Massachusetts

Massachusetts esas Usana stato che regiono Nova-Anglia. Ol havas kom vicini Vermont e Nova-Hampshire norde, Nova-York weste, e Rhode Island e Connecticut sude. Este jacas Oceano Atlantiko. Segun la demografiala kontado di 2020, ol havis 7 029 917 habitanti. Lua tota surfaco esas 27 337 km².

Commonwealth of Massachusetts Stato di Usa Plajo Race Point, che peninsulo Cape Cod. Chefurbo Boston Maxim granda urbo Boston Oficala linguo o lingui: Angla Surfaco 27 337 km² Habitanti Denseso di habitantaro 7 029 917 (2020) 257,17 hab./km² Guvernisto Maura Healey (D) Fondita o kreita 6ma di februaro 1788 Posto-kodexo abreviuro MA Horala zono UTC-5 (UTC-4 dum somero) TNP (yaro) US$ 611 917 milioni (2021) Reto www.mass.gov

Historio

Massachusetts origine habitesis da indijeni qui parolis Algonquiana lingui, exemple le Wampanoag, Narragansett, Nipmuc, Pocomtuc, Mahican, e Massachusett.^[1] Li esis chaseri, peskeri e kolekteri, ma anke kultivis kukombro e maizo por kompletigar lia dieto. Pos arivo dil Europani dum la komenco di la yari 1600a, multa indijeni komencis mortar pro variolo, morbilo ed altra morbi adportita dal koloniigisti.

Unesma dank-expreso, en 1621

.

Precipua artiklo: Plymouth (kolonio)

L'unesma koloniigisti puritana transportita da navo Mayflower arivis en 1620 proxim la nuna urbeto Provincetown. En 1621 li celebris l'unesma "dank-expreso-dio" (Angle Thanksgiving). En 1690 eventis sensucesa expediciono kontre Franci de Kebekia. En 1692, Massachusetts divenis singla kolonio, la maxim granda de Nova-Anglia.

Massachusetts esis la centro di dil movado pri nedependantesko di Angla kolonii en Nord-Amerika. Tale nomizita "Teo-festo di Boston", e pose importanta batalii dum la nedependo-milito eventis eventis ibe, exemple en Concord e Lexington. La stato adoptis sua konstituco en 1780. En 1820, Maine separesis de Massachusetts e divenis la 23ma Usana stato.

Anciena texala fabrikerio en Lowell.

Arsenalo di Springfield.

Dum la 19ma yarcento, Massachusetts divenis un ek la chefa stati ube Industriala Revoluciono eventis en Usa. En Lowell e Boston instalesis industrii di shui e texaji, ed en Springfield instalesis manufakturi qui fabrikis utensili, papero e texaji. Kanali e ferovoyi konstruktesis por transportar kruda materii ed industriala produkturi. Malgre l'existo di granda opozo al aboliso di sklaveso - qua rezultis du revolti, en 1835 ed en 1837 - l'opozo a sklaveso gradope kreskis dum la sequanta yardeki. Massachusetts divenis l'unesma stato qua kreis regimentokompanio kun negra soldati, komandita da blanka oficiri, la 54ma Regimento.

En 1826 inauguresis l'unesma ferovoyo dil stato. En 1836, Mary Lyon kreis la fakultato Mount Holyoke, l'unesma fakultato por mulieri en Usa. En 1852, Massachusetts divenis l'unesma Usana stato qua kreis lego pri obligiva eduko por pueri. Dum la 19ma yarcento, l'industro developis multe en la stato, nome texala, e la habitantaro di multa urbi kreskis rapide, exemple Lowell, qua divenis urbo en 1826 e ja havis 33 mil habitanti en 1850. Boston ne recevis granda fabrikerii, tamen ol divenis koncentro-punto por transporto-sistemi en tota Nova-Anglia.

Henry David Thoreau e Ralph Waldo Emerson esis du importanta filozofi naskinta en Massachusetts. Li emfazis l'importo di naturo ed emoco por homaro. En 1850, John Brown fondis organizuro The League of the Gileadites por luktar kontre sklaveso. Dum l'interna milito di Usa, multa armaro uzita dal Uniono produktesis en Springfield, che arsenalo Springfield Armory. Dum la yari 1890a, la regiono vicina a Springfield divenis centro por developo di automobilal industrio. L'unesma fabrikerio Usana di motorcikli, Indian Motorcycle Company, fondesis en 1901 en Springfield.

Geografio

Precipua urbi e chosei di Massachusetts.

Litoro di Martha's Vineyard, Massachusetts.

Massachusetts esas la 7ma min granda stato di Usa. Lua tota surfaco - 27 360 km² - equivalas olta di Albania e di Braziliana stato Alagoas. Cirkume 25,7% de lua surfaco kovresas per aquo.

Malgre mikra, lua variata topografio kreas diferanta regioni. Este del stato jacas vasta planajo rivala, en qua situesas Boston e lua metropolala regiono, ed anke peninsulo Cape Cod. La maxim alta monto dil stato esas Monto Greylock, qua havas 1.064 metri di altitudo^[2].

Ekonomio

Segun statistiki de 2024, la total interna produkturo di Massachusetts atingis US$ 633,6 miliardi en 2024. To reprezentis kresko per 2,9% relate 2023. En 2023 l'interna produkturo po habitanto atingis US$ 88 790. Dum sua historio, la bazo di sua ekonomio dil stato evolucionis de industrii tradicionala dum la 19ma yarcento, a servadi ed industrii kun moderna teknologii dum la 20ma e 21ma yarcenti. Primara sektoro (agrokultivo, pesko, forestal extraktado) esas plu mikra, tamen importanta. En 2022 existis 7083 farmeyi en la stato.

Demografio

La maxim populoza urbo esas Boston. Altra importanta urbi esas Cambridge e Fall River. La maxim multa habitanti rezidas an la metropolala regiono di Boston.