កូរ៉េខាងជើង
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
ប្រទេសកូរ៉េខាងជើង ដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតប្រជាធិបតេយ្យកូរ៉េ គឺជាប្រទេសមួយស្ថិតនៅតំបន់អាស៊ីបូព៌ា។ កូរ៉េខាងជើងមានព្រំដែនគោកជាប់នឹងប្រទេសចិន និងរុស្ស៊ីនៅភាគខាងជើង ហើយប៉ែកខាងត្បូងគឺជាប់នឹងប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូងត្រង់តំបន់គ្មានយោធាកូរ៉េ។ នៅឯដែនសមុទ្រវិញ ប្រទេសកូរ៉េខាងជើងមានព្រំប្រទល់ខាងលិចជាប់នឹងសមុទ្រលឿង ឯខាងកើតជាប់នឹងសមុទ្រជប៉ុន។ ដូចសមភាគីខាងត្បូងរបស់ខ្លួនដែរ កូរ៉េខាងជើងគឺតែងតែអះអាងថាខ្លួនគឺជារដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់នៃឧបទ្វីបកូរ៉េទាំងមូល បូករួមទាំងបណ្តុំកោះតូចៗនៅជុំវិញផង។ ព្យុងយ៉ាងគឺជារដ្ឋធានី និងទីក្រុងធំបំផុតនៃប្រទេសកូរ៉េខាងជើង។
អត្ថបទនេះស្ដីអំពី សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតប្រជាធិបតេយ្យកូរ៉េ។ ចំពោះសាធារណរដ្ឋកូរ៉េ សូមមើល កូរ៉េខាងត្បូង។ ចំពោះ ការប្រើប្រាស់ផ្សេងៗសូមមើល កូរ៉េ (អសង្ស័យកម្ម)។
.svg)
Remove ads
ប្រវត្តិសាស្រ្តនៃប្រជាជាតិកូរ៉េបច្ចុប្បន្នបានចាប់ផ្តើមជាមួយនឹងនគរកូចូសន់នៅក្នុងឆ្នាំ ២៣៣៣ មុន គ.ស. ដោយមានស្ដេចដំបូងព្រះនាមថា ថានហ្គុន ក៏ប៉ុន្តែរហូតមកដល់សម័យបច្ចុប្បន្ន គេមិនទាន់បានរកឃើញភស្តុតាងបុរាណវិទ្យា និងកំណត់ត្រាណាមួយដែលអាចបញ្ជាក់ពីអត្ថិភាពនៃសម័យនោះបានទេ។ បន្ទាប់ពីការបង្រួបបង្រួមនគរកូរ៉េទាំងបីឱ្យស្ថិតនៅក្រោមអំណាចមហានគរស៊ីលឡានៅក្នុងឆ្នាំ ៦៦៨ នៃគ.ស. ប្រទេសកូរ៉េត្រូវបានដឹកនាំជាបន្តបន្ទាប់ដោយរាជវង្សកូរ្យ៉ូ (៩១៨–១៣៩២) និងរាជវង្សចូសន់ (១៣៩២–១៨៩៧)។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៨៩៧ ស្តេចហ្គោជុងបានប្រកាសបង្កើតចក្រភពកូរ៉េឡើង ដែលក្រោយមកត្រូវបានកាត់បញ្ចូលជាកម្មសិទ្ធិរបស់ចក្រភពជប៉ុននៅក្នុងឆ្នាំ១៩១០។ នៅឆ្នាំ១៩៤៥ បន្ទាប់ពីការបរាជ័យរបស់ជប៉ុននៅចុងសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ប្រជាជាតិកូរ៉េត្រូវបានបែងចែកទៅជាពីរតំបន់តាមបណ្តោយខ្សែស្របទី ៣៨ ដោយប៉ែកខាងជើងត្រូវស្ថិតនៅក្រោមសហភាពសូវៀត រីឯប៉ែកខាងត្បូងវិញគឺនៅក្រោមសហរដ្ឋអាមេរិក។
នៅឆ្នាំ១៩៤៨ រដ្ឋាភិបាលដាច់ដោយឡែកចំនួនពីរត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅក្នុងឧបទ្វីបកូរ៉េ៖ ទីមួយគឺ សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យប្រជាមានិតកូរ៉េ និយមសូវៀតនៅភាគខាងជើង និងសាធារណរដ្ឋកូរ៉េ និយមលោកខាងលិចនៅភាគខាងត្បូង។ សង្គ្រាមកូរ៉េបានផ្ទុះឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥០ បន្ទាប់ពីកងកម្លាំងកូរ៉េខាងជើងបានចូលឈ្លានពានកូរ៉េខាងត្បូង។ ក្នុងឆ្នាំ១៩៥៣ កិច្ចព្រមព្រៀងយុទ្ធសន្តិភាពកូរ៉េបាននាំឱ្យមានបទឈប់បាញ់រវាងរដ្ឋទាំងពីរ និងបានបង្កើតតំបន់គ្មានយោធានៅតាមព្រំដែន ប៉ុន្តែគ្មានសន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពផ្លូវការណាមួយត្រូវបានចុះនោះឡើយ។ នៅក្រោយសង្គ្រាម កូរ៉េខាងជើងបានទទួលជំនួយសេដ្ឋកិច្ច និងជំនាញច្រើនតាមរយៈបណ្តាប្រទេសប្លុកខាងកើត។ ក៏ប៉ុន្តែ លោកគីម អ៊ីលស៊ុង ដែលជាមេដឹកនាំទីមួយនៃប្រទេសកូរ៉េខាងជើង បានលើកទស្សនវិជ្ជាជូឆេរបស់ខ្លួនជាមនោគមវិជ្ជារដ្ឋ។ គោលនយោបាយឯកោអន្តរជាតិរបស់ព្យុងយ៉ាងបានចាប់ប្រតិបត្តិឡើងពីទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៨០ មក។ ការដួលរលំនៃសហភាពសូវៀតនៅឆ្នាំ១៩៩១ បាននាំឱ្យសេដ្ឋកិច្ចកូរ៉េខាងជើងធ្លាក់ចុះដុនដាបយ៉ាងខ្លាំង។ នៅរវាងឆ្នាំ១៩៩៤ ដល់ឆ្នាំ១៩៩៨ ប្រទេសកូរ៉េខាងជើងបានជួបនូវគ្រោះទុរ្ភិក្សអន្តរាយមួយដែលបណ្តាលឱ្យមនុស្សចាប់ពី ២៤០,០០០ នាក់ទៅ ៤២០,០០០ នាក់បាត់បង់ជីវិត ហើយរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន កង្វះអាហារូបត្ថម្ភនូវតែជាបញ្ហានៅក្នុងសង្គមកូរ៉េខាងជើង។ នៅក្នុងឆ្នាំ២០២៤ កូរ៉េខាងជើងបានសម្រេចបោះបង់ចោលជាផ្លូវការនូវកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីបង្រួបបង្រួមកូរ៉េដោយសន្តិវិធី។
កូរ៉េខាងជើងជាប្រទេសផ្តាច់ការនិយមដែលមានប្រពៃណីគោរពស្រឡាញ់គ្រួសារត្រកូលគីម។ អង្គការលើកលែងទោសអន្តរជាតិបានចាត់ទុកកូរ៉េខាងជើងជាប្រទេសដែលមានកំណត់ត្រារំលោភសិទ្ធិមនុស្សធ្ងន់ធ្ងរបំផុតនៅលើពិភពលោក។ តាមផ្លូវការ កូរ៉េខាងជើងគឺជា "រដ្ឋសង្គមនិយមឯករាជ្យ" ដែលមានការបោះឆ្នោតតាមបែបលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ[ស ៣] ក៏ប៉ុន្តែ អ្នកសង្កេតការណ៍ខាងក្រៅបានបកស្រាយការបោះឆ្នោតទាំងនោះថា អយុត្តិធម៌ គ្មានការប្រកួតប្រជែង និងបានកំណត់ទុកជាមុន ដូចស្រដៀងនឹងការបោះឆ្នោតនៅក្នុងសហភាពសូវៀតដែរ។ គណបក្សពលករកូរ៉េ គឺជាគណបក្សកាន់អំណាចតែមួយគត់នៅកូរ៉េខាងជើង និងជាក្បាលម៉ាស៊ីនដឹកនាំរណសិរ្សប្រជាធិបតេយ្យដើម្បីបង្រួបបង្រួមជាតិកូរ៉េ។ យោងតាមមាត្រា ៣ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ លទ្ធិគីមអ៊ីលស៊ុង–គីមចុងអ៊ីល គឺជាមនោគមវិជ្ជាផ្លូវការរបស់ប្រទេសកូរ៉េខាងជើង។ ធនធានផលិតកម្មនានាត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយរដ្ឋ តាមរយៈសហគ្រាសរដ្ឋ និងកសិដ្ឋានសមូហភាព។ សេវាកម្មភាគច្រើន (ដូចសេវាថែទាំសុខភាព អប់រំ លំនៅដ្ឋាន និងផលិតកម្មស្បៀងអាហារ) ត្រូវបានឧបត្ថម្ភធន ឬផ្តល់មូលនិធិដោយរដ្ឋ។
ប្រទេសកូរ៉េខាងជើងបានប្រតិបត្តិស៊ុងហ្គុន ដែលជាគោលនយោបាយ "យោធាមុន" ពោលគឺរដ្ឋផ្តល់អាទិភាពដល់កងទ័ពប្រជាជនកូរ៉េក្នុងកិច្ចការរដ្ឋ និងការបែងចែកធនធាន។ កូរ៉េខាងជើងជារដ្ឋមានអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ។ កងទាហានសកម្មរបស់ខ្លួនមានចំនួន ១.២៨ លាននាក់ ដែលជាចំនួនទាហានសកម្មច្រើនជាងគេទីបួននៅលើពិភពលោក។ ក្រៅពីមានឈ្មោះជាសមាជិកអង្គការសហប្រជាជាតិតាំងពីឆ្នាំ១៩៩១ មក កូរ៉េខាងជើងក៏ជាសមាជិកនៃចលនាមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធ ជី៧៧ និងវេទិកាតំបន់អាស៊ានផងដែរ។
Remove ads
ភូមិសាស្ត្រ
កូរ៉េខាងជើងកាន់កាប់ផ្នែកខាងជើងនៃឧបទ្វីបកូរ៉េ ដែលស្ថិតនៅចន្លោះរយៈទទឹង 37° និង 43°N និងបណ្តោយ 124° និង 131°E គ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដី 120,540 គីឡូម៉ែត្រការ៉េ (46,541 sq mi)[១៥] នៅភាគខាងលិចរបស់វាមានសមុទ្រលឿង និងឆកសមុទ្រកូរ៉េ ហើយនៅភាគខាងកើតរបស់វាស្ថិតនៅលើប្រទេសជប៉ុនឆ្លងកាត់សមុទ្រជប៉ុន
.jpg)
.jpg)
ភ្ញៀវអឺរ៉ុបដំបូងទៅកាន់ប្រទេសកូរ៉េបានកត់សម្គាល់ថា ប្រទេសនេះប្រហាក់ប្រហែលនឹងសមុទ្រនៅក្នុងបឹងដ៏ខ្លាំងមួយ ដោយសារតែជួរភ្នំជាបន្តបន្ទាប់ជាច្រើនដែលកាត់កាត់ឧបទ្វីបនេះ[១៦] ប្រហែល 80 ភាគរយនៃប្រទេសកូរ៉េខាងជើងមានភ្នំ និងតំបន់ខ្ពង់រាប បំបែកដោយជ្រលងជ្រៅ និងតូចចង្អៀត។ ភ្នំទាំងអស់នៃឧបទ្វីបកូរ៉េដែលមានកម្ពស់ 2,000 ម៉ែត្រ (6,600 ហ្វីត) ឬច្រើនជាងនេះ មានទីតាំងនៅប្រទេសកូរ៉េខាងជើងចំណុចខ្ពស់បំផុតនៅក្នុងប្រទេសកូរ៉េខាងជើងគឺភ្នំផែកទូដែលជាភ្នំភ្នំភ្លើងដែលមានកម្ពស់ 2,744 ម៉ែត្រ (9,003 ហ្វីត) ពីលើនីវ៉ូទឹកសមុទ្រ[១៦] ភ្នំផែកទូត្រូវបានចាត់ទុកថាជាកន្លែងពិសិដ្ឋដោយជនជាតិកូរ៉េខាងជើង ភ្នំ Paektu មានសារសំខាន់ក្នុងវប្បធម៌កូរ៉េ ហើយត្រូវបានបញ្ចូលក្នុងរឿងព្រេងនិទានដ៏ឧឡារិក និងការគោរពបុគ្គលិកលក្ខណៈជុំវិញរាជវង្សគីម[១៧] ជាឧទាហរណ៍ បទចម្រៀង "យើងនឹងទៅភ្នំផែកទូ (가리라 백두산으로)" ច្រៀងសរសើរលោក គីម ជុងអ៊ុន និងរៀបរាប់អំពីដំណើរកម្សាន្តទៅកាន់ភ្នំ ជួរលេចធ្លោផ្សេងទៀតគឺជួរហាមក្យុងនៅភាគឦសានបំផុត និងជួរភ្នំរ៉ាងរីមដែលមានទីតាំងនៅភាគខាងជើងភាគកណ្តាលនៃប្រទេសកូរ៉េខាងជើង ភ្នំគុមកាំងក្នុងជួរថែបែកដែលលាតសន្ធឹងទៅប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូង មានភាពល្បីល្បាញដោយសារភាពស្រស់ស្អាត[១៦]
វាលទំនាបឆ្នេរសមុទ្រធំទូលាយនៅភាគខាងលិច ហើយមិនបន្តនៅខាងកើតប្រជាជនភាគច្រើនរស់នៅក្នុងតំបន់ទំនាប និងតំបន់ទំនាប យោងតាមរបាយការណ៍របស់កម្មវិធីបរិស្ថានរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិក្នុងឆ្នាំ 2003 ព្រៃឈើគ្របដណ្តប់ជាង 70 ភាគរយនៃប្រទេស ដែលភាគច្រើននៅលើជម្រាលភ្នំ[១៨] ប្រទេសកូរ៉េខាងជើងមានពិន្ទុមធ្យមនៃសន្ទស្សន៍សុចរិតភាពទេសភាពព្រៃឈើឆ្នាំ 2019 នៃ 8.02/10 ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី 28 នៅទូទាំងពិភពលោកក្នុងចំណោម 172 ប្រទេស[១៩] ទន្លេដែលវែងជាងគេគឺទន្លេអាមណុក (យ៉ាលូ) ដែលហូរសម្រាប់ 790 គីឡូម៉ែត្រ (491 ម៉ាយ)[២០] ប្រទេសនេះមានតំបន់ដីគោកចំនួនបីគឺ: ព្រៃស្លឹកឈើជ្រុះកូរ៉េកណ្តាល, ព្រៃចម្រុះភ្នំឆាងប៉ៃ, និងព្រៃចម្រុះម៉ានជូរី[២១]
អាកាសធាតុ
កូរ៉េខាងជើងជួបប្រទះការរួមបញ្ចូលគ្នានៃអាកាសធាតុទ្វីប និងអាកាសធាតុមហាសមុទ្រ[១៨][២២] ប៉ុន្តែប្រទេសភាគច្រើនជួបប្រទះអាកាសធាតុទ្វីបសើមនៅក្នុងគ្រោងការណ៍ចំណាត់ថ្នាក់អាកាសធាតុកូប៉េន រដូវរងានាំមកនូវអាកាសធាតុច្បាស់លាស់ លាយឡំជាមួយព្យុះព្រិល ដែលជាលទ្ធផលនៃខ្យល់ភាគខាងជើង និងភាគពាយ័ព្យ ដែលបក់មកពីស៊ីបេរី[២២] រដូវក្តៅទំនងជាជាពេលវេលាក្តៅបំផុត សើមបំផុត និងភ្លៀងបំផុតនៃឆ្នាំ ដោយសារខ្យល់មូសុងភាគខាងត្បូង និងភាគអាគ្នេយ៍ ដែលនាំខ្យល់សំណើមពីមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក ប្រហែល 60 ភាគរយនៃទឹកភ្លៀងទាំងអស់កើតឡើងចាប់ពីខែមិថុនាដល់ខែកញ្ញា[២២] រដូវផ្ការីក និងរដូវស្លឹកឈើជ្រុះ គឺជារដូវអន្តរកាលរវាងរដូវក្តៅ និងរដូវរងា សីតុណ្ហភាពខ្ពស់ និងទាបជាមធ្យមប្រចាំថ្ងៃសម្រាប់ទីក្រុងព្យុងយ៉ាងគឺ −3 និង −13 °C (27 និង 9 °F) ក្នុងខែមករា និង 29 និង 20 °C (84 និង 68 °F) ក្នុងខែសីហា[២២]
បំណែងចែករដ្ឋបាល
សូមមើលផងដែរ: ខេត្តនៅកូរ៉េ, ទីក្រុងពិសេសនៃកូរ៉េខាងជើង និង បញ្ជីទីក្រុងនៅកូរ៉េខាងជើង
Remove ads
កំណត់សម្គាល់
- កូរ៉េខាងជើងជាអទេវនិយមរដ្ឋ។
- រួមមាន គ្រិស្តសាសនា ឥស្លាមសាសនា និងសាសនាប្រជាប្រិយចិន
ឯកសារយោង
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads