zeen

Algemein Gesjreve Limburgs

Wirkwaord

zeen (Nederlands: zijn)

• Mofers: zee~n ((doe) bös, is, waa~s, wo~re, gewae\s)

Verveuging

is, waor, gewaes

Wirkwaord

zeen (Nederlands: zien)

• Mofers: zee~n (zuu~t, zaa~g, zo~ge, gezee~n)

Verveuging

zuut, zoog, gezeen

Mofers

Wirkwaord

Lemma

zeen [esse] /zé:n/

1. (koppelwirkwaord) stèltj twieë waerd geliek aan einanger

   Jan is 'ne sjoester.

2. (koppelwirkwaord) toet 'n groep behuuere

   'n Vleeg is 'n insek.

3. (koppelwirkwaord) 'n eigesjap höbbe

   Waat bös doe misselik vandaag!

4. (ergatief) zich örges bevinjen of prezent zeen

   Ich kan neet aankómme; ich bön noe in Spaanje.

   Is nag kóffe in hoes?

5. (ergatief) drök 'ne feiteliken toestandj, 'n winselikheid of d'n aard van get oet

   Wie is 't nag mit dich?

6. (óneuvergenkelik) ane beurt zeen

   Pak dich daen dobbelstein; doe bös!

7. (ónpersuuenlik) (zeen te) drök 'n meugelikheid of 'ne noeadzaak oet

   Det is neet te doon zoea.

   Det is nag te bezeen wie det geit.

8. (modaal) maak de voltoeadjen tied van e wirkwaord det ergatief of passief is

   Is hae al gekómmen of is hae nanneet gesjaore wore?

9. (modaal) (euvergenkelik) guuef aan det m'n eweg is veur get te doon

   Ich bön dae Jan haolen oppe staasje.

10. (synoniem) anger waord veur bestaon

    Dao is laeve nao d'n doead.

Aafbraeking

• zeen

Aafleijinge

• bewószeen, boetenissig, daozeen, daozeendje, verlaege-zeen, vriezeen, waalzeen

Zagswies

• bie kómme/zeen: in 'n bewóste staot kómme/zeen
• Det is (ouch).
• Det is/zeen/waas/wore nans ('ne/'n/e) ... (naodrök op zeen, gevolg door e zelfstenjig naamwaord): Det is/... 'ne richtige ...

  Det wore nans wintjers in daen tied.

• Det 't is waat 't wiltj (naodrök op is en wiltj): Det intresseert mich neet.
• emes laote veur waat t'r is
• emes veur zeen (naodrök op veur): ieëre zeen es emes anges mit get, get ieëre gedaon höbben es 'nen angere
• es get is/waas: es get loos is, es get ane handj is

  Bel mich mer es get is.

• 't Is ... gewaes (naodrök op gewaes, wuuert gebroek mit 'n tiedsbepaoling): d'n Aangegaeven tied is al veurbie.

  't Is al ach oere gewaes en die zeen nanneet hie.

• 't Is mich get! (naodrök op is) = Det is mich 'nen toestandj!
• Waat neet is, kan kómme (naodrök op is en kómme): d'n Toestandj dae noe neet dao is, kan nag óntstaon, dus haad goje mood.
• Waem is? = Waem is ane beurt?

Verveuging

		ich		doe		det		veer		geer		zie		deilwaord
		radikaal	liaison	radikaal	liaison	radikaal	liaison	radikaal	liaison	radikaal	liaison	radikaal	liaison	radikaal	liaison
hujigen tied	sjrif	bön		bös		is		zeen		zeentj †zeetj böntj		zeen		zeendje
	IPA	/bœ̀n/		/bœs/	/bœz/	/ɪs/	/ɪz/	/zé:n/		/zè:ɲ̊c/ /zè:c/ /bœ̀ɲ̊c/	/zè:ɲɟ/ /zè:ɟ/ /bœ̀ɲɟ/	/zé:n/		/zè:ɲɟə/
vergangen tied	sjrif	waas ↓woor		woors ↓waas		waas ↓woor		wore	woren	woortj woort		wore	woren	gewaes
	IPA	/wá:s/ /wò:r/	/wá:z/ /wò:r/	/wò:r̥s/ /wá:s/	/wò:rz/ /wá:z/	/wá:s/ /wò:r/	/wá:z/ /wò:r/	/wó:rə/	/wó:rən/	/wò:r̥c/ /wò:r̥t/	/wò:rɟ/ /wò:rd/	/wó:rə/	/wó:rən/	/ɣə'wɛ̀:s/	/ɣə'wɛ̀:z/
vergangen tied (kónjunktief)	sjrif	woor		woors		woor		wore	woren	woor		wore	woren	gewaes
	IPA	/wò:r/		/wò:r̥s/	/wò:rz/	/wò:r/		/wó:rə/	/wó:rən/	/wò:r/		/wó:rə/	/wó:rən/	/ɣə'wɛ̀:s/	/ɣə'wɛ̀:z/
gebi-jjendje wies (hujigen tied)	sjrif			bön!				zene-v'r		zeentj †zeetj böntj
	IPA			/bœ́n/				/zé:nəvər/		/zè:ɲ̊c/ /zè:c/ /bœ̀ɲ̊c/	/zè:ɲɟ/ /zè:ɟ/ /bœ̀ɲɟ/
gebi-jjendje wies (vergangen tied)	sjrif			waas!				wore-v'r		woor
	IPA			/wá:s/	/wá:z/			/wó:rəvər/		/wò:r/
substantivering		infinitief		gerundium I		gerundium II		supinum				participium
		radikaal	liaison	radikaal	liaison	radikaal	liaison	radikaal		liaison		radikaal		liaison
	sjrif	zeen		—		zeen waeze	zeen waezen	—				—
	IPA	/zé:n/		—		/zé:n/ /wɛ́:ze/	/zé:n/ /wɛ́:zen/	—				—

Raod

De vorm "zin" inplaats "zeen" kump sporadisch veur in 't Mofers, meh wuuert euver 't algemein es boetedörps gezeen. In 't Mofers wuuert "zin" bao oetsloetendj gebroek veur e grammatikaal waord wie "Zie zin dao gewaes." en noeatj op 't lèste van 'ne zats.

Bakkes guuef eine kieër veuren inkelveljigen imperatief de vorm bón op: Bón mer altied belaef; det is 't bèste.

Wiejer kump nag 'ne verajerdje vorm zindj veur es 'ne mieëveljige derdje-persoeansvorm.

In anger spraoke

[1]

bewirk

• Algemein Gesjreve Limbörgs: zeen

Albanees: është(sq:), jam, janë(sq:) Baskisch: izan(eu:), egon(eu:) Bretóns: bezañ(br:) Cornisch: bones(kw:) Fins: olla Frans: être(fr:) Gotisch: 𐍅𐌹𐍃𐌰𐌽(got:) Grieks (nuuj): είμαι(el:) Ieslandjs: vera(is:) Ingels: be(en:) Japans: だ(ja:), いる(ja:)

Koreaans: 있다(ko:) Luuksembörgs: sinn(lb:) Macedonisch: сум(mk:) Nederlandjs: zijn Pools: być(pl:) Pruus: sein(de:) Sjinees: 是(zh:) Slowaaks: byť(sk:) Spaans: ser, estar(es:) Volapük: binön(vo:) Zweeds: vara

Wirkwaord

Lemma

zeen [videre] /zé:n/

1. (euvergenkelik) waarnumme mitte ouge

   Zuus toe waat ich zeen?

2. (óneuvergenkelik) 't vermeugen höbbe mitte ouge get te kónne waarnumme

   Zelfs nao 't óngelök kós t'r nag zeen.

3. (euvergenkelik) gerich mit aandach get waarnumme mitte ouge
4. (euvergenkelik) (zeen det) drök oet det m'n örges bie mót oetkieke

   Zeen des te neet te hel veurs oppe snelwaeg; dao kómmen óngelökke van-e.

5. (synoniem) anger waord veur besjouwe

   Ich zeen det es 'n slechte gebeurtenis.

Aafbraeking

• zeen

Aafleijinge

• alzeendje, zeender, zeendjerouge
• aafzeen, aanzeen, bezeen, doorzeen, euverzeen, herzeen, inzeen, naozeen, oetzeen, óntzeen, opzeen, trögkzeen, verzeen, veurzeen

Verwantje wäörd

• zich
• kieke

Zagswies

• Dao vergeit tich huueren en zeen: Dao is hèls väöl herrie.
• get zeen mit 'n half oug: get ónmiddellik (sónger mote te hove doon) kónne waarnumme
• emes neet kónne zeen of luchte: emes neet kónnen oetstaon, emes hate
• gei leech zeen ("videre"): neet slum zeen
• mit gèn ouge te zeen zeen (naodrök op ouge): ónterech neet op 'n plaats zeen
• Ofs te dem/det/die noe höbs of neet zuus! = 't Geit zich óm get van gèn waerd; maak dich noe gènnen diekke!
• örges veur zeen (naodrök op zeen): örges veur zorge
• sterkes zeen: 't bewószeen dreige te verleze

  Es einen dich hel taenge de ster huitj kóns te good effekes sterkes zeen.

• Toet v'r ós weer zeen: es aafsjied (Nederlandjs: tot weerziens, tot ziens), döks oetgebrèdj in 't aafsjiedsdialoog:

  A: Toet v'r ós weer zeen.

  B: En anges toet (later) inne hèl.

• ziene geis zeen kroepe: mit groeate taengezin in 'nen toestandj terech kómme

  Es ich de ganse middig mit dem mót blieve kalle zeen ich miene geis kroepe.

• zólle zeen det ...: daoveur zorge det ...
• 't Zuut zich (hieël) get aan (naodrök op aan): Es te-n 't zuus, maak 't (neet gans terech) 'nen depen indrök.
• 't Zuut/zoog zich aan of ...: 't Zuut/zoog oet ofwen ...

  Gister zoog 't zich aan of 't góng ónwaere, meh det is toch oetgebleve.

Verveuging

		ich		doe		det		veer		geer		zie		deilwaord
		radikaal	liaison	radikaal	liaison	radikaal	liaison	radikaal	liaison	radikaal	liaison	radikaal	liaison	radikaal	liaison
hujigen tied	sjrif	zeen		zuus		zuut zuutj		zeen		zeentj		zeen		zeendje
	IPA	/zè:n/		/zʉ̜́(:)s/	/zʉ̜́(:)z/	/zʉ̜́(:)t/ /zʉ̜́(:)c/	/zʉ̜́(:)d/ /zʉ̜́(:)ɟ/	/zé:n/		/zè:ɲ̊c/	/zè:ɲɟ/	/zé:n/		/zè:ɲɟə/
vergangen tied	sjrif	zaag ↓zoog		zaags ↓zoogs		zaag ↓zoog		zoge	zogen	zoog †zoogtj		zoge	zogen	gezeen
	IPA	/zá:x/ /zò:x/	/zá:ɣ/ /zò:ɣ/	/zá:xs/ /zò:xs/	/zá:ɣz/ /zò:ɣz/	/zá:x/ /zò:x/	/zá:ɣ/ /zò:ɣ/	/zó:ɣə/	/zó:ɣən/	/zò:x/ /zò:xc/	/zò:ɣ/ /zò:ɣɟ/	/zó:ɣə/	/zó:ɣən/	/ɣə'zé:n/
vergangen tied (kónjunktief)	sjrif	zoog		zoogs		zoog		zoge	zogen	zoog		zoge	zogen	gezeen
	IPA	/zò:x/	/zò:ɣ/	/zò:xs/	/zò:ɣz/	/zò:x/	/zò:ɣ/	/zó:ɣə/	/zó:ɣən/	/zò:x/	/zò:ɣ/	/zó:ɣə/	/zó:ɣən/	/ɣə'zé:n/
gebi-jjendje wies	sjrif			zeen! †zuuch!				zene-v'r		zeentj!
	IPA			/zè:n/ /zʉ̜́:x/	/zè:n/ /zʉ̜́:ɣ/			/zé:never/		/zè:ɲ̊c/	/zè:ɲɟ/
substantivering		infinitief		gerundium I		gerundium II		supinum				participium
		radikaal	liaison	radikaal	liaison	radikaal	liaison	radikaal		liaison		radikaal		liaison
	sjrif	zeen		—		zeen		zenentaere		zenentaeren		gezeen
	IPA	/zé:n/		—		/zé:n/		/zé:nən̥'tɛ̀:re/		/zé:nən̥'tɛ̀:ren/		/ɣə'zé:n/

In anger spraoke

[1]

bewirk

• Algemein Gesjreve Limbörgs: zeen

Albanees: shoh(sq:) Arabisch: رأى(ar:) Frans: voir(fr:) Gotisch: 𐍃𐌰𐌹𐍈𐌰𐌽(got:) Hindi: देखना(hi:) Ingels: see(en:) Japans: 見る(ja:) Koreaans: 보다(ko:), 뵙다(ko:) Litouws: regėti(lt:), matyti(lt:)

Nederlandjs: zien(nl:) Pools: widzieć(pl:) Pruus: sehen(de:) Russisch: видеть(ru:) Spaans: ver Tadzjieks: дидан(tg:) Tagalog: makita(tl:) Viëtnamees: xem(vi:) Zweeds: se

Zelfstenjig naamwaord

Neet-lemma

zeen ó /zé:n/

1. (gerundium) gerundium II van zeen
   

Raod

Deze vorm (gerundium II taenge I) geldj es (neutraal) spraokgebroek sónger negatieve bieklank.

De vörm vanne wirkwäörd "zeen (esse)" en "zeen (videre)" kómmen hie euverein.

Aafbraeking

• zeen

Aafleijinge

• [esse] verlaege-zeen

Verbuging

		inkelvaad		mieëvaad
		radikaal	liaison	radikaal	liaison
nom.	sjrif	zeen		—
	IPA	/zé:n/		—
dim.	sjrif	—		—
	IPA	—		—
dat.	sjrif	zeen		—
	IPA	/zé:n/		—

Wirkwaord

Neet-lemma

zeen /zè:n/

1. (neet-lemma) inkelveljigen ieëste-persoeansvorm (ich) innen hujigen tied van zeen
2. (neet-lemma) inkelveljige gebi-jjendje wies van zeen

Raod

Dees vörm geljen allein veur 't wirkwaord "zeen (videre)".

Aafbraeking

• zeen

Variaasje

• [2] †zuuch

Wirkwaord

Neet-lemma

zeen /zé:n/

1. (neet-lemma) mieëveljigen ieëste-persoeansvorm (veer) innen hujigen tied van zeen
2. (neet-lemma) mieëveljigen derdje-persoeansvorm (zie) innen hujigen tied van zeen

Raod

De vörm vanne wirkwäörd "zeen (esse)" en "zeen (videre)" kómmen hie euverein.

Aafbraeking

• zeen