնելու գործում քաղաքի բնակիչների նվիրումի և աշխատանքային հերոսության համար քաղաքին շնորհվել է Ռուսաստանի Դաշնության «Աշխատանքի քաջարի քաղաք» պատվավոր կոչում[5]։
Նորիլսկը և նրա շրջակայքը պատկանում են Հեռավոր հյուսիսի շրջաններին։ Նորիլսկը բնութագրվում է մերձարկտիկական տիպի չափազանց կոշտ կլիմայով (ըստ Կյոպպենի դասակարգման՝ այն անցումային է ենթաբարկտիկից (Dfc ինդեքս) դեպի Արկտիկա (ET ինդեքս))։ Սա աշխարհի ամենացուրտ քաղաքներից մեկն է, որը զգալիորեն ավելի ցուրտ է, քան Մուրմանսկը, որը գտնվում է գրեթե նույն լայնության վրա[23]։
Քաղաքում ձմեռը երկարատև է և ցուրտ (հունվարի միջին ջերմաստիճանը կազմում է մոտ −27 °C), որի հատկանշական առանձնահատկությունն է ցրտաշունչ եղանակի հաճախակի առաջացումը՝ զուգորդված ուժեղ քամիներով։ Բացասական ջերմաստիճանների ժամանակաշրջանը տևում է տարեկան մոտ 240 օր, ավելի քան 50 օր՝ լինում են ձնաբքեր[24][25]։ Կլիմայական ձմեռը տևում է հոկտեմբերի սկզբից մինչև մայիսի վերջ։ Ձյան ծածկույթը տևում է տարեկան 7-ից 9 ամիս։ Ամառը կարճ է (հուլիսի կեսեր) և զով (հուլիսի միջին ջերմաստիճանը +14,3 °C)[25]:
Նորիլսկում օդի միջին տարեկան ջերմաստիճանը −9,6 °C է, բացարձակ ջերմաստիճանների տարեկան տատանումները՝ 85 °C։ Տարեկան միջին հարաբերական խոնավությունը մոտ 76% է[25]։
Բևեռային օրը Նորիլսկում տևում է մայիսի 20-ից հուլիսի 24-ը, բևեռային գիշերը՝ նոյեմբերի 30-ից հունվարի 13-ը[26]։
Նորիլսկ քաղաքը գտնվում է MSC+4 ժամային գոտում (Կրասնոյարսկի ժամանակով)։ UTC-ի նկատմամբ կիրառվող ժամանակի շեղումը +7:00 է։
Տարեթիվ | Բնակ․ | ±% |
---|---|---|
1939 | 13 886 | — |
1959 | 109 442 | +688.1% |
1970 | 135 487 | +23.8% |
1979 | 180 358 | +33.1% |
1989 | 174 673 | −3.2% |
2002 | 134 832 | −22.8% |
2010 | 175 365 | +30.1% |
2021 | 182 701 | +4.2% |
Source: Census data |
2009 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | |
Ծնվածներ | 2407 | 2478 | 2381 | 2120 | 2148 |
Մահացածներ | 1205 | 1055 | 1024 | 841 | 1061 |
Բնակչության բնական աճը | 1202 | 1423 | 1357 | 1279 | 1087 |
Ժամանածներ | 3591 | 13 395 | 14 207 | 12 585 | 11 692 |
Լքածներ | 6752 | 13 233 | 14 139 | 13 024 | 11 692 |
Միգրացիոն բնակչության աճ (արտահոսք) | -3161 | 162 | 68 | -439 | -257 |
Քաղաքի բնակչության էթնիկ կազմը բազմազան է։ Բնակչության ամենաբազմաթիվ ազգային և մշակութային խմբերը 2010 թվականի դրությամբ եղել են ռուսները, ուկրաինացիները, ադրբեջանցիները, թաթարները, լեզգիները, չուվաշները, բաշկիրները, բելառուսները, օսերը, նոգայները և ղազախները[27]։ Ներկայում Նորիլսկի բնակչությունը գրեթե ամբողջությամբ բաղկացած է 20-րդ դարի երկրորդ կեսին քաղաք տեղափոխվածներից և նրանց ժառանգներից, սակայն 1953 թվականին համաներման ենթարկված բանտարկյալների ժառանգները դեռևս ապրում են քաղաքում։ Քաղաքում քիչ են բնիկ ազգությունների ներկայացուցիչները՝ նենեցներ, էնեցներ, նգանասաններ և դոլգաններ։
Ինչպես քաղաքաստեղծ մետալուրգիական ձեռնարկություններից առաջացած այլ քաղաքներում, տեղի բնակչությունը մեծ մասշտաբով նշում է Մետալուրգի օրը[28]. Բնիկ հյուսիսային ազգությունները (նենեցներ, դոլգաններ և այլն) նշում են Հեյրոյի տոնը՝ արևի վերադարձը երկինք բևեռային գիշերից հետո[29]։
Շնորհիվ այն բանի, որ Նորիլսկը գտնվում է Թայմիր թերակղզում, Ռուսաստանի մնացած մասը սովորաբար կոչվում է «մայրցամաք» և տարածված են «տեղափոխվել մայրցամաք» կամ «մայրցամաքում» արտահայտությունները։
2021 թվականին Ռուսաստանի Դաշնության Կառավարությունը, Կրասնոյարսկի երկրամասը, Նորիլսկը և Նորնիկելը հաստատել են քաղաքի զարգացման նախագծերը մինչև 2035 թվականը ՝ 120,1 միլիարդ ռուբլի բյուջեով (24 միլիարդ ՝ գանձարանից, 14,8 միլիարդ՝ Կրասնոյարսկի երկրամասի բյուջեից, 81,3 միլիարդ ՝ Նորնիկելի միջոցներից)[30]։ Ծրագրերը ներառում են բնակարանային ֆոնդի վերանորոգում, ենթակառուցվածքների վերանորոգում, բնակիչների վերաբնակեցում բարենպաստ կենսապայմաններ ունեցող շրջաններում[31]։ 2021 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ բնակարան է ձեռք բերել և մայրցամաք տեղափոխվել նորիլչանի և դուդինի 8064 ընտանիք։ Մինչև 2035 թվականը նախատեսվում է կառուցել 100 նոր տուն՝ 400 հազար քմ ընդհանուր մակերեսով և մի շարք սոցիալական նշանակության օբյեկտներ։ 2023 թվականի մարտին «Նորնիկել» ընկերության նախագահ Վլադիմիր Պոտանինը հայտնել է, որ քաղաքի վերանորոգման աշխատանքներն ընթանում են ժամանակացույցից առաջ[32][33]։
2005 թվականից Նորիլսկ քաղաքը բաժանվել է երեք տարածքային ցրված վարչական շրջանների, որոնց բնակչությունը կազմում է.
Ընտրության ամսաթիվ՝ 11.09.2022
Պաշտոնավարման ժամկետը՝ 5 տարի
Նախագահ՝ Ալեքսանդր Պեստրյակով[34]
Կուսակցություն | Պատգամավորների թիվը[35] |
«Միասնական Ռուսաստան» | 28 |
Ռուսաստանի լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցություն | 3 |
Ռուսաստանի Դաշնության կոմունիստական կուսակցություն | 1 |
«Արդար Ռուսաստան» | 1 |
Ռուսական բնապահպանական կուսակցություն «Կանաչներ» | 1 |
Նոր մարդիկ | 1 |
01/27/2021 թվականից - Դմիտրի Կարասյով։ Պաշտոնավարման ժամկետը՝ 5 տարի։
2021 թվականի սեպտեմբերին թարմացվել է Կրասնոյարսկի երկրամասի օրենսդիր ժողովի կազմը։ Թիմիրի թիվ 23 ընտրատարածքի պատգամավոր է ընտրվել Սերգեյ Սիզոնենկոն[36]։
Ճամբարի զորանոցի վերակառուցումը հենց քաղաքի լիարժեք նախագիծն է եղել որը ղեկավարել է Նորիլսկի ճամբարների ղեկավար Աբրահամ Զավենյագինը։ Ճարտարապետներն եղել են Նորիլլագի բանտարկյալները՝ Գևորգ Քոչարը, Միքայել Մազմանյանը և Օլգերդ Տրուշինսը։ Քաղաքի առաջին շենքերը կառուցվել են նեոկլասիկական ոճով և հիշեցնում են Սանկտ Պետերբուրգը։ Նեպոկոյչիցկիի կինը՝ Լիդիա Մինենկոն, նույնպես նշանակալի ներդրում է ունեցել[37]։ Գլխավոր հատակագիծը կազմելիս հաշվի են առնվել տարածքի առանձնահատկությունները, օրինակ՝ Դոլգոյե լիճը և հարավարևմտյան շրջանի ջրամբարները։ Քաղաքի կազմը հիմնված է գլխավոր պողոտայի վրա՝ տեղ-տեղ ընդհատված հրապարակներով։
Հիմնական խնդիրներից է եղել ուժեղ քամիների ազդեցությունը նվազագույնի հասցնելը։ Առաջին որոշումները անհաջող են ստացվել։ Սրանից հետո նրանք որոշել են քաղաքային բլոկները դարձնել փակ և կոմպակտ[38]։
1960-ականներին Նորիլսկի ճարտարապետության մեջ հայտնվել է ստանդարտ շինարարությունը[38]։
2021 թվականին «Նորնիկելը» գործարկել է տների վերանորոգման ծրագիրը, որն իր մասշտաբով Մոսկվայից հետո երկրորդն է Ռուսաստանում[39][40]։
Քաղաքի բարդ երկրաբանական պայմանները (մշտական սառույց, փափուկ հողեր) որոշում են շինարարության մեջ հատուկ նախագծային լուծումներ։ Տիպիկ Նորիլսկի տները կառուցված են սառեցված կույտերի հիմքի վրա օդափոխվող ստորգետնյա օդափոխությամբ, ինչը կանխում է մշտական սառույցի հալեցումը։ Նորիլսկի տների բնորոշ արտաքին հատկանիշը, որն առաջացել է օդափոխվող ստորգետնյա օգտագործման պատճառով, բարձր պատշգամբն է։
2022 թվականի օգոստոսի 3-ին Կրասնոյարսկի երկրամասի նահանգապետ Ալեքսանդր Ուսսը և Սիբիրի դաշնային օկրուգում նախագահի լիազոր ներկայացուցիչ Անատոլի Սերիշևը դրական են գնահատել շինարարության և քանդման ծրագրի առաջընթացը, որը մինչև 2024 թվականը Նորիլսկի զարգացման համապարփակ ծրագրի մաս է կազմում[41]:.
Կրասնոյարսկի երկրամասի համախմբված բյուջեի ավելի քան 30%-ը ձևավորվում է Նորիլսկում։ 1960-ական թվականներից այստեղ արդյունահանվում են պղնձի-նիկելի հանքաքարեր, ամենամեծ հանքավայրը գտնվում է Նորիլսկից 40 կմ հյուսիս-արևելք։ Նորիլսկը գունավոր մետալուրգիայի խոշոր կենտրոն է, այստեղ արդյունահանվում են գունավոր մետաղներ՝ պղինձ, նիկել, կոբալտ, թանկարժեք մետաղներ՝ պալադիում, օսմիում, պլատին, ոսկի, արծաթ, իրիդիում, ռոդիում և ռութենիում, Ենթամթերք՝ տեխնիկական ծծումբ, մետաղական սելեն, թելուր և ծծմբաթթու։
Քաղաք ձևավորող ձեռնարկությունը Նորնիկելի լեռնամետալուրգիական ընկերության բևեռային մասնաճյուղն է (նախկինում՝ Նորիլսկի լեռնամետալուրգիական կոմբինատ)։ Ընկերությունն արտադրում է համաշխարհային պալադիումի 35%-ը, պլատինի 25%-ը, նիկելի 20%-ը, ռոդիումի 20%-ը և կոբալտի 10%-ը։ Ռուսաստանում նիկելի 96%-ը, կոբալտի 95%-ը, պղնձի 55%-ը արտադրվում է Նորիլսկում։ 2022 թվականին Նորլիսկի եկամուտը կազմել է 16,9 մլրդ դոլար, զուտ շահույթը՝ մոտ 6 մլրդ դոլար[42][43]։
Գունավոր մետաղների արտադրությունն ապահովելու համար Նորիլսկի արդյունաբերական շրջանն ունի բոլոր անհրաժեշտ ենթակառուցվածքները՝ էլեկտրաէներգիա, հիդրոէներգիա, արդյունաբերական շինարարական ձեռնարկություններ և շինանյութերի արտադրություն, վերանորոգման և սպասարկման ձեռնարկություններ։
Էներգամատակարարումն իրականացվում է Նորիլսկի ՋԵԿ-1, ՋԵԿ-2, ՋԵԿ-3-ից, որոնք գտնվում են քաղաքի տարբեր տարածքներում։ Էլեկտրաէներգիայի հիմնական սպառողները «Նորիլսկի Նիկելի» արդյունաբերական ձեռնարկություններն են, որին պատկանում են ջերմաէլեկտրակայանները[44];
Վերջերս Նորիլսկը դառնում է ավելի ու ավելի տարածված տուրիստական ուղղություն։ 2019-2022 թվականներին զբոսաշրջային հոսքը դեպի քաղաք աճել է երեք անգամ՝ տարեկան հասնելով 12 հազար մարդու[45];
Էնտուզիաստների խմբերը արտաճանապարհային մեքենաներով ավտոերթեր են անում դեպի Նորիլսկ Ռուսաստանի այլ քաղաքներից[46][47][48]։
Նորիլսկը ավտոմոբիլային երկաթուղիներով միացված է Դուդինկա նավահանգստին, որը ծովային կապով կապված է Արխանգելսկի և Մուրմանսկի հետ ամբողջ տարվա ընթացքում, իսկ ամառային նավիգացիայի ժամանակ՝ Կրասնոյարսկի և Դիքսոնի հետ գետային կապով[49]։
1998 թվականին Նորիլսկի երկաթուղին ամբողջությամբ վերացրել է ուղևորափոխադրումները և այժմ օգտագործվում է միայն բեռնափոխադրումների համար։
Բացի ներքին քաղաքից, գործում է ավտոբուսի ծառայություն Դուդինկայի հետ։ Լայնորեն զարգացած են տաքսի ընկերությունների ծառայությունները (մի քանի տասնյակ կազմակերպություններ)։ Նաև վատ եղանակին քաղաքից դուրս գտնվող Norilsk Nickel արդյունաբերական ձեռնարկությունների աշխատողները տեղափոխվում են ամենագնաց մեքենաներով, այսպես կոչված «հերթափոխով մեքենաներով»։
Համարանիշի կոդն է՝ 24 RUS, 124 RUS։
Օդային հաղորդակցությունն իրականացվում է Նորիլսկի (Ալիկել) օդանավակայանով, որը գտնվում է քաղաքի կենտրոնից երեսունհինգ կիլոմետր դեպի արևմուտք։ 2005 թվականին սկսվել է օդանավակայանի լայնածավալ վերակառուցումը, որի ընթացքում մինչև 2008 թվականը ուղևորատար տերմինալի շենքը վերանորոգվել է ժամանակակից միջազգային չափանիշներով։
2016 թվականին մեկնարկել է օդանավակայանի թռիչքուղու վերակառուցման լայնածավալ նախագիծը, որը ավարտվել է երկու տարի անց։ Կատարված աշխատանքների արդյունքում թարմացվել է թռիչքուղին, ինչը մեծացրել է օդանավակայանի թողունակությունը, ինչը դրական է ազդել թռիչքների կանոնավորության և ավիափոխադրումների անվտանգության վրա։
2020 թվականի ամռանը «Տրանսպորտային համակարգի զարգացում» պետական ծրագրի շրջանակներում սկսվել են օդանավակայանի վերակառուցման աշխատանքները։ Ներդրումների ծավալը կազմում է ավելի քան 12,5 մլրդ ռուբլի (որից 5,8 միլիարդ ռուբլին «Նորիլսկի նիկելի» ներդրումներն են)[50]։
Նորիլսկը ընդունել է հեռախոսների համարակալման վեցանիշ պլան։ Քաղաքի բոլոր տարածքները միացված են մեկ հեռախոսային ցանցով։
Բնակչությանը և կազմակերպություններին ֆիքսված հաղորդակցությունն ապահովում են «ՄՏՍ»-ը, «Նորիլսկ Տելեկոմ»ը, «ՆՆ-Ինֆոկոմ»-ը և «Ռոստելեկոմ»-ը։
Բջջային կապը Նորիլսկում սկսել է զարգանալ համեմատաբար ուշ, առաջին օպերատորը՝ «Ենիսեյտելեկոմ»-ը, սկսել է ծառայություններ մատուցել 2001 թվականի դեկտեմբերին։ Ներկայումս քաղաքում գործում են չորս բջջային օպերատորներ՝ Ենիսեյտելեկոմ (2001 թվականից, 2012 թվականից՝ «Ռոստելեկոմ» ապրանքանիշի ներքո, 2015 թվականի հուլիսի 31-ից՝ Tele2 Russia), «Բիլայն» (2002 թվականից), «ՄՏՍ» (2003 թվականից) և «ՄեգաՖոն» (2006 թվականից)։ Նրանք բոլորը, ի լրումն GSM ստանդարտ կապի, մատուցում են նաև երրորդ սերնդի ծառայություններ UMTS («Բիլայն», «ՄՏՍ»և «ՄեգաՖոն», Tele2 Ռուսաստան) և IMT-MC-450 (Tele2 Ռուսաստան) ստանդարտներով։ Բջջային կապի բոլոր օպերատորները, բացի ՄՏՍ-ից, զրոյից անկախ են կառուցել իրենց ցանցերը։ ՄՏՍ-ը Նորիլսկի շուկա է մտել Սիբչելենջ ՍՊԸ-ի («Թայմիսկայա Տելեֆոն»(ԹՏ) ապրանքանիշ) գնման արդյունքում 2003 թվականին[51]։
2017 թվականի սեպտեմբերի 22-ից «մայրցամաքի» հետ կապն իրականացվում էթելքաօպտիկական փոխանցման համակարգի միջոցով։ Մինչ այդ հաղորդակցությունը իրականացվել է միայն արբանյակային կապուղիներով։ Նորիլսկը այլ քաղաքների հետ կապող մալուխային գծեր չեն եղել[52]։
Նորիլսկի մալուխային արդյունաբերության բնորոշ առանձնահատկությունը կապի մալուխների տեղակայումն է կոլեկտորներում (մակերեսի վրա), «մայրցամաքում» մալուխները տեղադրվում են մալուխային խողովակներով։
Տրոպոսֆերային կապի կայանը ապամոնտաժվել է 2000-ականների առաջին կեսին։
2019 թվականի հունիսի 3-ին քաղաքն անցավ թվային հեռուստատեսության, և դադարեցվել է անալոգային ազդանշան օգտագործող հեռուստաալիքների մեծ մասի հեռարձակումը[53]։
Նորիլսկը բնապահպանական անբարենպաստ իրավիճակ ունեցող քաղաք է։ 2022 թվականին «Ռոսպրիրոդնադզորը» Նորիլսկը ճանաչել է որպես օդը աղտոտող ռուսական քաղաքների հակաառաջատար՝ գնահատելով դրա արտանետումները տարեկան 1,8 միլիոն տոննա[54]։
Միևնույն ժամանակ, Ֆինեկսպերտիզ աուդիտի և խորհրդատվական ցանցի տվյալներով, 2022 թվականին Ռուսաստանում գրանցված օդի բարձր և ծայրահեղ բարձր աղտոտվածության դեպքերը 2021 թվականի համեմատությամբ կրճատվել են կիսով չափ։ Հիմնական պատճառներից մեկը եղել է Նորիլսկում օդի աղտոտվածության նվազումը, տեղական ձեռնարկություններին հաջողվել է նվազագույնի հասցնել մթնոլորտի վրա բացասական ազդեցությունը[55][56]։
Ավարտվել է Տալնախի հարստացման գործարանի արդիականացման նախագիծը։ Արդյունքում ձեռնարկության հզորությունն աճել է ավելի քան 30%-ով՝ տարեկան 7,6-ից հասնելով 10,2 մլն տոննա հանքաքարի։ Արտադրության ավելի բարձր ցուցանիշների ձեռքբերումից բացի, արդիականացման նպատակ եղել է նաև նվազեցնել շրջակա միջավայրի վրա բացասական ազդեցությունը՝ ավելացնելով հանքաքարից ծծմբի արդյունահանումը պոչամբարներ[57]։
Նորիլսկը «Մաքուր օդ» դաշնային նախագծի մասնակից է, որն ուժի մեջ է մինչև 2030 թվականը և ուղղված է մթնոլորտ արտանետումների նվազեցմանը[58]։
2021 թվականին Մոնչեգորսկում Կոլա ՄՄԿ-ի մետալուրգիական արտադրամասի և Նիկել գյուղի արտադրամասի փակման արդյունքում «Նորիլսկի նիկելի» արտանետումների ծավալը (ըստ ընկերության ներկայացուցիչների) 1 միլիոն 836 տոննայից նվազել է մինչև 1 միլիոն 585 տոննա։ Արդյունքում 2021 թվականի համար նվազումը կազմել է 251 հազար տոննա։ Կոլա թերակղզում նվազումը կազմել է 57,3 հազար տոննա՝ 2020 թվականի 73 հազար տոննայից մինչև 15,7 հազար տոննա (78,5%) 2021 թվականին[59][60]։
2021 թվականին մեկնարկել է «Մաքուր Նորիլսկ» նախագիծը։ Նախատեսվում է քանդել մոտ 500 լքված շենք ու շինություն, տարածքից մաքրել շուրջ երկու միլիոն քառակուսի մետր արտադրական թափոններ։ Նախաձեռնությանը աջակցել է բնական պաշարների և շրջակա միջավայրի դաշնային նախարար Ալեքսանդր Կոզլովը։ «Նորիլսկի նիկելի» կողմից իրականացվող նախագիծը ներառվել է «Մաքուր Արկտիկա» համառուսաստանյան բնապահպանական ծրագրում[61]։
2020 թվականի մայիսի 29-ին Նորիլսկ քաղաքում տեղի է ունեցել բնապահպանական աղետ, որը առաջացել է ՋԵԿ-3-ում դիզելային վառելիքի բաքի ճնշման ժամանակ դիզվառելիքի արտահոսքի հետևանքով։ Սա Ռուսաստանի պատմության մեջ նավթի ամենամեծ արտահոսքներից մեկն է, որը վտանգ է ներկայացնում Հյուսիսային սառուցյալ օվկիանոսի էկոհամակարգի համար[62]։ Արտահոսքի հետևանքով արդյունաբերական գոտուց արտահոսել է մոտ 21 հազար տոննա դիզվառելիք, որից, ըստ նախնական հաշվարկների, 6 հազար տոննան հայտնվել է հողում, իսկ 15 հազար տոննան՝ Ամբարնայա և Դալդըկան գետերում[63]։ Մինչև հունիսի 3-ը, ըստ Ռոսպիրոդնադզորի, Ամբարնայա գետի ջրում վնասակար նյութերի առավելագույն թույլատրելի կոնցենտրացիան տասնյակ հազարավոր անգամ գերազանցել է նորման[63]։
Թայմիրի դումայի փոխխոսնակ Սերգեյ Սիզոնենկոն նշել է, որ տուժած տարածքում ապրում է մոտ 700 մարդ[64]։ Օլեգ Միտվոլի խոսքով՝ Նորիլսկում դիզվառելիքի արտահոսքի վնասը կարող է հասնել 100 միլիարդ ռուբլու, իսկ բնական միջավայրի վերականգնման աշխատանքները լավագույն դեպքում կպահանջեն 5-ից 10 տարի[65]։
Արտակարգ իրավիճակների նախարարության երկու պաշտոնատար անձինք և քաղաքապետը դատապարտվել են անգործության համար, ինչը հանգեցրել է Թայմիրի շրջակա միջավայրին հասցված վնասի ավելացման[66]։
2020 թվականի սկզբին Նորիլսկում գործել է կեղտաջրերի մաքրման 43 կայան[67]։ Համակարգը մշտապես արդիականացվում է[68]։
Նորիլսկի տարածքում կան՝
Հանրակրթական համակարգը ներառում է 80 հաստատություն՝ 38 նախադպրոցական ուսումնական և 29 միջնակարգ դպրոց, 6 գիմնազիա, 1 ճեմարան, 6 լրացուցիչ կրթության հաստատություն («Պատանի տեխնիկների կայան», «Արտադպրոցական գործունեության կենտրոն», «Մանկական ստեղծագործական տուն», «Սոցիալական և կրթական կենտրոն», «Մանկապատանեկան զբոսաշրջության և էքսկուրսիաների կայան» և «Մանկապատանեկան ստեղծագործության պալատ»)[76]։
Նորիլսկում գործում է 41 մունիցիպալ բյուջետային ինքնավար նախադպրոցական ուսումնական հաստատություն, ներառյալ Երեխաների զարգացման կենտրոնը։ 10 հանրակրթական հաստատություններում գործում են մասնագիտացված մասնագիտական ուղղվածության դասարաններ։
Քաղաքում կան[77]՝
Քաղաքում անց են կացվում ամենամյա խոշոր մշակութային և ժամանցային փառատոններ, ինչպիսիք են «Մեծ Արգիշ» և «Տարածաշրջանը մեր ընդհանուր տունն է» փառատոնը և այլն[78][79]։
Նորիլսկի գրադարանային համակարգը ճանաչվել է լավագույնը Կրասնոյարսկի երկրամասում[80]։ Քաղաքի բոլոր տարածքներում գործում են գրադարաններ։
Ցուցահանդեսները, համերգները, ստեղծագործական հանդիպումները, տեղական խմբերի և շրջագայող արվեստագետների ելույթները պարբերաբար անցկացվում են թանգարանի և ցուցահանդեսային համալիրի՝ քաղաքային մշակութային կենտրոնում ինչպես նաև մշակութային և ժամանցի կենտրոններում։
Նորիլսկի Բևեռային դրամատիկական թատրոնը աշխարհի ամենահյուսիսային թատրոնն է[81]։ 1941 թվականին Նորիլագում հիմնադրված թատերախումբը հիմնականում բաղկացած է եղել բանտարկյալներից։ Ժամանակին նվագել են այնպիսի արտիստներ, ինչպիսիք են Գեորգի Ժժենովը (1949-1953 թվականներին բանտարկությունից հետո), Եվդոկիա Ուրուսովան (1950-1954 թվականներին, ազատազրկումից հետո), Ինոկենտի Սմոկտունովսկին (1946-1951 թվականներ), Վ. Լուկյանովը և Վ. Աբրամիցկայան։ 1954-1962 թվականներին թատրոնի գլխավոր ռեժիսորն եղել է ՌՍՖՍՀ վաստակավոր արտիստ Էֆիմ Գելֆանդը։ Թատրոնը համագործակցել է Գրիգորի Գորինի և Յուլի Կիմի հետ, որոնց «Ինչպես զինվոր Իվան Չոնկինը պահում էր ինքնաթիռը» մյուզիքլը, որը հիմնված է Վլադիմիր Վոյնովիչի վեպի հիման վրա, առաջին անգամ բեմադրվել է Նորիլսկի բեմում և արժանացել «Ոսկե Օստապ» մրցանակին երգիծանքի փառատոնում։ 2009 թվականին Կրասնոյարսկի երկրամասի օրենքով Նորիլսկի բևեռային դրամատիկական թատրոնը դասակարգվել է որպես Կրասնոյարսկի երկրամասի մշակութային ժառանգության հատկապես արժեքավոր վայրերից մեկը։
2021 թվականի հունիսին հայտարարվել է Արկտիկայի ժամանակակից արվեստի թանգարանի (ԱԺԱԹ) 4 միլիարդ ռուբլի արժողությամբ նախագիծը, որը ներառում է Առևտրի տան շենքի վերակառուցումը և 8500 քառակուսի մետր տարածքով թանգարանի բացումը[82]։
Նորիլսկի հեռուստատեսային կենտրոնը հեռարձակում է հաղորդումներ թվային ցամաքային հեռուստատեսության Առաջին և Երկրորդ մուլտիպլեքսներից DVB-T2 ստանդարտով։
2020 թվականի նոյեմբերի 16-ին քաղաքում սկսել է հեռարձակվել «Norilsk TV» առաջին քաղաքային 24-ժամյա հեռուստաալիքը, որը հեռարձակվում է «ՄՏՍ» և «Նորկոմ» քաղաքային կաբելային օպերատորների ցանցում 24 կոճակով[83][84][85]։
1953 թվականից Նորիլսկում լույս է տեսել «Զապոլյարնայա պրավդա» քաղաքային թերթը։ 70 տարվա գոյության ընթացքում մունիցիպալ հրատարակությունը հրապարակել է նյութեր՝ քաղաքի կյանքի, Նորիլսկի ձեռնարկությունների և կազմակերպությունների գործունեության և Նորիլսկի բնակիչների կյանքի մասին։
Բացի «Բևեռային ճշմարտություն»-ից, քաղաքում հրապարակվում և անվճար տարածվում են գովազդային թերթեր՝ գովազդով և կոմերցիոն տեղեկատվությունով։
Քաղաքում գործում է «Նորիլսկ Նիկել» մինի ֆուտբոլային ակումբը, որը հանդես է գալիս Սուպերլիգայում։ 1993 թվականին հիմնադրված ակումբի նախագահն է Պավել Ալեքսանդրովիչ Բելկինը։ Ակումբը դարձել է Ռուսաստանի չեմպիոն 2001/2002 մրցաշրջանում, հասել է Ռուսաստանի գավաթի եզրափակիչ՝ 1999/2000, 2014/15, 2017/18 մրցաշրջաններում։ Ռուսաստանի գավաթի 2019/20 մրցաշրջանի հաղթող է։ 2020/2021 մրցաշրջանում թիմը Ռուսաստանի առաջնությունում գրավել է երրորդ տեղը[86]։
2021 թվականին Նորիլսկում տեղի է ունեցել բասկետբոլային հանդիպում Նորիլսկի դիվիզիոնի և ԲԿՄԱ բասկետբոլային ակումբի միջև[87]։
2006 թվականին Մետալուրգովի հրապարակում սկսվել է բազմապրոֆիլ մարզադաշտի շինարարությունը, որը հետագայում վերաձևավորվել է որպես «Արենա-Նորիլսկ» առևտրի և զվարճանքի կենտրոնի, որը բացվել է 2013 թվականի դեկտեմբերին։ 2015 թվականի սեպտեմբերին Արենա-Նորիլսկում բացվել են «X-Fit North» ֆիթնես կենտրոնը և «Tropicana» ջրաշխարհը՝ լողավազանով։
Նորիլսկում կան 9 քաղաքային մարզադպրոցներ, որտեղ երեխաները զբաղվում են այնպիսի մարզաձևերով, ինչպիսիք են բասկետբոլը, վոլեյբոլը, ակրոբատիկան, մարմնամարզությունը, բատուտը, աթլետիկան, դահուկավազքը, սուսերամարտը, բռնցքամարտը, ըմբշամարտը, լողը, թաեքվոնդոն, ձյուդոն, փաուերլիֆթինգտ, կարատեն, մինի-ֆուտբոլը, գեղասահքը, հոկեյը և ջրային գնդակը։
Քաղաքում շատ հայնտի է կուրլինգը։ WCT Arctic Cup միջազգային մրցումները անցկացվում են Նորիլսկում և Դուդինկայում։ Մասնակցում են Հունգարիայի, Իտալիայի, Շվեդիայի, Շվեյցարիայի և Էստոնիայի թիմերը։ Մրցույթն անցկացվում է Ռուսաստանի Կուրլինգի ֆեդերացիայի և Նորնիկելի աջակցությամբ[88]։
2020 թվականի դեկտեմբերի 17-ին բացվել է Աիկա մարզահամալիրը ավելի քան 10 հազար քառակուսի մետր տարածքով։ «Նորիլսկի Նիկելի»-ը շինարարության մեջ ներդրել է 3,6 մլրդ ռուբլի[89]։
2023 թվականին հայտնի է դարձել, որ Նորիլսկը կունենա իր պրոֆեսիոնալ հոկեյի ակումբը, որը հանդես կգա Հոկեյի Համառուսաստանյան լիգայում[90][91]։
Նորիլսկում բոլոր տեսակի անվճար բժշկական ծառայությունները տրամադրվում են այն հաստատություններում, որոնք հանդիսանում են Կրասնոյարսկի երկրամասի առողջապահության նախարարության ստորաբաժանումները։ Նորիլսկի բոլոր թաղամասերում կան կլինիկաներ, շտապօգնության կայան, ատամնաբուժություն, միջշրջանային մանկական հիվանդանոց և մանկական կլինիկաներ։ Քաղաքում կա նաև արյան կենտրոն։
Քաղաքն ունի վճարովի ծառայությունների լայն շրջանակ տարբեր առևտրային բժշկական կազմակերպություններից։
Բազմամասնագիտական Նորիլսկի քաղաքային հիվանդանոցը քաղաքի ամենամեծ հիվանդանոցն է։ Գտնվում է Օգաներ բնակելի կառույցում[92]։
2018 թվականի դեկտեմբերին ավարտվել է Նորիլսկի պերինատալ կենտրոնի շինարարությունը[93]։
2021 թվականի դեկտեմբերին բացվել է նախատեսված հինգ բժշկական կենտրոններից առաջինը։ Մնացածը նախատեսվում է ավարտել մինչև 2025 թվականը[94][95]։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.