უზბეკეთი
From Wikipedia, the free encyclopedia
უზბეკეთი (უზბეკ. Oʻzbekiston), ოფიციალურად უზბეკეთის რესპუბლიკა (უზბეკ. Oʻzbekiston Respublikasi) — ზღვაზე გასასვლელის არმქონე სახელმწიფო ცენტრალურ აზიაში. მას ასევე ესაზღვრება ხუთი ქვეყანა, რომლებსაც თვითონაც არ გააჩნიათ ზღვაზე გასასვლელი: ჩრდილოეთით ყაზახეთი, სამხრეთ-აღმოსავლეთით ტაჯიკეთი, ჩრდილო-აღმოსავლეთით ყირგიზეთი, სამხრეთით ავღანეთი და სამხრეთ-დასავლეთით თურქმენეთი. იგი არის უნიტარული, კონსტიტუციური და საპრეზიდენტო რესპუბლიკა, რომელიც მოიცავს თორმეტ რეგიონს, ერთ ავტონომიურ რესპუბლიკას და დედაქალაქს.
უზბეკეთის რესპუბლიკა O‘zbekiston Respublikasi უზბეკეთი |
||||||
---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
ჰიმნი: უზბეკეთის ჰიმნი |
||||||
|
||||||
დედაქალაქი (და უდიდესი ქალაქი) | ტაშკენტი 41°16′ ჩ. გ. 69°13′ ა. გ. | |||||
ოფიციალური ენა | უზბეკური | |||||
მთავრობა | რესპუბლიკა | |||||
- | პრეზიდენტი | შავკათ მირზიიოევი | ||||
- | პრ.-მინისტრი | აბდულა არხიპოვი | ||||
ფართობი | ||||||
- | სულ | 447 400 კმ2 (56-ე) | ||||
- | წყალი (%) | 4.9 | ||||
მოსახლეობა | ||||||
- | 2016 შეფასებით | 31 576 400[1][2] (42-ე) | ||||
- | სიმჭიდროვე | 70,3 კაცი/კმ2 (136-ე) | ||||
მშპ (მუპ) | 2015 შეფასებით | |||||
- | სულ | $183.933 მილიარდი[3] (62-ე) | ||||
- | ერთ მოსახლეზე | $5939 (125-ე) | ||||
აგი (2007) | 0.702 (საშუალო) (113-ე) | |||||
ვალუტა | სომი (UZS ) |
|||||
დროის სარტყელი | UTC+05:00 | |||||
ქვეყნის კოდი | UZB | |||||
Internet TLD | .uz | |||||
სატელეფონო კოდი | 998 |
ერთ დროს თურქთა სახაკანოს და მოგვიანებით თემურიდების რეგიონის ნაწილი, რომელიც დღეს მოიცავს უზბეკეთის რესპუბლიკას, ადრეულ XVI საუკუნეში დაიპყრეს აღმოსავლეთ თურქულენოვანმა მომთაბარე ტომებმა. XIX საუკუნეში უზბეკეთის შევიდა რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში და მოგვიანებით, 1924 წელს, გახდა სსრკ-ს ნაწილი, როგორც უზბეკეთის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა (უზბეკეთის სსრ). 1991 წლის 31 აგვისტოს გახდა უზბეკეთის რესპუბლიკა (ოფიციალურად აღინიშნება მომდევნო დღე) და საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, უზბეკეთმა ჯერ 29 დეკემბერს ჩაატარა რეფერენდუმი, ხოლო შემდეგ გამოაცხადა დამოუკიდებლობა.
უზბეკეთი ოფიციალურად დემოკრატიული,[4] სეკულარული, უნიტარული, კონსტიტუციური რესპუბლიკაა მრავალფეროვანი კულტურული მემკვიდრეობით. ქვეყნის ოფიციალური ენა არის უზბეკური, თურქული ენა, რომელიც იყენებს ლათინურ ანბანს და რომელზეც საუბრობს მოსახლეობის დაახლოებით 85 %, თუმცა, რუსული რჩება ფართოდ გამოყენებაში. უზბეკეთის მოსახლეობის 81 % წარმოადგენენ უზბეკები, მათ მოჰყვება რუსები (5,4 %), ტაჯიკები (4,0 %), ყაზახები (3,0 %) და სხვა (6,5 %). უზბეკების უმრავლესობა მუსლიმია.[5] უზბეკეთი დსთ-ს, ეუთო-ს, გაეროს და შთო-ს წევრია. მიუხედავად იმისა, რომ ოფიციალურად უზბეკეთი დემოკრატიული რესპუბლიკაა, ადამიანის უფლებათა დამცველი არასამთავრობო ორგანიზაციები განსაზღვრავენ უზბეკეთს, როგორც „ავტორიტარული სახელმწიფო შეზღუდული სამოქალაქო უფლებებით“.[6]
უზბეკეთის ეკონომიკა ძირითადად ეყრდნობა სასაქონლო პროდუქციის წარმოებაზე, მათ შორის ბამბის, ოქროს, ურანის და ბუნებრივი აირის. მიუხედავად დეკლარირებული მიზნისა, რომელიც ითვალისწინებს გარდამავალი ეკონომიკიდან საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლას, უზბეკეთის მთავრობა განაგრძობს ეკონომიკურ კონტროლს, რომელიც აფერხებს იმპორტს შიდა იმპორტის სასარგებლოდ.