Tiensèn

Tiensèn, Tiénsén^[2] o Teissen^[3] (Terentianum in latìn, Tiassano in italiàn) a l'è 'na cunträ de Valeggia, fraçiùn d'u cumün lìgure de Cügén^[4], cunpreiza tra u sö cappulögu e a çenträle elettrica de Vuè. D'antiga urigine rumäna, fundä int'u cunpresoju de Vada Sabatia, a se prezenta d'ancö cumme 'na tipica burgä de canpaĝn̂a quèxi d'u tüttu restaurä.

SV	Questa pagina a l'è scrita in savuneize, a-a manea de l'Essiu d'a Ciann-a

Tiensèn cunträ
Localizaçión
Stâto	Itàlia
Región	Ligüria
Provìnsa	Sann-a
Comùn	Cügén
Fraçión	Valeggia
Teritöio
Coordinæ:	44°16′41.4″N 8°25′36.58″E44°16′41.4″N, 8°25′36.58″E (Tiensèn)
Altitùdine	30 m s.l.m.
Abitanti	189[1] (1971)
Âtre informaçioìn
CAP	17047
Fûzo oràrio	UTC+1
Cartògrafîa
Tiensèn

Geugrafìa

Tiensèn a l'è 'na cunträ de canpaĝn̂a ch'a se tröva int'u cumün de Cügén, inte 'na puziçiùn ciü èrta rispèttu a-a ciann-a de Vuè^[5]. A l'è missa a-i pé d'a custêa ch'a dividde e valè d'e sciümèe Segnu e Cügén, che inte stu toccu a parte da-u cuscì ditu Briccu d'a Cruxe e a munta finn-â Simma de Rocche Gianche (555 m)^[6].

A cunträ a se dezvilüppa lungu u sö caruggiu prinçipä, ancö intitulóu a-a Cunçeçiùn, ch'u parte d'inta capeletta da-u mèximu numme, a levante d'u paize, e ch'u va vèrsu punente, int'u valùn d'u Segnu^[5].

Stoja

Tiensèn u dev'ese nasciüu, inte 'n moddu scimile a-e cuntrè de Munsu, Ne Gaggiordi e Valeggia Survann-a, cumme paize agriculu, scibén ch'u gh'ha 'n'urigine ben ciü antiga d'e ätre. U tupónimu, ch'u ne vegniea da-a furma latinn-a Terentianum, u l'è segnu d'a sö prubabile fundaçiùn cumme villa patriççia, cu'i terén cürtivè tütt'a l'in gìu, i sö magazìn e-e cà d'i manenti che sun stèti u primmu centru d'u paize^[5][7]. L'è puscìbbile che, int'i anni d'a duminaçiùn rumann-a, a pasesse proppiu d'in Tiensèn a Via Aemilia Scauri, ch'a tacäva Vada Sabatia cun Acquae Statiellae muntandu sciü p'â Colla de Cadebunn-a, durvìa d'u 109 avanti Cristu da-u pretù Marcus Aemilius Scaurus^[5].

Inte l'Etè de Mezu a cunträ a l'ea cunpreiza int'u feudu de Cügén, cedüu da-i marcheixi aleramici a-a Cumünn-a de Sann-a a-i 23 de nuvenbre d'u 1192. A ogni moddu i ommi de Tiensèn se sun fitu liberè da-u cuntrollu cumunäle, pasandu int'i seculi XIII e XIV sutt'a-u guvèrnu d'a diocexi asemme a Veirasca, ancö dita Muntaĝn̂a^[8]. De stu fètu chì u l'è segnu 'n'ürtima mençiùn d'u pagamentu d'u fodro a-a Cumünn-a da parte d'e gente de Tiensèn e de Munsu, scössu d'u 1203^[9].

De quelli anni Tiensèn u l'è vegnüu u paize ciü inpurtante fra de quelli insc'â zinn-a de drìta d'a sciümèa Cügén, tantu da ese çernüu cumme cappulögu d'u feudu d'u vescu ch'u cunprendeiva Muntaĝn̂a, Perniati e Munsu ascì^[10]. Tiensèn, alantua indicóu cumme Trazzani, u l'è pasóu cun de tère d'a diocexi tra Vuè e Cügén a-u cuntrollu zeneize, scibén ch'a l'ea zà stèta ucüpä ciü votte doppu che sti lì l'ävan pigióu a castelanìa de Cügén^[11], cu'u Pappa Urbänu VI ch'u l'ha dunä a-a Repübrica d'u 1385^[12]. D'u Quattruçentu u paize u l'ha peró cumensóu a pèrde de inpurtansa, cu'u dezvilüppu d'u növu burgu de Valeggia insce di terén de bunifica^[2]. U duminiu zeneize u l'è ancùn andètu avanti quand'a l'è pasä a refurma d'u 1537, ch'a l'äva spartìu e canpaĝn̂e de Cügén tra Sann-a e Zena, finindu dunca d'u 1797^[5][13]. A parte zeneize, cu'u sö centru insce Tiensèn a repigiä i antighi cunfìn d'a gastaldia Teazani, a cunprendeiva i paixi de Lanrussu, Perniati, Nuxe, Muntaĝn̂a e Munsu ascì^[14].

Abitanti

Evuluçiùn demugrafica

Abitanti censìi^{[n. 1]}

Löghi de'nteresse

Architetüe religiuze

• Capella de l'Immaculä Cunçeçiùn: a l'è 'na capella d'u Seiçentu, missa a l'inprinçippiu d'a stradda ch'a travèrsa a cunträ. Int'a mu̇aggia in faccia a-a capella u gh'ea 'n basurilievu d'u Çinqueçentu cu'a Madonna d'a Mizeicordia, oua sustituìu da 'na cupia intantu che l'uriginäle u l'è stètu rangióu^[19].

Architetüe civili

• Türe de Tiensèn: a l'è 'na türe d'u Seiçentu, tiä sciü a pruteçiùn d'u paize da-i sachezzi d'i bandìi e d'i Türchi. A strutüa d'a türe a l'è èrta trei cièn e a gh'ha 'na bäze quadräta^[20].
• Villa Garùn: villa cun parcu deré a-a türe d'a burgä, a sö realizaçiùn a remunta a-u Seteçentu e a gh'ha 'na strutüa a due äe perpendiculäre, ch'a sèra u curtì^[20].