Швейцария
From Wikipedia, the free encyclopedia
Швейцария (нем. die Schweiz, фр. Suisse, итал. Svizzera, ромш. Svizra), ресми атауы — Швейцария Конфедерациясы (нем. Schweizerische Eidgenossenschaft, фр. Confédération suisse, итал. Confederaziun svizra, ромш. Confederaziun svizra) — Орталық Еуропада орналасқан 26 кантоннан тұратын федеративті мемлекет. Де-юре елордасы жоқ. Елдің де-факто елордасы және әкімшілік орталығы — Берн қаласы[5].
Швейцария Конфедерациясы нем. Schweizerische Eidgenossenschaft фр. Confédération suisse итал. Confederazione Svizzera ромш. Confederaziun svizra | |||||
| |||||
Ұран: ««Unus pro omnibus omnes pro uno» «Біреуі барлығы үшін, барлығы біреуі үшін»» | |||||
Әнұран: «Швейцарлық псалом» (тыңдау (ақп.)) | |||||
Тарихы | |||||
---|---|---|---|---|---|
Құрылды | 1 тамыз 1291 жыл (Рютли анты) 1848 жылдан Федеративті республика | ||||
Тәуелсіздік күні | 1499 жылы жарияланды 24 қазан 1648 жыл мойындалды (Қасиетті Рим империясынан) | ||||
Мемлекеттік құрылымы | |||||
Ресми тілдері | неміс, француз, италиян, романш тілдері (швейцарлық ретороман) | ||||
Елорда | жоқ (де-юре) Берн (де-факто) | ||||
Ірі қалалары | Цюрих, Женева, Базель, Лозанна, Берн | ||||
Үкімет түрі | Федеративті парламенттік республика | ||||
Федерация кеңесі Федералды канцлері |
Симонетта Соммаруга (президент) Ги Пармелен (вице-президент) Игнасио Кассис Виола Амерд Ули Маурер Ален Берсе Карин Келлер-Зуттер Вальтер Турнхерр | ||||
Географиясы | |||||
Жер аумағы • Барлығы • % су беті |
Әлем бойынша 132-ші орын 41 285 км² 4,2 | ||||
Жұрты • Сарап (2019) • Санақ (2015) • Тығыздығы |
▲ 8 570 146[1] адам (99-шы) 8 327 126[2] адам 207 адам/км² (48-ші) | ||||
Экономикасы | |||||
ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2018) • Жан басына шаққанда |
548 млрд.[3] $ (38-ші) 64,649[3] $ (9-шы) | ||||
ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2018) • Жан басына шаққанда |
704 млрд.[3] $ (20-шы) 82,950[3] $ (2-ші) | ||||
АДИ (2018) | ▲ 0,946[4] (өте жоғары) (2-ші) | ||||
Этнохороним | швейцариялықтар, швейцарлық | ||||
Валютасы | Швейцария франкі | ||||
Қосымша мәліметтер | |||||
Интернет үйшігі | .ch | ||||
ISO коды | CH | ||||
ХОК коды | SUI | ||||
Телефон коды | +41 | ||||
Уақыт белдеулері | +1, жазда +2 |
Швейцария батыс, орталық және оңтүстік Еуропаның түйіскен жерінде орналасқан, мұхитқа шыға алмайды және оңтүстігінде Италиямен, батысында Франциямен, солтүстігінде Германиямен, шығыста Аустрия мен Лихтенштейнмен шектеседі. Ел географиялық жағынан Альпі, Швейцария үстірті және Юра арасында бөлініп, жалпы ауданы 41,285 км² құрайды. Альпілер аумақтың көп бөлігін алып жатқан кезде, шамамен 8,5 миллион халқы бар Швейцария халқы негізінен ең үлкен қалалар орналасқан үстірттерге, соның ішінде екі жаһандық — Цюрих пен Женеваға шоғырланған.
Швейцария неміс және романдық Еуропаның қиылысында орналасқан; төрт негізгі тілдік және мәдени аймаққа ие: неміс, француз, итальян және романш. Халықтың көпшілігі неміс тілінде сөйлейтін болса да, Швейцарияның ұлттық өзін-өзі тануы ортақ тарихи тәжірибеге, ортақ құндылықтарға негізделген: федерализм, тікелей демократия және альпілік символизм[6][7]. Өзінің көптілдігінен Швейцария бірнеше атаумен танымал: Schweiz (немісше); Suisse (французша); Svizzera (итальянша); және Svizra (романша), алайда швейцариялық тиындар мен маркаларда төрт ұлттық тілдердің орнына латынша Confoederatio Helvetica атауы қолданылады.
Швейцария — әлемдегі ең дамыған елдердің бірі, ересек халықтың ең жоғары номиналды байлығы және жан басына ЖІӨ бойынша сегізінші орында[8][9]. Ол экономикалық бәсекеге қабілеттілікті және адам даму индексін қоса алғанда, бірқатар халықаралық көрсеткіштер бойынша алдыңғы қатарда орын алады. Цюрих, Женева және Базель өмір сапасы бойынша әлемдегі үздік он қаланың қатарына кірді, соның ішінде Цюрих екінші орынға ие болды[10].