ចៅហ្វាប៉ែន
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
ចៅពញាអភ័យភូបេត (បែន) (ភាសាថៃ: เจ้าพระยาอภัยภูเบศร (แบน) ? – ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ១៨០៩) ដែលគេស្គាល់ផងដែរថា ចៅហ្វាទឡ្ហៈបែន គឺជាមន្ត្រីក្បត់ នៃប្រទេសកម្ពុជាក្នុងសម័យនៃស្តេចខ្មែរ អង្គអេង ។ បែនជាចៅហ្វាយនាយដំបូងបង្អស់នៃជួរអភិបាល ខេត្តបាត់ដំបង ដែលសៀមតែងតាំងដោយសៀម ឬព្រះតំបង។ គាត់ត្រូវបានគេស្គាល់នៅក្នុងអត្ថបទវៀតណាមថា Chiêu Thuy Biện (昭錘卞) ។ គាត់ត្រូវបានចាត់ទុកជាផ្លូវការថាជាស្ថាបនិក គ្រួសារអភ័យវង្ស ។ [១]
Remove ads
បម្រើព្រះបាទអង្គនន់
បែន ជាជនជាតិខ្មែរ [២] ខ្ពង់ខ្ពស់ មានងារជា ឧកញាយមរាជ សមភាគីថៃនៃងារនេះគឺ ប្រាយ៉ាយមរាត พระยายมราช ឧកញ៉ា យមរាជ ប៉ែន ឬ បែន គឺជារដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌កម្ពុជាក្នុងរជ្ជកាលស្តេចខ្មែរ អង្គ នន់ ។ តាមសៀវភៅ បាត់ដំបងក្នុងសម័យលោកម្ចាស់ របស់តាច ឈួង បោះពុម្ពក្នុងឆ្នាំ១៩៧៤ បានមានប្រភពមកពី ទ្រាំង ក្នុង ខេត្តតាកែវ ។ បែនបានបម្រើព្រះអង្គនន់។ លោកប្រហែលជាបានអមដំណើរអង្គនន់ក្នុងអំឡុងពេលទៅនយោបាយពីកម្ពុជាទៅ អយុធ្យា ក្នុងឆ្នាំ ១៧៥៨ ហើយបានតាមព្រះបាទអង្គ ដែលតាមក្រោយ តាក ជាភាសាចិន-សៀម ដោយវាយបំបែក ការឡោមព័ទ្ធរបស់ភូមា ចេញពីអយុធ្យានៅឆ្នាំ ១៧៦៧ ។ តាក ក្រោយមកបានក្លាយជាស្តេច តាក់ស៊ីន នៃ នគរសៀម ធនបុរី ។
ការឈ្លានពានរបស់សៀមលើប្រទេសកម្ពុជា៖ ១៧៧១-១៧៧៣
ព្រះបាទតាក់ស៊ីនបានបញ្ជូនទ័ពសៀមនៅក្រោមប្រាយាយាមារាតថងដួង ( រាមាទី១ ) មកលុកលុយប្រទេសកម្ពុជានៅឆ្នាំ ១៧៧១ ដើម្បីនាំយកអង្គនន់ ដែលជាគូប្រជែងរបស់សៀមមកសោយរាជ្យកម្ពុជា។ ស្តេចខ្មែរដែលគាំទ្រវៀតណាមដែលកំពុងកាន់អំណាច អង្គ តន់ បានភៀសខ្លួនទៅ ទីក្រុងព្រៃនគរ ដោយសុំជំនួយពី ព្រះអង្គម្ចាស់ ង្វៀន ង្វៀន ភុក ធួន ដែលបានបញ្ជូនកងកម្លាំងវៀតណាមមកវាយ សៀម និងស្ដារអង្គតននៅឆ្នាំ១៩៧៣ [៣] ។
នៅឆ្នាំ ១៧៧១ បងប្អូន តៃសឺន បីនាក់បានក្រោកឡើងប្រឆាំងនឹង របប ង្វៀន ដោយបានសម្លាប់ ង្វៀន ភុក ធួន នៅឆ្នាំ១៧៧៧។ [៣] ស្តេចអង្គតន់បានតាំងខ្លួនឡើងជា ព្រះបាទឧបរាជ ឬស្តេចទី២នៅឆ្នាំ១៧៧៤ ដើម្បីផ្តល់ផ្លូវឱ្យអង្គនន់ឡើងសោយរាជ្យ ។ នៅឆ្នាំ១៧៧៧អង្គ តន់ បានទទួលមរណភាពដោយសារជំងឺ។ [៣]
ជម្លោះរាជវង្សកម្ពុជាឆ្នាំ ១៧៧៩
នៅឆ្នាំ ១៧៧៩ ចៅហ្វាមូ រដ្ឋមន្រ្ដីកម្ពុជា និងឧកញ៉ា តេជោទែន អភិបាលខេត្ត កំពង់ស្វាយ ដែលជាបងប្អូនទាំងពីរបានបះបោរប្រឆាំងនឹងព្រះបាទអង្គនន់ ដែលចូលបក្សសម្ព័ន្ធសៀម។ នៅពេលដែលព្រះបាទអង្គ នន់ ចេញដំណើរទៅច្បាំងនឹងបងប្អូនឧទ្ទាម មន្ត្រីខ្មែរម្នាក់ទៀត ឧកញ៉ា វិបុលរាជ សួស [៤] បានធ្វើការផ្ទាល់ខ្លួនដោយនាំកងទ័ពយួននៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ Đỗ Thanh Nhơn [៥] ដើម្បីដណ្ដើមអំណាចនៅ ឧដុង្គ នៃរាជធានីខ្មែរ ដោយសម្លាប់បុត្រ ទាំងបួនរបស់ អងគនន់ ហើយដាក់អង្គ អេងដែលមានព្រះជន្មប្រាំពីរឆ្នាំជាស្ដេច [២] ចៅហ្វា មូ និង តេជោ ទែន បានចាប់ព្រះបាទអង្គ នន់ ក្នុងសមរភូមិ ហើយអង្គ នន់ បានលង់ទឹកស្លាប់នៅស្រះបឹងខ្យង ក្នុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ ១៧៧៩។
ទោះបីជាការបះបោរដាច់ដោយឡែកពីគ្នារបស់ ចៅហ្វាមូ និងវិបុលរាជសួស មិនទាក់ទងគ្នាក៏ដោយ ក៏ពួកគេសម្រេចបាននូវគោលដៅរួមគឺផ្ដួលរំលំព្រះបាទអង្គ នន់ ហើយពួកគេបានបង្កើតសម្ព័ន្ធភាពមិនសុខស្រួលក្រោមរជ្ជកាលរបស់ស្តេចវ័យក្មេងអង្គអេង។ ឧកញ៉ាយមរាជ ប៉ែន ឬបែន ទោះជានៅក្នុងជំរុំគាំទ្រសៀមរបស់ព្រះបាទអង្គនន់ក៏ដោយ ក៏ត្រូវបានរួចផុតពីការស្លាប់ ដោយសារតែ បែន ជាមិត្តស្បថរបស់វិបុលរាជសួស ដែលវិបុលរាជសួស ដែលត្រូវបានដំឡើងឋានៈជា ក្រឡាហោម ឬរដ្ឋមន្ត្រីកងទ័ពជើងទឹក ក្លាយជាឧកញ៉ាក្រឡាហោម សួស [៤] ចៅហ្វា មូ បានអោយ យមរាជ បែន រួចជីវិត ប៉ុន្តែក៏ដាក់ បែន ឱ្យជាប់ឃុំក្នុងផ្ទះ នៅកំពង់ស្វាយ ដែលមាន ឧកញ៉ា តេជោ ទែន ជាអភិបាលខេត្ត។
Remove ads
និរទេសនយោបាយនៅសៀម
ការជាប់ឃុំឃាំងនៅធនបុរី
ព្រះបាទ ថាស៊ីន នៃ ក្រុងធនបុរី ជាស្តេចសៀម មានការសោកស្ដាយជាខ្លាំងចំពោះការធ្វើឃាតព្រះបាទអង្គនន់ ក្រោមកណ្ដាប់ដៃរបស់ចៅហ្វាមូ ពីព្រោះព្រះបាទអង្គនន ជាដៃគូជិតស្និទ្ធរបស់តាកស៊ីនតាំងពីមុនពេលឡើងសោយរាជ្យសម្បត្តិខ្មែរ និងសៀម។ ថាក់ស៊ីនបានស្តីបន្ទោសឧកញ៉ាយមរាជបែន ឬភាពអសកម្មរបស់គាត់ថា បែន មិនបានធ្វើគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីការពារអង្គនន់។ ដល់ពេលនោះ មានមន្ត្រីខ្មែរមួយរូបទៀតគឺព្រះកែវដួងជាចំណាប់ខ្មាំងនៅ ក្រុងធនបុរី ជារាជធានីសៀម។ តាកស៊ីនបានបញ្ជូនព្រះអង្គឌួងទៅកំពង់ស្វាយ ដោយទាមទារឱ្យឧកញ៉ាមមរាជបែនទៅក្រុងធនបុរី ដើម្បីប្រឈមមុខនឹងការដាក់ទណ្ឌកម្មពីតាក់ស៊ីន។ ចៅហ្វា មូ និង តេជោ ទែន ដែលមិនមានទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងយមរាជបែនយ៉ាងណាក៏ដោយ បានប្រគល់យមរាជបែនទៅឲ្យធនបុរី។ នៅធនបុរី បែនត្រូវបានគេរាយការណ៍ថា ខ្ទេចខ្ទីដោយវាយ ត្រចៀករបស់គាត់កាត់ផ្នែកខ្លះហើយគេចាប់ដាក់គុក ប៉ុន្តែចៅប្រាយាចក្រីថងដួង ដែលជានាយករដ្ឋមន្រី្ត ធនបុរី បានធ្វើអន្តរាគមន៍ឱ្យ បែន លើកលែងទោស និងដោះលែងវិញ។ បែនបានក្លាយជាអ្នកក្រោមបង្គាប់ដ៏ស្មោះត្រង់របស់ចក្រី។
ការឈ្លានពានរបស់សៀមលើប្រទេសកម្ពុជា៖ ១៧៨១-១៧៨២
ដោយស្វែងរកការសងសឹកចំពោះការធ្វើឃាតព្រះបាទអង្គនន់ ដោយកណ្ដាប់ដៃរបស់ហ្វាមូ និងជនជាតិយួន ព្រះបាទតាស៊ីនបានបញ្ជូនទ័ពសៀមចំនួន ២០,០០០ នាក់មកឈ្លានពានកម្ពុជា [៦] [៧] ទិសទៅ ខេត្តសៀមរាប បាត់ដំបង និងកំពង់ស្វាយ ក្នុងខែធ្នូ ឆ្នាំ ១៧៨១ ដោយមានបំណងដាក់ទោស ឥន្ទ្រទិភក ជាបុត្រារបស់ព្រះអង្គផ្ទាល់។ ថងដួថ និង ចៅពញាសុរាសី បានដឹកនាំទ័ពសៀមចូលមកលុកលុយប្រទេសកម្ពុជា ដោយយកតួនាទីជាមេទ័ពនៅខេត្តសៀមរាប។ បែន ត្រូវបានចាត់ឲ្យដឹកនាំកងវរសេនាធំខ្មែរក្រោមសៀម ដើម្បីគាំទ្រព្រះអង្គម្ចាស់ ឥន្ទ្រាភិថក ជាអ្នកការពារដើម្បីវាយលុកឧដុង្គរាជធានីខ្មែរ។
ចៅហ្វាមូ បានកាន់កាប់ទីតាំងការពារនៅកំពង់ហ្លួង ខាងជើងឧដុង្គ ចំណែកឧកញ៉ាក្រឡាហោម សួស ដឹកនាំកងនាវាចរកម្ពុជាចូល ទន្លេសាប ដើម្បីការពារប្រឆាំងនឹងសៀមឈ្លានពាន។ ង្វៀន ហ្វ៊ុកអាញ់ បញ្ជូនទ័ពយួនមកក្រោម ង្វៀន ហ៊្វុកធូ ដើម្បីទប់ទល់នឹងការឈ្លានពានរបស់សៀមមកលើកម្ពុជា។ យមរាជបែន បម្រើនៅក្រោមសៀម បានដឹកនាំទ័ពរបស់ព្រះអង្គម្ចាស់ ឥន្ទ្រោទិថក ជាព្រះរាជបុត្រព្រះបាទតាស៊ីន ដើរចេញពីខេត្តសៀមរាប ឆ្លងកាត់បាត់ដំបង និង បរិបូរណ៍ ឆ្ពោះទៅកាន់ឧដុង្គ។ ង្វៀន ហ៊ូថូធី មេទ័ពយួនចូលកាន់តំណែងនៅ ជ្រោយចង្វារ បញ្ជាឧកញ៉ាយមរាជ ពារាំង ការពារសៀមនៅកោះចិន ទល់មុខ លង្វែក ទន្លេសាប ។ កងកម្លាំងកម្ពុជា-សៀមរបស់យមរាជបែន បានចូលរួមជាមួយកងកម្លាំងកម្ពុជា-វៀតណាម នៃយមរាជបែន នៅពាមជំនិក [៤] ក្នុងក្រុងលង្វែក។
ពេលដែលថងដួង កំពុងត្រួតពិនិត្យយុទ្ធនាការយោធាសៀមនៅកម្ពុជាពីខេត្តសៀមរាប ប្រាយ៉ាសានបានដណ្តើមអំណាចនៅ ធនបុរី ក្នុងខែមីនា ឆ្នាំ ១៧៨២ ដោយបង្ខំឱ្យស្តេចតាក់ស៊ីនដាក់រាជ្យ។ [៨] ការរំខានផ្នែកនយោបាយនៅធនបុរីបានបង្ខំថងដួងឱ្យបញ្ឈប់ការលុកលុយកម្ពុជារបស់គាត់ ដោយឈានដល់បទឈប់បាញ់ជាមួយយួន [៩] ហើយត្រឡប់ទៅធនបុរីវិញ។ ការឈ្លានពានរបស់សៀមមកលើប្រទេសកម្ពុជាដូច្នេះត្រូវបានកាត់បន្ថយដោយអស្ថិរភាពនៅក្នុងប្រទេស។ នៅពេលដែលថងដួងបានត្រួតត្រាលើធនបុរី នៅខែមេសា ឆ្នាំ ១៧៨២ ចៅពញា សុរាស៊ី បានបញ្ជាឱ្យ បែម ឡោមព័ទ្ធព្រះអង្គម្ចាស់ ឥន្ទ្រទិថក ជាមួយនឹងកងកម្លាំងកម្ពុជាផ្ទាល់ ដើម្បីរក្សា ឥន្ទ្រទិថក ដោយមិនដឹងខ្លួនអំពីព្រឹត្តិការណ៍នៅ ធនបុរី ។ ឥន្ទ្រទិថក ដោយមិនដឹងថាព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គ បានប្រហារជីវិត ហើយរបបបានផ្លាស់ប្តូរបានផ្ញើពាក្យបណ្តឹងទៅ ធនបុរី ដោយនិយាយថា បែន បានប្រែក្លាយទៅជាបះបោរ ហើយបុរសខ្មែររបស់គាត់បាននៅជុំវិញគាត់។ ឥន្ទ្រទិថក បានរំដោះខ្លួនចេញពីការឡោមព័ទ្ធរបស់ បែន ហើយបានដឹងពីស្ថានភាព។ ទីបំផុត ឥន្ទ្រទិថក ត្រូវបានគេចាប់យកទៅសម្លាប់នៅ ធនបុរី ។
Remove ads
ការតស៊ូនៅកម្ពុជា
ការប៉ុនប៉ងដណ្តើមអំណាចលើកដំបូងនៅកម្ពុជា
ចៅពញាចក្រីឡើងគ្រងរាជ្យជា ស្តេចរាមាទី១ នៅឆ្នាំ១៧៨២ ដោយបង្កើត រាជវង្សចក្រី ។ បែន មានតួនាទីសំខាន់ក្នុងការឡើងសោយរាជ្យ។ អតីតរដ្ឋមន្ត្រីខ្មែរ បែន បានក្លាយជាជំនួយការដ៏ស្មោះត្រង់របស់ស្តេចសៀម។ ទន្ទឹមនឹងនោះ នៅកម្ពុជា ឧកញ៉ាក្រឡាហោម សួស បានប្រកាសខ្លួនឯងថា សម្ដេចចៅពញាចក្រី បន្ទាប់ពីសម្ដេចក្រឡាហោម។ កិច្ចសន្យាមិនស្រួលរវាងចៅហ្វាមូ និងសម្តេចចៅពញាសួសចាប់ផ្តើមដួលរលំ។ សួស សម្រេចចិត្តកម្ចាត់ ចៅហ្វាមូ ទាំងស្រុង។ សួស បានផ្ញើលិខិតសម្ងាត់មួយច្បាប់ទៅកាន់ 'មិត្ដសម្លាញ់' យមរាជ បែន នៅឯ បាងកក ដោយសុំឱ្យ បែន ចូលរួមជាមួយគាត់នៅកម្ពុជា ដើម្បីផ្តួលរំលំការគ្រប់គ្រងរបស់ ចៅហ្វាមូ។
យមរាជបែនបានប្រាប់ស្តេចរាមាទី១នៃសៀមអំពីសំបុត្រសម្ងាត់នេះពីមិត្តរបស់គាត់នៅកម្ពុជា។ ស្តេចសៀមយល់ឃើញថា នេះជាឱកាសមួយដើម្បីពង្រីកឥទ្ធិពលសៀមចូលមកក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ ព្រះបាទរាមាទី១ បានអនុញ្ញាតឲ្យបែន នាំទ័ពចូលមកក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដើម្បីដណ្តើមអំណាច។ សម្តេចចៅពញាសួស ផ្ទាល់បានទៅចាំក្រុងបែននៅបាត់ដំបង លើកបែនទៅឧដុង្គ ជាកន្លែងដែលគេឃុបឃិតផ្ដួលរំលំ ចៅហ្វាមូ រដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជា។ សួស និងបែន បានដឹកនាំកម្លាំងទៅចាប់ ចៅហ្វាមូ ដែលបានភៀសខ្លួនទៅបាសាក់ (បាថាក់ ក្នុង ខេត្តសុកត្រាំង សម័យទំនើប នៅមាត់ ទន្លេបាសាក់ ) ប៉ុន្តែចៅហ្វាយខេត្តបាសាក់កម្ពុជាបានចាប់ខ្លួន ចៅហ្វាមូ ហើយបញ្ជូនគាត់ត្រឡប់ទៅ ឧដុង្គ វិញ ជាកន្លែងដែលគាត់ ត្រូវបានសម្លាប់នៅខែតុលា ឆ្នាំ ១៧៨២។ ទីបំផុត បែន បានសម្លាប់ សួស [១០] នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ ១៧៨២ ដោយយកអំណាចទាំងអស់មកលើខ្លួនគាត់។ បែន បានប្រកាសខ្លួនឯង ថា ចៅហ្វាទឡ្ហៈ ឬរដ្ឋមន្ត្រីនៃកម្ពុជា ក៏ចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយឧកញ៉ាក្រឡាហោម ប៉ុក ជាអ្នកថែរក្សាស្តេចអង្គអេងដែរ។ ស្តេចអង្គអេងដែលមានព្រះជន្ម១០វស្សា ជាស្តេចគ្មានអំណាច ចាប់តាំងពីឡើងសោយរាជ្យនៅឆ្នាំ ១៧៧៩ ខណៈដែលរដ្ឋមន្ត្រីដ៏មានអំណាចរបស់ទ្រង់បានប្រជែងដណ្តើមអំណាចនៅកម្ពុជា។
ឧកញ៉ា តេជោ ទែន អភិបាលខេត្ត កំពង់ស្វាយ នៅតែឈរប្រឆាំងបែន នៅកំពង់ស្វាយ។ នៅពេលដែល យមរាជបែន បានបញ្ជូនកងកម្លាំងរបស់គាត់នៅក្រោមឧកញ៉ាចក្រីកែប ទៅវាយកំពង់ស្វាយ ចាម នៃ ត្បូងឃ្មុំ ក្រោមការដឹកនាំរបស់មន្ត្រីចាម ទួន សិត [៤] ឬ ទួន ស៊ីដ អាប់ឌុលរំដួល បានជិះកងនាវាចរទៅវាយឧដុង្គ។ ប្រឈមមុខនឹងការវាយប្រហាររបស់ចាម យមរាជ បែន បានដកថយវិញ។ ដោយភ័យខ្លាច ឧកញ៉ាក្រឡាហោម ប៉ុក ដោយខ្លាចគ្រោះថ្នាក់ចំពោះស្តេចអង្គអេង ក៏សម្រេចចិត្តយកអង្គអេង រួមនឹងព្រះនាងអង្គអ៊ី និងអង្គប៉ែន ទៅជ្រកកោននៅទីក្រុងបាងកក ។ ការប៉ុនប៉ងលើកដំបូងរបស់ បែន ដើម្បីដណ្ដើមអំណាចនៅប្រទេសកម្ពុជា ត្រូវបានរងគ្រោះថ្នាក់ដោយការវាយប្រហារដោយមិនបានរំពឹងទុកភ្លាមៗរបស់ពួកចាមពីខេត្តត្បូងឃ្មុំ។ បែន រួមជាមួយនឹងប៉ុក និងអង្គអេង ត្រូវដកថយពីប្រទេសកម្ពុជា ស្វែងរកជ្រកកោននៅសៀមក្នុងទីក្រុងបាងកក [១០] រាជធានីថ្មីរបស់សៀម ខណៈដែលពួកចាមស្ថិតនៅក្រោមការទូនស៊ីដបានដណ្តើមយករាជធានីឧដុង្គ។
នៅ ទីក្រុងបាងកក ព្រះបាទរាមាទី១ បានចាត់តាំងលំនៅសម្រាប់ស្តេចខ្មែរ អង្គអេង នៅសានាមក្រៈប៊ឺ [១១] ឬ វាលស្មៅក្របី [១១] នៅជិតជញ្ជាំងទីក្រុងភាគខាងជើងនៃទីក្រុងបាងកក ក្នុងសម័យទំនើប បែនឡាំភូ អនុសង្កាត់ចន្ទសង្គ្រាម ខណ្ឌប្រាណាន នៃទីក្រុងបាងកក ដើម្បីទទួលស្តេចអង្គអេងជាជនភៀសខ្លួននយោបាយ និងជាអ្នកទោស រួមជាមួយនឹងបក្ខពួក រួមទាំងបាន និងក្រឡោមពក។ ព្រះបាទរាមាទី១ តាមសេចក្តីរាយការណ៍ថា "យក" ព្រះបាទអង្គអេង ជាព្រះរាជបុត្របង្កើតរបស់ព្រះអង្គ។
កាន់កាប់ប្រទេសកម្ពុជាខាងលិច
នៅឆ្នាំ ១៧៨៣ ង្វៀន ភុកអាញ់ ដែលត្រូវបានកម្ចាត់ដោយពួក តៃ សឺន បានបញ្ចប់ការជ្រកកោននៅទីក្រុងបាងកក។ [១២] ក្នុងឆ្នាំដដែលនោះ នៅឆ្នាំ ១៧៨៣ ព្រះបាទរាមាទី១ បានតែងតាំង បែន ដោយមានងារជាសៀម ចៅពញាអផៃភូបេស ជារាជានុសិទ្ធិរបស់កម្ពុជា ក្នុងកិច្ចប្រឹងប្រែងនាំឥទ្ធិពលសៀមចូលមកក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ បែនដែលកំពុងកាន់តំណែងជា ចៅហ្វាទឡ្ហៈ បានកាន់កាប់ពាក់កណ្តាលភាគខាងលិចនៃប្រទេសកម្ពុជានៅឆ្នាំ ១៧៨៣ ដោយបានបញ្ជូនមន្ត្រីក្រោមឱវាទរបស់លោកឧកញ៉ាចក្រីកែបទៅឈរជើងនៅ ពោធិសាត់ និងឧកញ៉ាយមរាជកាននៅ ខេត្តសៀមរាប ចំណែកបៀនខ្លួនឯងបានកាន់តំណែងនៅ បាត់ដំបង នៅភាគពាយ័ព្យនៃប្រទេសកម្ពុជា។ ក្រោយពីបណ្ដេញបែនចេញពីឧដុង្គហើយ ទួន ស៊ីដ បាននាំជនជាតិចាមទៅឈរជើងនៅ ល្វាឯម ។ ឧកញ៉ា តេជោ ទែន អភិបាលខេត្តកំពង់ស្វាយ បានប្រកាសខ្លួនឯងថា ចៅហ្វាទឡ្ហៈ រដ្ឋមន្ត្រី ឬរាជានុសិទ្ធិកម្ពុជា។ ចៅពញាធួនបានលើកទ័ពចេញពីកំពង់ស្វាយទៅវាយល្វាឯមក្នុងខែមីនា ឆ្នាំ១៧៨៤ ដោយបានសម្លាប់មេដឹកនាំចាម ទួន ស៊ីដ និងបណ្តេញចាមចេញពីតំបន់នោះ។ ចៅហ្វាទឡ្ហៈទែន ក៏ទទួលបានការគាំទ្រពី លោក Truong Văn Daa មេបញ្ជាការ តៃសឺន នៅ ព្រៃនគរ ដែលបាននាំកងកំលាំងវៀតណាមមកបង្ក្រាបពួកចាម។ បន្ទាប់មក ចៅហ្វែទែន បានចូលកាន់កាប់អំណាចនៅកម្ពុជា ដោយមានការគាំទ្រពីពួកតៃសឺន។
នៅខែមេសា ឆ្នាំ ១៧៨៤ ព្រះបាទរាមាទី១ បានបញ្ជូនក្មួយប្រុសព្រះអង្គម្ចាស់ ទេពារិរាក់ ឱ្យនាំទ័ពសៀមទៅវាយ កូសាំងស៊ីន ប្រឆាំងនឹងពួក តៃ សឺន ដើម្បីស្ដារ ង្វៀន ភុកអាញ់ ឱ្យឡើងកាន់អំណាចនៅវៀតណាមវិញ។ ចៅពញាអផៃភូបេង ត្រូវបានចាត់តាំងឲ្យនាំបុរសខ្មែរចំនួន ៥០០០នាក់ ក្រោមការបញ្ជារបស់ព្រះអង្គ ដើម្បីចូលរួមយុទ្ធនាការនេះ។ បែន ក៏ត្រូវបានចាត់ឲ្យនាំកងកម្លាំងកម្ពុជារបស់គាត់ពីខេត្តបាត់ដំបងទៅចូលរួមជាមួយកងកម្លាំងសៀមសំខាន់នៅបាសាក់ (ក្នុង ខេត្តសុកត្រាង សម័យទំនើប) ដើម្បីដណ្តើមយកក្រុងព្រៃនគរ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ យុទ្ធនាការនេះបានបញ្ចប់ដោយការចាញ់សៀមដោយពួក តៃ សឺន ក្នុង សមរភូមិរ៉ាចហ្កា-សៃមុត [៩] ក្នុងខែមករា ឆ្នាំ ១៧៨៥ ។ អផៃភូបេតខ្លួនឯងទៅក្រុងលង្វែកបានតែប៉ុណ្ណឹងត្រូវបានកម្ចាត់ និងរុញច្រានមកវិញដោយកងកម្លាំង តៃ សឺន។
សង្គ្រាមជាមួយតៃសឺន
ជ័យជំនៈ តៃសឺន ទាំងនេះ បានអនុញ្ញាត ឱ្យ តៃ សឺន គ្រប់គ្រង លើ ពាក់កណ្តាល ខាងកើត នៃ ប្រទេស កម្ពុជា ខណៈ ពាក់កណ្តាល ខាងលិច ស្ថិតនៅក្រោម ភ្នាក់ងារ សៀម ចៅពញា អផៃភូបេន ។ កាលស្តេចអង្គអេងគង់នៅ វាំង ចាវ ខាមេន (វាំងស្ដេចខ្មែរ) ក្នុងទីក្រុងបាងកក នោះគ្មានស្តេចនៅកម្ពុជាទេ។ ប្រទេសកម្ពុជាចែកចេញជាពីរផ្នែក ដោយពាក់កណ្តាលខាងកើតស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ចៅហ្វាទែន អតីតឧកញ៉ាតេជោទែននៅឧដុង្គ ដោយមានការគាំទ្រពីពួកតៃសឺន និងពាក់កណ្តាលខាងលិចនៅក្រោមចៅពញាអផៃភូបែន ដែលអះអាងថាជា ចៅហ្វាទឡ្ហៈ នៅបាត់ដំបង។ មានតុលាការកម្ពុជាចំនួនពីរដែលស្ថិតក្រោមព្រះរាជានុសិទ្ធិកម្ពុជាចំនួនពីរដែលមានការទាមទារប្រកួតប្រជែង ដែលនីមួយៗមានក្រុម ឧកញ៉ា រៀងៗខ្លួន នៅខេត្តបាត់ដំបង និងនៅឧដុង្គ ដែលនីមួយៗគាំទ្រដោយសៀម និងតៃសឺន។ បែន បានគ្រប់គ្រងខេត្តបាត់ដំបង និងភាគពាយ័ព្យនៃប្រទេសកម្ពុជាតាំងពីឆ្នាំ ១៧៨៣។ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរបានចែងថា មន្ត្រីយួន តៃ សឺន ពីរនាក់ឈ្មោះ អ៊ុង ចរម៉ា និង អ៊ុង ថងប៊ិញ បានចូលកាន់អំណាចនៅកម្ពុជា។ [៤] នៅឆ្នាំ ១៧៨៥ តៃសឺនបានបញ្ជូនឧកញ៉ាយមរាជកុយទៅវាយខេត្តបាត់ដំបង។ [៤] បេន ការពារបាត់ដំបង។ ឧកញ៉ា យ៉ោម រាជ កុយ ត្រូវបានបាញ់សម្លាប់ក្នុងសមរភូមិ។
Remove ads
អភិបាលខេត្តបាត់ដំបង
ឡើងកាន់តំណែងជាអភិបាលខេត្តបាត់ដំបង
ចៅពញាអផៃភូបេង ត្រូវបានស្តេចសៀម រាមាទី១ តែងតាំងជារាជានុសិទ្ធិ តម្រឹមសៀមនៃកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ ១៧៨៣ ប៉ុន្តែពិតជាអាចឡើងកាន់អំណាចនៅកម្ពុជាបាន នៅពេលដែលព្រះអង្គយកឈ្នះគូប្រជែងរបស់ ហ្វាទែន ក្នុងឆ្នាំ ១៧៩០។ អស់រយៈពេលបួនឆ្នាំ គឺក្នុងកំឡុងឆ្នាំ ១៧៩០-១៧៩៤ ពី ឧដុង្គ បែនគ្រប់គ្រងប្រទេសកម្ពុជា។អង្គអេង ដែលត្រូវបានគេឃុំទុកជាចំណាប់ខ្មាំងនៅ វាំងចាវខាមែន ក្នុងទីក្រុងបាងកក និងក្នុងនាមស្តេចសៀមរាមា១ផងដែរ។ នៅឆ្នាំ ១៧៩៤ នៅពេលដែលអង្គអេងមានព្រះជន្មបានម្ភៃពីរឆ្នាំ ព្រះបាទរាមាទី១ នៃសៀមបានសម្រេចអនុញ្ញាតឱ្យ [១] ស្តេចខ្មែរ អង្គអេង ត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញ ដើម្បីគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់។ ព្រះបាទរាមា បានប្រទានព្រះនាម អង្គអេង ថា សាមដេចប្រាណារាយរាចា [១៣] ឬ ព្រះនារាយណ៍រាជា [៤] នៅខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ១៧៩៤ ។ ព្រះបាទរាមា១ ក៏បានតែងតាំងឧកញ៉ាក្រឡាហោមប៉ុក ជាអាណាព្យាបាលដ៏របស់អង្គអេង តាំងពីកុមារភាពមកជា ចៅហ្វាទឡ្ហៈ ឬ រដ្ឋមន្ដ្រីកម្ពុជាថ្មី ។ [៤] ចៅពញាអផៃភូបេត បែន បានប្រគល់តំណែងឱ្យទៅ ប៉ុក។
ស្តេចសៀមរាមាទី១ បានបំបែក ស្រុក ទាំងពីរគឺ បាត់ដំបង និងសៀមរាប ប្រមាណជាសមាសភាពនៃប្រទេសកម្ពុជា ភាគពាយ័ព្យទំនើប ចេញពីប្រទេសកម្ពុជា ហើយបានប្រគល់ឱ្យចៅពញាអផៃភូបេន ដើម្បីគ្រប់គ្រងជាផ្នែកនៃទឹកដីដ៏ត្រឹមត្រូវរបស់សៀម។ ចៅពញាអផៃបែន មិនមែនជាកម្មវត្ថុរបស់ស្តេចខ្មែរអង្គអេងទេ ប៉ុន្តែជាកម្មវត្ថុផ្ទាល់របស់ស្តេចសៀម ដោយរាយការណ៍ទៅបាងកក មិនមែនទៅឧដុង្គទេ។ បែន គឺជាអភិបាលបាត់ដំបងដំបូងគេដែលសៀមតែងតាំងដោយសៀម ក្រោមការត្រួតពិនិត្យដោយផ្ទាល់ពីសៀម ដែលជាប្រព័ន្ធដែលបន្តរហូតដល់ ១១២ ឆ្នាំរហូតដល់ សន្ធិសញ្ញាបារាំង-សៀម បានប្រគល់កម្ពុជាភាគពាយ័ព្យទៅឱ្យ កម្ពុជាបារាំង នៅឆ្នាំ ១៩០៧ ។ អាជ្ញាធររបស់ បែន រួមមានប្រទេសកម្ពុជាភាគពាយ័ព្យ ដែលប្រហាក់ប្រហែលនឹង ខេត្តបាត់ដំបង ទំនើប បន្ទាយមានជ័យ បន្ទាយមានជ័យ និង សៀមរាប។ នៃប្រទេសកម្ពុជា។ 'អផៃភូបេន' នឹងនៅតែជាឋានន្តរស័ក្តិរបស់អភិបាលខេត្តបាត់ដំបងបន្តបន្ទាប់ទៀត ឬព្រះតាបង ខណៈដែលសៀមតែងតាំងជាអភិបាលខេត្តសៀមរាប (សៀមរាត់ ) ត្រូវបានសៀមប្រគល់ងារជានាភាត្រៃភព ជាក្រុងក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ខេត្តបាត់ដំបង។
Remove ads
ឯកសារយោង
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads