អ៊ីរ៉ាក់
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
ប្រទេសអ៊ីរ៉ាក់ (ភាសាអារ៉ាប់៖ الْعِرَاق និងភាសាឃឺដ៖ عێراق) ដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាធារណរដ្ឋអ៊ីរ៉ាក់ គឺជាប្រទេសមួយស្ថិតនៅតំបន់អាស៊ីខាងលិច។ អ៊ីរ៉ាក់មានព្រំប្រទល់ជាប់ជាមួយប្រទេសតួកគីនៅភាគខាងជើង អ៊ីរ៉ង់នៅភាគខាងកើត គុយវ៉ែតនៅភាគអាគ្នេយ៍ អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតនៅភាគខាងត្បូង ហ្សកដានីនៅភាគនិរតី និងស៊ីរីនៅភាគខាងលិច។ រដ្ឋធានី និងទីក្រុងធំបំផុតនៃប្រទេសនេះមានឈ្មោះថា បាកដាដ។ អ៊ីរ៉ាក់មានប្រជាជនរស់នៅប្រមាណ ៤០ លាននាក់ ហើយពួកគេភាគច្រើនជាអ្នកកាន់សាសនាឥស្លាម។[១៥][២] អ៊ីរ៉ាក់មានភាសាផ្លូវការចំនួនពីរគឺ ភាសាអារ៉ាប់ និងភាសាឃឺដ ខណៈភាសាទទួលស្គាល់តាមតំបន់មាន ភាសាអង់គ្លេស ភាសាអារ៉ាមិចសម័យ ភាសាតួកគី និងភាសាអាមេនី។[១៦]
Remove ads
ប្រទេសនេះមាន ១៩ខេត្ត និងតំបន់ស្វ័យតមួយ។ សាសនាសំខាន់ក្នុងប្រទេសគឺអ៊ីស្លាម។ អ៊ីរ៉ាក់គឺសម្បូរណ៍ដោយមរតកវប្បធម៍។ គំនូរ និងចម្លាក់របស់ប្រទេសនេះគឺជារបស់ល្អឥតខ្ចោះមួយ ក្នុងសិល្បៈអារ៉ាប់។
Remove ads
និរុត្តិសាស្ត្រ
![]() | ផ្នែកនេះទទេ។ អ្នកអាចជួយបានដោយបន្ថែមព័ត៌មាន។ |
ប្រវត្តិសាស្ត្រ
![]() | ផ្នែកនេះត្រូវការពង្រីក-សរសេរបន្ថែម។ |
អ៊ីរ៉ាក់សម័យបុរាណ

ប្រវត្តិសាស្ត្រអ៊ីរ៉ាក់អាចចាប់ផ្ដើមពី ៤០០០ ទៅ ៣១០០ មុន គ.ស។
ភូមិសាស្ត្រ

អ៊ីរ៉ាក់ គឺជាប្រទេសធំលំដាប់ទី៥៨ នៅក្នុងពិភពលោក។ វាមានទំហំប្រហាក់ប្រហែលនឹងរដ្ឋកាលីហ្វញ៉ា របស់សហរដ្ឋអាមេរិក។
អ៊ីរ៉ាក់គ្របដណ្ដប់ដោយវាលខ្សាច់ ប៉ុន្តែនៅចន្លោះទន្លេ Euphrates និង Tigris គឺជាដីមានជីជាតិ។
អាកាសធាតុ
ភាគច្រើននៃផ្ទៃដីប្រទេសគ្រប់ដណ្ដប់ដោយអាកាសធាតុក្ដៅ។ រដូវរងារអាចមានសីតុណ្ហភាពដល់ ២១អង្សារ។ នៅរដូវក្ដៅគឺកម្រនឹងមានភ្លៀងធ្លាក់ខ្លាំងណាស់។ នៅតំបន់ភ្នំភាគខាងជើងប្រទេស មានអាកាសធាតុត្រជាក់កំឡុងរដូវរងារ និងពេលខ្លះមានព្រិលទៀតផង ហើយនៅពេលខ្លះអាចមានទឹកជំនន់ផង។
រដ្ឋាភិបាល និងនយោបាយ

នៅក្នុងឆ្នាំ២០១៨ អ៊ីរ៉ាក់ជាប្រទេសលំដាប់ទី១១ ដែលអស្ថេរភាពផ្នែកនយោបាយ។[១៨][១៩] អំណាចកណ្ដាលគឺគ្រប់គ្រងដោយប្រធានាធិបតី Nouri al-Maliki ។[២០]

ច្បាប់
ក្នុងខែតុលា ឆ្នាំ២០០៥ រដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីត្រូវបានអនុម័តដោយមានការគាំទ្រ 78%។[២១] រដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីត្រូវគឺគាំទ្រដោយសហគមន៍ Shia និង Kurdish ប៉ុន្តែត្រូវបដិសេធដោយ Arab Sunnis ។
ច្បាប់ ក្រមព្រហ្មទណ្ឌអ៊ីរ៉ាក់ គឺជាច្បាប់នៃប្រទេស។
យោធា
ទ័ពអាកាសអ៊ីរ៉ាក់ បច្ចប្បន្នមាន ៣០០០នាក់ ហើយប្រទេសនេះមានគម្រោងបង្កើនអោយដល់ ១៨ ០០០ នាក់។
ទំនាក់ទំនងការបរទេស

នៅថ្ងៃទី១២ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០០៩ អ៊ីរ៉ាក់ក្លាយជាសមាជិកផ្លូវការទី១៨៦ ក្នុងអនុសញ្ញាអាវុធគីមី។ [២២]
ទំនាក់ទំនងអ៊ីរ៉ង់ - អ៊ីរ៉ាក់ បានរីកចម្រើនចាប់តាំងពីឆ្នាំ 2005 ដោយការផ្លាស់ប្តូរទស្សនកិច្ចជាន់ខ្ពស់។ នាយករដ្ឋមន្ត្រីអ៊ីរ៉ាក់លោក Nouri al-Maliki បានធ្វើទស្សនកិច្ចជាញឹកញាប់ទៅអ៊ីរ៉ង់រួមជាមួយលោក Jalal Talabani ទស្សនកិច្ចជាច្រើនដងដើម្បីជួយជំរុញកិច្ចសហប្រតិបត្តិការទ្វេភាគីលើគ្រប់វិស័យ។ ជម្លោះចាប់ផ្ដើមមានឡើងក្នុងខែធ្នូ ឆ្នាំ២០០៩ នៅពេលអ៊ីរ៉ាក់ចោទប្រកាន់អ៊ីរ៉ង់ថាបានរឹបអូសយកអណ្ដូងប្រេងនៅតាមព្រំដែន។[២៣]
ទំនាក់ទំនងរវាងអ៊ីរ៉ាក់និងទួរគីមានការតានតឹងយ៉ាងខ្លាំងដោយសារតែ រដ្ឋាភិបាលតំបន់ឃឺដប៉ះទង្គិចគ្នារវាងតួកគីនិងគណបក្សពលករឃឺដ(PKK)ត។[២៤] នៅខែតុលាឆ្នាំ 2011 រដ្ឋសភាតួកគីបានបង្កើតច្បាប់មួយដែលផ្តល់ឱ្យកងកម្លាំងតួកគីនូវលទ្ធភាពបន្តពួកឧទ្ទាមលើព្រំដែននៅអ៊ីរ៉ាក់។"[២៥]
សិទ្ធិមនុស្ស
ទំនាក់ទំនងរវាងអ៊ីរ៉ាក់និងប្រជាជនឃឺដរបស់ខ្លួនមានភាពជូរចត់ក្នុងប្រវត្ដិសាស្ដ្រនាពេលថ្មីៗនេះជាពិសេសជាមួយយុទ្ធនាការប្រល័យពូជសាសន៍របស់សាដាមហ៊ូសេននៅឆ្នាំ 1980 ។ បន្ទាប់ពីការងើបបះបោរនៅដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ 1990 ជនជាតិឃឺដជាច្រើននាក់បានភៀសខ្លួនចេញពីស្រុកកំណើតរបស់ពួកគេហើយតំបន់ជាច្រើនត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅភាគខាងជើងប្រទេសអ៊ីរ៉ាក់ដើម្បីទប់ស្កាត់ជម្លោះបន្ថែមទៀត។ ទោះបីជាមានទំនាក់ទំនងមិនល្អជាប្រវត្តិសាស្ត្រក៏ដោយក៏មានការរីកចម្រើនខ្លះដែរហើយអ៊ីរ៉ាក់បានជ្រើសរើសបេក្ខជនឃើរទីមួយរបស់ខ្លួនគឺលោក Jalal Talabani ក្នុងឆ្នាំ 2005 ។ ម្យ៉ាងទៀតភាសាឃឺឌីគឺជាភាសាផ្លូវការរបស់អ៊ីរ៉ាក់ដែលមានភាសាអារ៉ាបាប់តាមមាត្រាទី 4 នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ។
បំណែងចែករដ្ឋបាល

អ៊ីរ៉ាក់មានខេត្តចំនួន១៩។
- Dohuk
- Nineveh
- Erbil
- Kirkuk
- Sulaymaniyah
- Saladin
- Al Anbar
- Baghdad
- Diyala
- Karbala
- Babil
- Wasit
- Najaf
- Al-Qādisiyyah
- Maysan
- Muthanna
- Dhi Qar
- Basra
- Halabja (not shown)
Remove ads
សេដ្ឋកិច្ច
សេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសអ៊ីរ៉ាក់ត្រូវបានគ្របដណ្តប់ដោយវិស័យ ប្រេង ដែលជាទូទៅបានផ្តល់ប្រហែល 95% នៃប្រាក់ចំណូលប្តូរប្រាក់បរទេស។ កង្វះនៃការអភិវឌ្ឍន៍នៅក្នុងវិស័យដទៃទៀតបានធ្វើឱ្យអ្នកគ្មានការងារធ្វើពី 18% ទៅ 30% និង GDP របស់មនុស្សម្នាក់ៗមានចំនួន 4.000 ដុល្លារ។[២] ការងារវិស័យសាធារណៈមានចំនួនជិត 60% នៃការងារពេញម៉ោងក្នុងឆ្នាំ 2011 ។[២៦] ឧស្សាហកម្មនាំប្រេងចេញដែលគ្រប់គ្រងសេដ្ឋកិច្ចអ៊ីរ៉ាក់បង្កើតការងារតិចតួចណាស់។[២៦] Currently only a modest percentage of women (the highest estimate for 2011 was 22%) participate in the labour force.[២៦]
ប្រេង និងថាមពល

ក្នុងអំឡុងទសវត្សឆ្នាំ 1970 អ៊ីរ៉ាក់ផលិតបានដល់ 3,5 លានបារ៉ែលក្នុងមួយថ្ងៃប៉ុន្តែការដាក់ទណ្ឌកម្មប្រឆាំងអ៊ីរ៉ាក់បន្ទាប់ពីការលុកលុយរបស់គុយវែតនៅឆ្នាំ 1990 បានធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់វិស័យប្រេងរបស់ប្រទេស។ ទណ្ឌកម្មបានហាមប្រាមអ៊ីរ៉ាក់ពីការនាំចេញប្រេងរហូតដល់ឆ្នាំ 1996 ហើយទិន្នផលរបស់អ៊ីរ៉ាក់បានធ្លាក់ចុះ 85% ក្នុងប៉ុន្មានឆ្នាំនេះបន្ទាប់ពីសង្គ្រាមឈូងសមុទ្រលើកដំបូង។ ការដាក់ទណ្ឌកម្មត្រូវបានលើកឡើងក្នុងឆ្នាំ 2003 បន្ទាប់ពីការឈ្លានពានដែលដឹកនាំដោយអាមេរិកបានដកចេញពីសាដាមហ៊ូសេនពីអំណាចប៉ុន្តែការអភិវឌ្ឍធនធានប្រេងរបស់ប្រទេសអ៊ីរ៉ាក់ត្រូវបានរំខានដោយជម្លោះកំពុងបន្ត។
ទោះបីជាមានប្រាក់ចំណូលល្អនិងប្រាក់ចំណូលរាប់ពាន់លានដុល្លារក៏ដោយក៏ប្រទេសអ៊ីរ៉ាក់នៅតែបង្កើតអគ្គិសនីប្រហែលពាក់កណ្តាលនៃតម្រូវការអគ្គិសនីដែលជាតម្រូវការរបស់អតិថិជនធ្វើឱ្យមានបាតុកម្មក្នុងកំឡុងរដូវក្តៅក្តៅ។[២៧]
អង្គការសហប្រជាជាតិប៉ាន់ប្រមាណថាប្រេងមានចំនួន 99% នៃចំណូលរបស់ប្រទេសអ៊ីរ៉ាក់។[២៨]
ការផ្គត់ផ្គង់ទឹក និងអនាម័យ

ការផ្គត់ផ្គង់ទឹកនិងអនាម័យនៅក្នុងប្រទេសអ៊ីរ៉ាក់មានគុណភាពអប់ខ្លាំង។ សង្គ្រាមបីទសវត្សរួមជាមួយការយល់ដឹងពីបរិស្ថានតិចតួចបានបំផ្លាញប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងធនធានទឹករបស់អ៊ីរ៉ាក់។[២៩] បរិមាណទឹកច្រើនត្រូវបានខ្ជះខ្ជាយក្នុងកំឡុងពេលផលិតកម្ម។
Remove ads
ប្រជាសាស្ត្រ

ក្រុមជនជាតិ
មនុស្សប្រហែល 20.000 នាក់រស់នៅក្នុងប្រទេសអ៊ីរ៉ាក់ភាគខាងត្បូង។[៣៣]
ប្រទេសអ៊ីរ៉ាក់មានសហគមន៍ជនជាតិ Chechen 2.500 នាក់។[៣៤] នៅភាគខាងត្បូងប្រទេសអ៊ីរ៉ាក់អាហ្វ្រូអ៊ីរ៉ាក់មានសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចអ៊ីរ៉ាក់ដែលជាកេរដំណែលនៃទាសភាពដែលបានអនុវត្តនៅក្នុង Caliphate អ៊ីស្លាមដែលចាប់ផ្តើមពីការបះបោរ Zanj នៃសតវត្សទី 9 និងតួនាទីរបស់បាស៊្រាជាច្រកសំខាន់មួយ។Williams, Timothy (2009-12-02). "In Iraq's African Enclave, Color Is Plainly Seen". The New York Times. https://www.nytimes.com/2009/12/03/world/middleeast/03basra.html.</ref> It is the most populous country in the Arabian Plate.[៣៥]
សាសនា
វាក៏មានប្រជាជនជនជាតិភាគតិចដែលមានជនជាតិដើមភាគតិចតូចៗនៅទីក្រុង Mandalay, Shabaks, Yarsan និង Yezidis ។ មុនឆ្នាំ 2003 ចំនួនរបស់ពួកគេរួមគ្នាអាចមានចំនួន 2 លាននាក់ភាគច្រើនគឺយ៉ាសានដែលជាសាសនាមិនមែនសាសនាអ៊ីស្លាមដែលមានឫសគល់នៅក្នុងសាសនាមុនអ៊ីស្លាមនិងសាសនាមុនគ្រិស្តសាសនា។ មានរបាយការណ៍នៃការផ្លាស់ប្តូរជាង 100.000 នាក់ទៅ Zoroastrian ក្នុងប៉ុន្មានឆ្នាំថ្មីៗនេះ។ សហគមន៍ជ្វីហ្វអ៊ីរ៉ាក់ដែលមានចំនួនប្រហែល 150.000 នាក់នៅឆ្នាំ 1941 ស្ទើរតែបានចាកចេញពីប្រទេស។[៣៧]
សុខាភិបាល
នៅក្នុងឆ្នាំ 2010 ការចំណាយលើការថែទាំសុខភាពមានចំនួន 6,84% នៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ប្រទេស។ ក្នុងឆ្នាំ 2008 មានគ្រូពេទ្យចំនួន 6,96 នាក់និងគិលានុបដ្ឋាយិកា 13,92 ក្នុងប្រជាជន 10,000 នាក់។[៣៨] អាយុកាលជាមធ្យមក្នុងឆ្គឺ 68.49 ឆ្នាំ។ ក្នុងឆ្នាំ 2010 គឺ 65.13 ឆ្នាំសំរាប់បុរសនិង 72.01 ឆ្នាំសំរាប់នារី។[៣៩] នេះគឺជាការធ្លាក់ចុះពីអាយុកាលខ្ពស់បំផុតដែលមានអាយុកាល 71.31 ឆ្នាំក្នុងឆ្នាំ 1996 ។[៤០] id=14290 |archivedate=2007-07-17 |date=January 8, 2007 |deadurl=yes |df= }}</ref>
ការអប់រំ
មុនពេលដែលប្រទេសអ៊ីរ៉ាក់បានប្រឈមនឹងការដាក់ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចពីអង្គការសហប្រជាជាតិវាមានប្រព័ន្ធការអប់រំអារ៉ាប់ប្រកបដោយភាពជោគជ័យនិងជោគជ័យរួចទៅហើយ។[៤១]
កីឡា
បាល់ទាត់គឺជាកីឡាដ៏មានប្រជាប្រិយបំផុតនៅក្នុងប្រទេសអ៊ីរ៉ាក់។ បាល់ទាត់គឺជាកត្តារួបរួមគ្នាដ៏គួរឱ្យកត់សម្គាល់មួយនៅក្នុងប្រទេសអ៊ីរ៉ាក់ក្រោយពីសង្គ្រាមនិងភាពចលាចលជាច្រើនឆ្នាំ។ កីឡាបាល់បោះការហែលទឹកហែលទឹកការលើកកម្ពស់ការហាត់ប្រាណការប្រដាល់ជើងឯកប្រដាល់និងកីឡាវាយកូនបាល់ក៏ជាកីឡាដ៏មានប្រជាប្រិយផងដែរ។
Remove ads
ឯកសារយោង
អានបន្ថែម
តំណភ្ជាប់ក្រៅ
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads