Oregon

Homi habitas Oregon de adminime 13,2 mil yari ante nun. Cirkume 5677 aK, erupto di monto Mazama, lor la maxim alta monto dil stato, esis 42-ople plu forta kam l'erupto di Monto St. Helens. La kratero di lua erupto pose inundesis per aquo, formacanta lago Crater Lake. Aborijeni Klamath naracis ca eventajo kom batalio inter deo Llao (inferno) e Skell, deo dil cielo. Ante l'arivo di Europani, la precipua tribui qui vivis en la nuna Oregon esis Benok, Chasta, Chinuk, Kalapuya, Klamat, Molalla, Nez Perce, Takelma, ed Umpqua. Ca tribui konstruktis totemi e komercis kun Europani. Tamen, morbi portita da blanki decimacesis lokala populi.

L'unesma expedicioni a la regiono facesis per maro. Hispani arivis ibe unesmafoye en 1543. En 1774, Juan José Pérez Hernández facis expediciono a la regiono, ed en 1775, Bruno de Heceta deskovris la boko di fluvio Columbia, tamen ne navigis ol. En 1778, James Cook exploris la regiono dum serchado di tale nomizita "nord-westa pasajo", e revendikis la regiono por Britaniana krono. Ta revendiko kreis krizo kun Hispana imperio, nomizita "krizo di Nootka", qua pose rezultis konvenciono qua stipulis Britaniana dominaco sur la regiono.

L'expediciono di Lewis e Clark atingis la boko di fluvio Columbia en 1806, e konstruktis fuorto Clatsop. En 1811, John Jacob Astor, richa Usano, establisis fuorto Astoria en ta regiono. Pro la milito di 1812 la fuorto vendesis a Nordwesta Kompanio (Northwest Company). De 1820 til 1830, Britaniana Kompanio di Hudson-bayo probis despersuadar Usana koloniigo en la regiono. Ante, en 1799, Rusi probis koloniigar la regiono e kreis fuorto Ross en 1811. Tamen, pro manko di lutri ed altra resursi, li abandonis la fuorto en 1841. En 1818, pakto inter Britaniani ed Usani establisis kunjuntita koloniigo di la regiono, ed en 1846 establisesis paralelo 49°N kom frontiero inter Usana e Britaniana teritorii.

Dum la komenco dil yari 1840a la komerco di peli di kastori diminutis. Samatempe la koloniigo di Oregon komencis augmentar, e la tensi kun aborijeni augmentis. Li ne pluse judikesis kom furniseri di peli, ma kom "obstakli por removar" por "portar civilizuro" a la regiono. Mili di konvoyi kun koloniigeri trairis tale nomizita "Oregon-treko" (Oregon Trail). Ante, dum yari 1830a, misionieri protestanta e katolika arivis, skope evangeliizar nativi. En 1843, koloniigeri konkordis pri kreo di provizora guvernerio por la regiono, qua establisesis ye la 2ma di mayo sam yaro. En novembro 1847, misionisto Marcus Whitman e lua spozino asasinesis da indijeni Cayuse, pos epidemio di poxo qua mortigis centi di nativi. La violentoza respondo Usana koaktis le Cayuse refujar su che Rokoza Monti.

En 1848 Oregon divenis teritorio e pose dividesis, kreinta la nuna stato Washington. En 1857, elekteri, konsistinta ek viri evanta plua kam 21 yari, aprobis konstituco por Oregon qua proskriptis sklaveso. Tamen, 88,88% ek li votis kontre permisar negri rezidar en la teritorio. Ye la 14ma di februaro 1859, Oregon divenis la 33ma stato Usana. Erste en 1925, revokesis la preskripto pri rezido di negri en la stato.

Pos divenir stato, la habitantaro di Oregon augmentis, e ferovoyi expansesis, stimulinta komerco di ligno e frumento e la kresko urbala. Dum tale nomizita "Progresema epoko" (1897 til 1917) aprobesis legi qui posibligis civitani propozar legi ed opinionar tra plebicito, ed anke revokar publik oficisti per votado (procedo nomizita Angle recall). L'expanso industriala komencis pos inauguro di aquobarilo Bonneville, konstruktita de 1933 til 1937. Dum la duesma mondomilito Oregon esis un ek la poka loki Usana qui subisis direta atako: Japonian aviono lansita de avionala transportonavo lansis incendiala bombi sur boski.

En 1971, Oregon aprobis l'unesma lego qua koaktis la ricikligo di boteli por preventar riuzado e diminutar la quanto di eskombri. Dum la yari 1970a, la stato afektesis multe da petrolo-krizo di 1973.

Historio

Geografio

Ekonomio

Referi

Wikiwand - on