ប៉េរូ

ប្រទេសប៉េរូ ដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការ សាធារណរដ្ឋប៉េរូ គឺជាប្រទេសមួយស្ថិតនៅភាគខាងលិចនៃទ្វីបអាមេរិកខាងត្បូង។ ប៉េរូមានព្រំប្រទល់ខាងជើងជាប់នឹងប្រទេសអេក្វាឌ័រ និងកូឡុំប៊ី នៅខាងកើតជាប់នឹង ប្រទេសប្រេស៊ីល នៅភាគអាគ្នេយ៍ជាប់នឹងប្រទេសបូលីវី ខាងត្បូងជាប់ប្រទេសឈីលី ហើយនៅភាគខាងត្បូង និងខាងលិចជាប់មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក។ ប្រទេសប៉េរូគឺជាប្រទេសមហាចម្រុះមួយពោលគឺគ្របដណ្ដប់ដោយតំបន់ភូមិសាស្ត្រខុសៗគ្នា មានចាប់ពីវាលទំនាបស្ងួតនៃតំបន់ឆ្នេរប៉ាស៊ីហ្វិកនៅឯភាគខាងលិច ដល់កំពូលភ្នំអាន់ដេស ដែលលាតសន្ធឹងពីភាគខាងជើងទៅភាគអាគ្នេយ៍នៃប្រទេសរហូតដល់តំបន់ត្រូពិចនៃព្រៃត្រូពិចអាម៉ាហ្សូន នៅភាគខាងកើតជាមួយនឹងទន្លេអាម៉ាហ្សូន។ ប្រទេសប៉េរូមានប្រជាជនរស់នៅសរុប ៣២ លាននាក់ ខណៈរដ្ឋធានី និងទីក្រុងធំបំផុតមានឈ្មោះថា លីម៉ា។ ប៉េរូគ្របដណ្ដប់លើផ្ទៃដីសរុប ១,២៨៥,២១៦ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ ដែលនាំឱ្យប៉េរូជាប្រទេសមានផ្ទៃដីធំជាងគេទី១៩ នៅលើពិភពលោក និងធំជាងគេទីបីនៅទ្វីបអាមេរិកខាងត្បូង។

សាធារណរដ្ឋប៉េរូ

República del Perú (ភាសាអេស្ប៉ាញ) Piruw Ripuwlika (ភាសាកេជូរ៉ា) Piruwxa Ripuwlika (ភាសាអៃម៉ារ៉ា)
ទង់ជាតិ វរលញ្ឆករ
បាវចនា Firme y feliz por la unión ("ម៉ឺងម៉ាត់ និងសុភមង្គលដល់សហភាព")
ភ្លេងជាតិ Himno Nacional del Perú (អេស្ប៉ាញ) ("ភ្លេងជាតិប៉េរូ") ភ្លេងយាត្រា:  Marcha de Banderas (អេស្ប៉ាញ) "ភ្លេងយាត្រានៃទង់ជ័យ"
ត្រាជាតិ Gran Sello del Estado (អេស្ប៉ាញ) មហាត្រានៃរដ្ឋប៉េរូ
ទីតាំងប្រទេសប៉េរូ (ក្រហម) នៅលើភូគោល
រដ្ឋធានី និង ទីក្រុងធំបំផុត	លីម៉ា 12°2.6′S 77°1.7′W
ភាសាផ្លូវការ	អេស្ប៉ាញ
សហភាសាផ្លូវការ[ស ១]	ភាសាកេជូរ៉ា ភាសាអៃម៉ារ៉ា ភាសាជនជាតិដើមដទៃៗទៀត
ក្រុមជនជាតិ (ឆ្នាំ ២០១៧)[ស ២]	៦០.២០% ចម្រុះ ២៥.៧៥% ជនជាតិដើម ៥.៨៩% ស្បែកស ៣.៥៧% ស្បែកខ្មៅ ០.១៦% អាស៊ីបូព៌ា ១.១០% ជនជាតិផ្សេងៗទៀត ៣.៣២% មិនបញ្ជាក់
សាសនា (ឆ្នាំ ២០១៧[ស ៣])[១]	៩៤.៥% គ្រិស្តសាសនា ៧៦.០% កាតូលិក ១៨.៥% និកាយគ្រិស្តសាសនាផ្សេងៗទៀត ៥.១% គ្មានជំនឿសាសនា ០.៤% សាសនាផ្សេងៗទៀត
រដ្ឋាភិបាល	ឯកត្តរដ្ឋ សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យពាក់កណ្ដាលប្រធានាធិបតី
- ប្រធានាធិបតី	ឌីណា បូលូអាតេ
- អនុប្រធានាធិបតីទីមួយ	ទំនេរ
- នាយករដ្ឋមន្ត្រី	ហ្គូស្តាវ៉ូ អាឌ្រីអានស៊ែន
- ប្រធានសមាជជាតិ	អេឌូអាដូ សាល់វ័នណា
នីតិបញ្ញត្តិ	សមាជនៃសាធារណរដ្ឋ
ទទួលឯករាជ្យពីអេស្ប៉ាញ
- ប្រកាសឯករាជ្យភាព	២៨​ កក្កដា​ ១៨២១
- បង្រួបបង្រួម	៩ ធ្នូ ១៨២៤
- ទទួលស្គាល់	១៤ សីហា ១៨៧៩
ក្រឡាផ្ទៃ
- ផ្ទៃសរុប	១,២៨៥,២១៦ គ.ម២ [២][៣]  (ទី១៩)
- ផ្ទៃទឹក (%)	០.៤១%
ប្រជាជន
- ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២៣)	៣៤,៣៥២,៧២០[៣] (ទី៤៣)
- ដង់ស៊ីតេ	​​២៣ នាក់/គ.ម២   (ទី១៩៧)
GDP (PPP)	ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២៤)
- សរុប	៥៦៦.៥៨២ ពាន់លានដុល្លារ[៤] (ទី៤៥)
- ក្នុងម្នាក់	១៦,៦៣១ ដុល្លារ[៤] (ទី៩៧)
GDP (ចារឹក)	ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២៤)
- សរុប	២៨២.៤៥៨ ពាន់លានដុល្លារ[៤] (ទី៤៩)
- ក្នុងម្នាក់	៨,២៩១ ដុល្លារ[៤] (​ ទី៨៦)
ជីនី (២០២១)	៤០.២[៥] មធ្យម
HDI (២០២២)	០.៧៦២[៦] ខ្ពស់ · ទី៨៧
រូបិយវត្ថុ	សូលប៉េរូ​ (PEN)
ល្វែងម៉ោង	UTC−៥ (PET)
ទិសបើកបរ	ស្ដាំ
កូដហៅទូរស័ព្ទ	+៥១
កូដ ISO 3166	PE
ដែនកម្រិតខ្ពស់	.pe
មើលជា Q419 លើវីគីទិន្នន័យ

ទឹកដីប៉េរូគឺជាទីកំណើតនៃវប្បធម៌ជាច្រើនកាលពីសម័យបុរាណ និងមជ្ឈិមសម័យ ហើយមានប្រវត្តិអរិយធម័ដ៏ចំណាស់បំផុតមួយអាយុកាលតាំងពីសហស្សវត្សរ៍ទី ១០ មុន គ.ស.។ វប្បធម៌ និងអរិយធម៌មុនសម័យអាណានិគមដ៏គួរឱ្យកត់សម្គាល់រួមមាន៖ អរិយធម៌ការ៉ាល់–ស៊ូប៉េ (អរិយធម៌ដំបូងបំផុតនៅទ្វីបអាមេរិក និងចាត់ទុកថាជាទីកំណើតមួយនៃអរិយធម៌មនុស្សជាតិ) វប្បធម៌ណាតកា ចក្រភពវ័រី និងទីអាវ័នណាក រាជាណាចក្រគូស្កូ និងចក្រភពអ៊ីងកា ដែលត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជារដ្ឋធំបំផុតនៅទ្វីបអាមេរិកមុនសម័យកូឡុំ។ ចក្រភពអេស្ប៉ាញបានចូលមកកាន់កាប់ទឹកដីប៉េរូនិងតំបន់ជុំវិញនៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី១៦ ហើយព្រះបាទឆាលស៍ទី៤ ក៏បានបង្រួមទឹកដីទាំងនោះដាក់ក្រោមអធិបតេយ្យភាពនៃអនុរាជាណាចក្រថ្មីមួយ ដែលមានឈ្មោះផ្លូវការថា ព្រះរាជាណាចក្រប៉េរូ ជាមួយនឹងរាជធានីនៅលីម៉ា។

ប៉េរូបានប្រកាសឯករាជ្យជាផ្លូវការនៅក្នុងឆ្នាំ១៨២១ បន្ទាប់ពីបិទបញ្ចប់យុទ្ធនាការយោធាដឹកនាំដោយលោកប៊ែណារដូ អូហ៊ីហ្គីងស៍ លោកហូសេ ដេសានម៉ាទីន និងស៊ីម៉ន បូលីវ៉ា និងជាពិសេស សមរភូមិអៃយ៉ាគូឆូ ដោយនាំឱ្យប៉េរូទទួលឯករាជ្យភាពពេញលេញនៅក្នុងឆ្នាំ១៨២៤។ ក្នុងប៉ុន្មានឆ្នាំបន្តបន្ទាប់ ប្រទេសប៉េរូឯករាជ្យថ្មីថ្មោងត្រូវប្រឈមនឹងអស្ថិរភាពនយោបាយ មុនពេលអាជីវកម្មក្វាណូបានធ្វើឱ្យសេដ្ឋកិច្ចជាតិ និងនយោបាយមានស្ថិរភាពឡើងវិញ។ មកដល់សតវត្សរ៍ទី២០ ប៉េរូត្រូវស៊ូទ្រាំនឹងអស្ថិរភាពនយោបាយ និងសេដ្ឋកិច្ចម្តងទៀត រួមមានជម្លោះផ្ទៃក្នុងជាមួយនឹងក្រុមប្រឆាំងតាមតំបន់ព្រៃភ្នំ។ មកដល់ទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៩០ ប្រទេសប៉េរូបានសម្របខ្លួនចូលទីផ្សារនវសេរីតាមរយៈការអនុវត្តផែនការវែរដេ^[៧][៨] ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកអាល់ប៊ឺតូ ហ្វូជីម៉ូរី និងលោកវ្លាឌីំមីរ៉ូ ម៉ុងតេស៊ីណូស។ នៅក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ២០០០ សេដ្ឋកិច្ចប្រទេសប៉េរូបានរីកលូតលាស់យ៉ាងរលូន ខណៈអត្រានៃភាពក្រីក្ររបស់ប្រជាជនបានថយចុះជាបណ្ដើរៗ។ ក៏ប៉ុន្តែតាំងពីទសវត្សរ៍ឆ្នាំ២០១០ មក ប្រទេសមួយនេះត្រូវរងនឹងវិបត្តិសង្គមនយោបាយដ៏យូរអន្លាយ បង្កឡើងដោយសមាជជាតិ និងថ្មីៗនេះដោយជំងឺរាតត្បាតកូវីដ-១៩។

ប្រទេសប៉េរូគឺជាសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យតំណាង ដែលបែងចែកទៅជា ២៥ តំបន់។ វិស័យជំរុញសេដ្ឋកិច្ចចម្បងរបស់ប្រទេសនេះរួមមាន អាជីវកម្មរ៉ែ ផលិតកម្ម កសិកម្ម នេសាទ និងបូករួមជាមួយវិស័យដែលកំពុងរីកលូតលាស់មួយចំនួនទៀតដូចជា ទូរគមនាគមន៍ និងបច្ចេកវិទ្យាជីវសាស្រ្តជាដើម។^[៩] ប៉េរូសមាជិកដ៏សកម្មមួយកិច្ចសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ចអាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក សម្ព័ន្ធប៉ាស៊ីហ្វិក កិច្ចព្រមព្រៀងទូលំទូលាយ និងគ្រប់ជ្រុងជ្រោយសម្រាប់ភាពជាដៃគូអន្តរប៉ាស៊ីហ្វិក និងអង្គការពាណិជ្ជកម្មពិភពលោកជាដើម ហើយបច្ចុប្បន្នត្រូវបានចាត់ទុកថាជាមហាអំណាចកណ្តាល។^[១០]

កំណត់សម្គាល់

1. ក្នុងតំបន់ដែលគេនិយមប្រើប្រាស់ភាសាទាំងនោះ។
2. ជំរឿនជាតិឆ្នាំ២០១៧ ដោយជាលើកដំបូងបានលើកយកសំណួរចោទអត្តសញ្ញាណជនជាតិដើមភាគតិច រួមទាំងបុគ្គលដែលមានអាយុចាប់ពី ១២ ឆ្នាំឡើង ដោយកត់បញ្ចូលលក្ខខណ្ឌដូចជា ពូជពង្ស ទំនៀមទម្លាប់ និងប្រភពដើមនៃគ្រួសារនីមួយៗ ដើម្បីឱ្យយល់ដឹងកាន់តែច្បាស់អំពីតថភាពនៃវប្បធម៌ប្រទេសជាតិ។
3. សំណួរទាក់ទិននឹងជំនឿសាសនានៅក្នុងជំរឿនជាតិឆ្នាំ២០១៧ បានចោទសួរទៅរាល់បុគ្គលលើសពីអាយុ ១២ ឆ្នាំឡើង។