De permutatione

De permutatione (Graece Περὶ τῆς ἀντιδόσεως)^[1] est oratio fictitia anno 354 a.C.n. a rhetore Isocrate scripta, longissima omnium quae scripsit. Genus orationis mixtum est, partim iudiciarium quoniam se apud iudices loquentem fingit, partim demonstrativum (ἐπιδεικτικός) quoniam in rhetoricae laudem maximam sui partem impendit. A Lysimacho quodam accusatus, ut olim Socrates, quod adulescentes docendo corrumperet, Isocrates apologiam vitae et doctrinae suae nobis reliquit. Principia rhetoricae educationis explicat e quibus omnis litteraria educatio occidentalis derivata est. Cogitationes similes iam in opere Contra sophistas inscripto publicarat, quod partim tantum servatum est.

De titulo

Titulus nihil commune cum orationis argumento habet^[2]. Ipse Isocrates in praefatione narrat^[3] quomodo nuper a Megaclide quodam de permutatione bonorum (ἀντιδόσις) ad iudices accitus triremem sua pecunia instruere coactus sit. Nam Solonis lex iubebat ditissimos e civibus onerosas liturgias civitati sustinere, atque si quis ad hoc munus designatus civem ipso locupletiorem nominasset apud iudices eum vocare licere ad bonorum reciprocam permutationem. Qui si recusasset ipse liturgiam (in hoc casu trierarchiam) de suo suscipere debebat^[4]. Quod tum Isocrati accidit. Cum igitur in illo iudicio et ipse et ars sua male audissent atque a multis contemni vituperarique animadvertisset tum ad hanc invidiam convincendam orationem de permutatione scribere decrevit. Quod ut efficeret alterum iudicium effingit et Lysimachum quendam se accusantem quod discipulos corrumperet^[5]. Talis apologiae occasio fuit, in qua Socratis apologiarum meminisse perlucet.

Argumentum

Oratio est omnis in partes duas divisaː prima parte post consuetos locos communes, quia accusator ei artem obiciebat quae causam inferiorem iustiore validiorem efficeret, nec logographus qui de parvis rebus pecunia accepta scriberet nec sycophanta umquam fuisse praetendit qui lucri gratia ceteros accusaret sed de magnis rebus semper orationes excelsas publicasse. Quod ut manifestum fieret locos e recentibus operibus suis coram iudicibus recitari iubet^[6]. Deinde discipulos in sua schola formatos numquam de se questos ostendit atque eorum erga civitatem merita memoratː in primis strategum Timotheum nuper mortuum diu laudat.

Secunda parte dicendi artem optimam adulescentibus educationem praebere existimat. Arguit enim bene cogitare necesse esse eum qui bene dicit et speculum mentis esse verbum (λόγος). Humanitate enim et cultura excellere suos discipulos quibus et Athenienses inter ceteros Graecos eminent et Graeci Barbaros superant. Virtus doceri non potest (in quo a Socrate dissentiebat) sed qui apud cives suos dicit homo bonus saltem existimari debet si persuadere vult. Ex Isocratis opinione haec exercitatio philosophiae appellatione sola digna videtur. Nam astronomia, geometria, dialectica, physicae elucubrationes praesentem utilitatem non habent et tantum progymnasia videri possunt e quibus mens agilior fieret ad studia superiora percipienda. Ars dicendi vero cives qui rempublicam sapienter regant format^[7].

De manuscripta traditione

Quamquam multi manuscripti hunc textum tradiderunt plerique magnam lacunam praebent ita ut anno 1812 tantum oratio integra praelo mandata sit, postquam Urbinatis^[8] manuscripti familia recognita est.