Vár

Vár er gyðja í norrænni goðafræði sem tengist eiðum, samningum og sáttmálum, sér í lagi á milli karla og kvenna. Nafn hennar birtist í ýmsum skáldskaparkenningum fyrir konur og í gömlum eiðum, meðal annars í hjónabandsvígslum.

Þessi grein fjallar um gyðjuna Vár. Vár gæti einnig átt við um kvenmannsnafnið Vár.

Ritaðar heimildir um Vár

Nafn Várar kemur fyrir í giftingareið sem birtist í Þrymskviðu í Sæmundareddu. Þegar jötunninn Þrymur hyggst ganga að eiga Freyju (sem er í raun Þór í dulargervi) fyrir konu vígir hann hjónabandið með hamrinum Mjölni og þylur upp eftirfarandi eið:

Berið inn hamar brúði at vígja, lekkið Mjöllni í meyjar kné, vígið okkr saman Várar hendi.[1]

Vígslan í Þrymskviðu er talin lýsandi fyrir forna hjónabandseiða. Þegar íslenska Ásatrúarfélagið vígir hjónabönd í dag er notast við svipaðan eið og eru hjónin þá vígð saman undir Várar hendi í heiðnum brúðkaupum.^[2]

Í 35. kafla Gylfaginningar í Eddu Snorra Sturlusonar er upptalning á ásynjum þar sem Vár er sú níunda í röðinni. Þar er sagt um hana:

Níunda Vár. Hún hlýðir á eiða manna og einkamál er veita sín á milli konur og karlar. Því heita þau mál várar. Hún hefnir og þeim er brigða.[3]

Nafn Várar birtist í rúnaáletrun sem fannst á trjábút nærri Bergen í Noregi og er talinn vera frá byrjun 14. aldar. Í áletruninni stendur:

Vár kennir mér víra vitr úglaðan sitja[2]

„Vitur Vár víra“ þýðir í þessu samhengi vitur, skartklædd kona. Kvæðið hefur verið skýrt sem svo að höfundurinn sé að kvarta yfir því að konur eða hjónaband sé honum til ama; þ.e. lætur hann „sitja óglaðan“.^[4]

Túlkanir

Sumir fræðimenn, meðal þeirra Andy Orchard, hafa dregið í efa að hjónabandsvígslan í Þrymskviðu þar sem vísað er til Várar sé í raun forn og hafi verið notuð í heiðnum brúðkaupum.^[5] Britt-Mari Näsström telur að Vár hafi upphaflega verið annað nafn á Freyju en hafi síðar orðið til sem sjálfstæð gyðja.^[6]

Textafræðingurinn Rudolf Simek telur að vænlegast sé að líta á gyðjurnar Vár, Ságu, Hlín, Sjöfn, Snotru, og Vör sem lauslega skilgreindar verndargyðjur kvenna sem beri hver um sig ábyrgð á tilteknu sviði einkalífsins. Greinileg skil séu milli verksviða þeirra, sem minni nokkuð á matrónur sem tilbeðnar voru í germanskri og keltneskri heiðni.^[7]