Vermont

Vermont esas Usana stato. Ol havas kom vicini Nova-Hampshire este, Massachusetts sude, e Nova-York weste. Norde jacas Kanada. Segun la demografiala kontado di 2020, ol havis 643 077 habitanti. Lua tota surfaco esas 24 900 km².

Vermont Stato di Usa Peizajo vidita de monto Mount Hellen. Chefurbo Montpelier Maxim granda urbo Burlington Oficala linguo o lingui: Nula. Angla esas de facto. Cirkume 2% parolas la Franca. Surfaco 24 900 km² Habitanti Denseso di habitantaro 643 077 (2020) 24,95 hab./km² Guvernisto Phillip Scott (R) Posto-kodexo abreviuro VT Horala zono UTC-5 (UTC-4 dum somero) Reto www.vermont.gov

Historio

Aborijeni Abenaki.

Dum la fino di la lasta glacial-epoko, basa arei weste de la nuna Vermont inundesis da fluvio Sant-Lawrence e dal oceano. Pro to, on povas trovar osti de baleno e konki en la regiono. Homala habitado en la regiono povas dividesar en kelka periodi. La maxim anciena, nomizita "arkaika periodo" duris de cirkume 7000 yari aK til cirkume 1000 aK. Dum ta epoko, nativi migris tra la regiono, e transvivis de chasado e kolektado di nutrivi. De 1000 aK til cirkume yaro 1600, lokala populi establisis kolonieti, praktikis komerco, uzis ceramiko, ed arki e flechi. Tamen, inter 1534 e 1609, le Mohawk, de etnio Iroquois, ekpulsis multa minora tribui de la regiono.

La regiono exploresis en 1609 da Samuel de Champlain, kande ol ankore habitesis da le le Algonquinani. Champlain deklaris la regiono parto di Nova-Francia, e konstruktis l'unesma fortreso en la regiono. Lu nomizis Verd Mont la regiono vicina a lago Champlain. Ta nomo, qua aparis unesmafoye en mapo de 1647, divenis Vermont cirkume 1760.

Standardo de Green Mountain Boys.

L'unesma Britaniana kolonio en la regiono fondesis en 1724. En 1749, Benning Wentworth, lor guvernisto di Nova-Hampshire, komencis stimular koloniigo di regiono inter lago Champlain e fluvio Connecticut, e donis tereni, nomizita Angle "koncesioni di Nova-Hampshire". En l'unesma koncesiono fondesis urbeto Bennington. En 1763, per tale nomizita "kontrato di Paris", Francia cedis teritorii este de fluvio Mississippi a Rejio Britania. Samatempe, Nova-Anglia esis exajere populizita, ed ambe provinco Nova-Hampshire e provinco Nova-York reklamacis la nova teritorio. En 1764, rejulo George la 3ma pozis la regiono sub jurisdiciono di provinco Nova-York. L'anciena kolonieri veninta de Nova-Hampshire formacis nelegala milico nomizita "Green Mountain Boys", qua atakis kolonieri de Nova-York per kriminoza incendii e violento.

Pos ke Usa deklaris sua nedependo, Vermont deklaris su nedependanta de Unionita Rejio ye la 18ma di januaro 1777^[1]. Dum 6 monati ol existis kom nedependanta lando nomizita "Nova-Connecticut"^[2] kun propra konstituco, qua proskriptis sklaveso e grantis voto-yuro a tota viri evanta 18 yari o pluse, sen egardar se lu esis proprietanto di tereni. Vermont esis nedependanta dum 14 yari, til ke ol divenis la 14ma Usana stato, ye la 4ma di marto 1791, pos negociar frontierala questiono kun Nova-York.

Dum la 19ma yarcento, pro sua proximeso kun Kanada, federala guvernerio sendis 5 mil soldati a la regiono dum la milito di 1812. Ca yaro, komencis l'edukado di mutoni de raso Merino en la stato. En 1837 ja esis 1 milion animali. Tamen, pro konkurenco kun altra stati, l'edukado di mutoni dekadis dum la sequanta yardeko. Dum la fino dil 18ma e komenco dil 19ma yarcento, granda parto di la foresti dil stato devastesis por produktado di potaso. Anke dum la komenco dil 19ma yarcento, komencis enmigro di Irlandani e Franca-Kanadani, qua preventis la diminutado di habitantaro.

Abolisismo esis forta en Vermont, e multa personi en la stato helpis negri fugar a Kanada por eskapar sklaveso. En 1860, la maxim multa habitanti dil stato votis en Abraham Lincoln. Dum l'interna milito di Usa, Vermont suportis l'Uniono e sendis plua kam 34 mil soldati, cirkume 10% de sua lora habitantaro. Tale nomizita Brigado di Vermont ganis reputeso por sua feroceso en batalii, exemple en Gettysburg.

Dum la komenco dil 20ma yarcento, augmentis la tensi inter Angla-Usani protestanta e lor kreskanta quanto di katoliki pro l'eniro di enmigranti Irlandani, Italiani e Franca-Kanadani. La quanto di membri di Ku Kux Klan augmentis dum la yari 1920a, havinta kom emo precipue Franca-Kanadani. En 1927, eventis katastrofoza inundadi en la stato, qui efektigis la morto di 84 personi. Inter 1931 e 1936 aparis ideo pri eugeniko kun skopo koakte steriligar indijeni, Franca-Kanadani e negri.

La demografio dil stato modifikesis multe: en 1960 plua kam 25% de lua habitantaro naskabis en altra stati, e multa ek li esis elekteri di Demokrata partiso. En 1958, William H. Meyer divenis l'unesma membro di Demokrata partiso en la stato elektita por Usana kongreso en 102 yari. En 1962, Philip Hoff elektesis guvernisto dil stato, l'unesma Demokrato depos l'interna milito. En 1964 la Supera Korto di Usa koaktis la riorganizo di elektala distrikti, fininta la dominaco di la ruro en la politiko. Delore, Demorati e Republikani ordinare sucedas l'unu l'altru en la guvernado. En 1970, la stato aprobis legaro por kontrolar poluto.

Geografio

Monto Mansfield, la maxim alta dil stato.

Precipua urbi, chosei, fluvii e lagi di Vermont.

Precipua artiklo: Listo pri municipi en Vermont

Vermont jacas an regiono konocata kom Nova-Anglia, este de Usa. L'origino di la nomo Vermont posible esas frazo en Franca les Verts Monts ("la verda monti"). Lua klimato esas humida kontinentala, kun mezavalora yarala temperaturo 6°C.

Lua maxim alta punto esas monto Mansfield, kun 1 339,69 metri di altitudo. Lua maxim granda urbo esas Burlington, kun 42 417 habitanti segun la demografiala kontado en 2010.

Ekonomio

Segun statistiki, la total interna produkturo di Vermont en 2005 esis 23 miliardi dolari. Agrokultivo kontributis kun 12.6% de ta produktado, guvernal agadi reprezentis 13.4% o 3.08 miliardi dolari. Ol havas la min granda ekonomio (50ma granda) de la 50 Usana stati.