Afbrigði latneska stafrófsins

Það eru til mörg afbrigði latneska stafrófsins, þess stafrófs sem notað til að rita flest þeirra tungumála sem nú eru töluð. Það hefur 26 bókstafi sem almennt eru viðurkenndir (hvern um sig bæði í hástafa- og lágstafagerð):

Þetta er það stafróf sem Rómverjar notuðu á öldunum kringum upphaf tímatals okkar með nokkrum viðbótum. I og J voru upphaflega afbrigði sama stafs og sömuleiðis U og V. W varð til við tvöföldun þess stafs og var upphaflega notað til þess að skrifa germönsk mál sem höfðu tvenns konar rödduð varahljóð. Þar að auki gerðu Rómverjar ekki greinarmun á litlum og stórum stöfum. Upphaflega voru stafirnir Y og Z ekki í stafrófinu, en þeir voru fengnir að láni úr gríska stafrófinu til þess að rita grísk tökuorð í latínu. Í frumgerð stafrófsins var heldur ekkert G, en því var bætt við þar sem mikilvægt var að gera greinarmun á þeim tveimur hljóðum sem C stóð áður fyrir.

Þó að upphaflega hafi hver latneskur bókstafur um það bil samsvarað einu fónemi í latínu gefur auga leið að til þess að það yrði nothæft í öðrum málum, mörgum þeirra mjög fjarskyldum, þurfti það að aðlagast nýjum aðstæðum. Þess vegna er latneska stafrófið til í fjölmörgum afbrigðum og aðlögunum. Hér að neðan má sjá nokkur sýnishorn af slíkum viðbótum og aðlögunum.

Remove ads

Íslenska stafrófið

Íslenska stafrófið notar 32 bókstafi:

Í íslensku eru bókstafirnir C, Q, W og Z almennt ekki notaðir. Tökuorð eru almennt aðlöguð íslensku þannig að aðrir stafir komi í stað þeirra, nema ýmis erlend nöfn og orð sem eru samsett úr þeim, t.d. ASCII-hnappaborð. Sérstakir íslenskir bókstafir eru: Á, Ð, É, Í, Ó, Ú, Ý, Þ, Æ og Ö.

Færeyska stafrófið

Færeyska stafrófið notar 29 bókstafi:

Færeysku stafirnir sem voru fjarlægðir eru þeir sömu og íslensku en með X. Sérstakir færeyskir stafir eru: Á, Ð, Í, Ó, Ú, Ý, Æ og Ø.

Skrifaðir sem litlir bókstafir: á, ð, í, ó, ú, ý, æ og ø

Danska og norska stafrófið

Danska og norska nota sama stafróf með 29 bókstöfum:

Danska og norska nota bókstafina Æ, Ø og Å sem ekki eru til í upphaflega latneska stafrófinu. Á báðum tungumálum eru C, Q, W, X og Z aðeins fyrir lánsorð

Finnska og sænska stafrófið

Finnska og sænska nota sama stafróf með 29 bókstöfum:

Munurinn á finnsk-sænska stafrófinu og því dansk-norska er að í því seinna er Æ notað í stað Ä, og formið Ø í stað Ö. Einnig er röðun þessara bókstafa önnur: Æ, Ø, Å.

Finnska hefur Š og Ž, en þau eru ekki í stafrófinu og eru talin eingöngu fyrir lánsorð. Finnska hefur B, C, F og X eingöngu fyrir lánsorð. Bæði tungumálin hafa Q, W og Z eingöngu fyrir lánsorð.

Remove ads

Spænska stafrófið

Spænska stafrófið hefur 36 stafi (* fyrir óháð)

Ü*

Titilfelli fyrir CH, LL og RR eru Ch, Ll og Rr í sömu röð.

K og W eru aðeins í lánsorðum.

Franska stafrófið

Franska stafrófið hefur 26 bókstafi (* aðeins fyrir lánsorð)

Það eru 16 sjálfstæðir stafir á frönsku.

Skrifaðir sem stórir bókstafir: À, Â, Æ, Ç, É, È, Ê, Ë, Î, Ï, Ô, Œ, Ù, Û, Ü og Ÿ.

Skrifaðir sem litlir bókstafir: à, â, æ, ç, é, è, ê, ë, î, ï, ô, œ, ù, û, ü og ÿ.

Þyska stafrófið

Þýska stafrófið hefur 30 stafi.

ẞ

Þýska hefur 4 stafi sem eru ekki notaðir í latneska stafrófinu.

Skrifaðir sem stórir bókstafir: Ä, Ö, Ü og ẞ.

Skrifaðir sem litlir bókstafir: ä, ö, ü og ß.

Ítalska stafrófið

Ítalska stafrófið hefur 21 bókstafi.

Latnesku bókstafirnir J, K, W, X og Y eru ekki notaðir í ítalsku. Það eru 6 sjálfstæðir stafir:

Skrifaðir sem stórir bókstafir: À, È, É, Ì, Ò og Ù.

Skrifaðir sem litlir bókstafir: à, è, é, ì. ò og ù.

Pólska stafrófið

Pólska stafrófið hefur 32 bókstafi.

Latnesku bókstafirnir Q, V og X eru ekki notaðir í pólsku. Pólska hefur 9 bókstafi sem ekki eru notaðir í latneska stafrófinu: Ą, Ć, Ę, Ł, Ń, Ó, Ś, Ź og Ż.

Tékkneska stafrófið

Tékkneska stafrófið hefur 42 bókstafi:

Athugið að farið er með "CH" sem sérstakan staf. Titilmálið er Ch.

Slóvakíska stafrófið

Slóvakíska stafrófið hefur 46 bókstafi, sá lengsti af hverju evrópsku stafrófi.

Ǳ, Ǆ og CH teljast bókstafir. Titilstafir eru ǲ, ǅ og Ch.

Baskneska stafrófið

Í baskneska stafrófinu eru einungis 29 bókstafir:

Þótt C, Q, V, W og Y séu ekki notuð í hefðbundnum baskneskum orðum voru þau tekin með í baskneska stafrófinu til að skrifa lánsorð.

Ç og Ü eru ekki sjálfstæðir stafir.

Tyrkneska stafrófið

Tyrkneska stafrófið hefur 29 bókstafi:

Þrír bókstafir latneska stafrófsins eru ekki notaðir: Q, W og X.

Tyrkneskan hefur sex bókstafi sem ekki eru notaðir í latneska stafrófinu:

Skrifaðir sem stórir bókstafir: Ç, Ğ, I, İ, Ö, Ş og Ü.

Skrifaðir sem litlir bókstafir: ç, ğ, ı, i, ö, ş og ü.

Athuga ber að "ı" og "i" eru tveir aðskildir stafir með óskiltt hljóðgildi og skrifaðir á mismunandi hátt sem bæði litlir og stórir stafir.

Maltneska stafrófið

Maltneska notar 30 bókstafi:

GĦ

għ

Latnesku stafirnir C og Y eru ekki notaðir. Titlafall fyrir GĦ og IE eru Għ og Ie í sömu röð.

Víetnamska stafrófið

Víetnamska stafrófið hefur 29 bókstafi:

Í viðbót við latneska stafrófið hefur það víetnamska bókstafina Â, Ê og Ô. Þar að auki eru 8 tvístafa og ein þriggjastafa samsetningar sem samsvara sérstökum víetnömskum fónemum en ekki reiknast sem einingar í stafrófinu: Ch, Gh, Gi, Kh, Ng, Ngh, Nh, Ph og Th.

F, J, W og Z eru ekki notuð í víetnömsku, þó nöfn þeirra séu ósnortinn. Þetta eru ép, gi, vê kép og giét, í sömu röð.

Víetnamska er tónmál, þannig að það hefur alls 5 tóna. (Þetta eru eingöngu sérhljóða A, Â, Ă, Ê, O, Ô, Ơ, Ư og Y) Þetta eru:

Bráð
Gröf
Tilde
Krókur fyrir ofan
Punktur fyrir neðan

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads