Vuè

Vuè (Voæ in zeneize, Vado Ligure in italian) u l'è ün cumün de 7.978 abitanti int'a pruvincia de Sann-a.

SV	Questa pagina a l'è scrita in savuneize, a-a manea de l'Essiu d'a Ciann-a

Vuè cumün
(IT) Vado Ligure
Vuè – Veduta Panuramma de Vuè
Localizaçión
Stâto	Itàlia
Región	Liguria
Provìnsa	Sann-a
Aministraçión
Scìndico	Fabio Gilardi (lìsta civica de centru-scinistra) da-o 10-6-2024
Teritöio
Coordinæ:	44°16′09.03″N 8°26′09.85″E44°16′09.03″N, 8°26′09.85″E (Vuè)
Altitùdine	12 m s.l.m.
Superfìcce	23,79 km²
Abitanti	7 978[1] (30-6-2019)
Denscitæ	335,35 ab./km²
Fraçioìn	Portu Vuè, Sant'Ermu, San Zenexiu, U Segnu, Valle de Vuè
Comùn confinanti	Berzezzi, Cüggèn, Sann-a, Spoturnu, Vessi e Portiu
Âtre informaçioìn
CAP	17047
Prefìsso	019
Fûzo oràrio	UTC+1
Còdice ISTAT	009064
Cod. cadastrâ	L528
Targa	SV
Cl. scìsmica	zöna 3 (sismicitæ bàssa)[2]
Cl. climàtica	zöna D, 1 463 GG[3]
Nomme abitanti	Vueixi (it) Vadesi
Sànto patrón	San Giuan Battista
Giórno festîvo	24 züĝn̂u
Cartògrafîa
Vuè
Vuè – Mappa Puziçiùn d'u cumün de Vuè int'a pruvincia de Sann-a.
Scîto instituçionâle

Geugrafìa

A fuxe d'a sciumèa Segnu

U cumün u se tröva int'a Rivea de Punente, a-u punente d'u cappulögu d'a sö pruvincia. E duì fraçiuìn de Sant'Ermu e d'U Segnu sun a munte d'u paize, sciü p'â valle percursa da-a sciumèa Segnu insc'ou versante meridionäle d'a Rocca d'i Crôi a 792 m insc'ou livellu d'u mä.

Vuè u cunfinn-a cun Sann-a e Cüggèn a nord, Vessi e Portiu a punente e Spoturnu e Berzezzi a süd.

Stoja

L'antigu paize de Vuè, ciamóu a l'épuca d'i rumäni Vada Sabatia, u se svilüppa int'u II seculu primma de Cristu in gìu a ün canpu militäre inperiäle, ün d'i primmi d'a culunizzaçiùn rumäna in Liguria.

Divegnüu dunca municipium de l'inperu de Rumma e inpurtante nódu viariu e mercantile p'ou cunzunzise d'e stradde cunsuläri pruvegnenti da Zena, Turtunn-a (Derthona) e da-a cósta punentinn-a. U vegne poi destrütu da-i Lungubärdi d'u 641, ma sutt'a-u duminiu d'i Franchi u riesce a retiäse sciü e a divegnì poi sede vescuvile da-u VII a-u IX seculu.

Vuè u fà poi pärte d'i pussediménti feudäli d'i marcheixi D'u Carettu e poi d'i marcheixi de Punsùn, passandu poi a-a Repùbblica de Zena. A vegne dunca eretta a Puistaia. I Zeneixi i aumentan u svilüppu cummerciäle d'u portu, faxendu de Vuè ün di ciü impurtanti centri purtuäli d'a Rivea.

A segue poi a stoja d'a Repùbblica de Zena, intrandu a fä pärte d'a França, d'u Regnu de Sardegna (1815) e d'u Regnu d'Italia (1861).

Int'u XX seculu, Vuè a cunusce ün svilüppu p'ou ciü indüstriäle. Int'i anni çinquanta e sciuscianta i se inciantan int'a zona benbén de stabilimenti, scinn'ai anni settanta cu'a centräle termuelettrica de l'ex Enel, cu'e sö due çiminee de 200 metri ch'i l'éan u scinbulu d'u paize.

Da-u 1973 a-u 31 de dixenbre d'u 2008, u territóiu d'u cumün u l'ha fètu pärte d'a Cumünitè Muntann-a d'u Zuvu.

Abitanti

Evuluçiùn demugrafica

Abitanti censìi^[4]

Minuranse furèste

Segundu l'ISTAT, a-i 31 dixenbre 2017, a Vuè ghe sun 563 rexidenti furèsti.

Persunn-e lighè cun Vuè

L'inperatù rumàn Pertinace

• Pertinace (Alba, 126 - Rumma, 193), inperatù de l'inperu de Rumma.
• Arturo Martini (Trevìzu, 1889 - Milan, 1947), scultù.
• Manlio Baçigalû (Vuè, 1908 - Zena, 1977), alenatù e zügóu de balùn.
• Vessillo Bartoli (Vuè, 1908 - Vué, 1981), alenatù e zügóu de balùn.
• Giuseppe Chittolina (Vuè, 1909 - Zena, 1946), zügóu de balùn.
• Valerio Baçigalû (Vuè, 1924 - Turìn, 1949), zügóu d'a Naçiunäle de futbàll.
• Lidio Lovisolo (Finä, 1929 - Milan, 2001), scultù.
• Osvaldo Motto (Vuè, 1942), alenatù e zügóu de balùn.
• Anna Giacobbe (Vuè, 1958), politica.

Löghi de 'nteresse

• 
  Vista d'u forte de San Giacumu.
• 
  A gexa d'U Segnu, dedicä a San Mauriçiu
• 
  A gexa de San Giuan Battista
• 
  U canpanìn d'a gexa de Sant'Ermu
• 
  Âtóiu de Santa Margaita, a U Segnu

Castélli

• Quärche ruvinn-a d'u castellu, custruìu inte l'Etè de Mezu da-i marcheixi D'u Carettu, ch'a se pö vedde int'a fraçiùn d'U Segnu.
• Forte San Luensu e San Steva: d'u XVI seculu, custruìu da-i zeneixi.
• Forte San Giacumu: custruìu int'u 1757 insc'ou Cou de Vuè a pruteçiùn d'u portu.
• Bastiùn de San Giuan

Architetüe religiuse

• Gexa paruchiäle de San Giuan Battista: custruìa int'u seculu XVIII, a l'è na ricustruçiùn in stìle baroccu de na gexa ciü antiga, cun l'ünica navä surmuntä da-a cupula. A strûtüa, restaurä doppu a segunda guêra mundiäle, a l'ha na facciäta decurä cun de stattue de l'öttuçentu d'u Brilla.
• Gexa de Nostra Scignùa da Neive: int'a zona de Bossarìn.
• Capella de San Feipu Neigri: d'u 1732, a Bossarìn.
• Gexa paruchiäle de Nostra Scignùa d'a Vixitaçiùn: d'u 1952, a se tröva int'a fraçiùn de Portu Vuè.
• Gexa paruchiäle de San Mauriçiu: int'a fraçiùn d'U Segnu.
• Âtóiu de Santa Margaita: vixìn a-a gexa de San Mauriçiu.
• Capella de San Benärdu: a-U Segnu
• Gexa de San Zenexiu: custruìa int'u Mediuevu int'a lucalitè cu'u mêximu numme.
• Gexa paruchiäle de Sant'Ermu: a parocchia d'a fraçiùn cu'u mêximu numme, a l'è steta custruìa tra l'XI e u XII seculu da-i mùneghi de l'Îzua de Berzezzi. De güstu rumanicu, a l'ha na strûtüa a duì naväte^[5].
• Gexa paruchiäle de Nostra Scignùa Reginn-a d'a Päxe: a se tröva int'a fraçiùn de Valle de Vuè.
• Capella de Nostra Scignùa d'u Carmu.
• Capella d'i Santi Giacumu e Feipu.

Architetüe civili

• Punte de Prìa, d'u 1434.
• Furnäxe da câçìnn-a de Sant'Ermu
• Rèsti d'a villa de l'inperatù rumàn Pertinace

Cultüa

Müsei

• Müseu çivicu de Villa Groppallo: u müseu u recögge mateiä de l'inperu rumàn e mediêväle. I reperti rumäni sun steti rinvegnüi int'a zóna archeulógica ciamä Vada Sabatia, e na culeçiùn de na çèrta inpurtansa de munee rumäne (Queirolo) tra u II e u V seculu a l'è cunservä int'u müseu.
• Pinacutéca çivica: a cunserva de pitüe de scöa zeneize, lunbärda e spagnolla realizè tra u XVI e u XVIII seculu.

Dialettu

Manifestaçiuìn

Fèste e fêe

«Quelli de Vuè se sun dùe ne fan trè»

(Moddu de dì de Sann-a insce-i vueixi e e fèste)

• Fèsta de San Giuan Battista: patrùn de Vuè, a cazze u 24 de züĝn̂u. A fèsta a cumensa a-u 23 züĝn̂u cu'ün tradiçiunäle spettaculu a-a seĵa de föghi d'artifissiu da-i puntili insc'ou mä. U 24 u se fà u mercóu insc'ou lungumä e a Prucesciùn, cu'u cäru d'u Santu p'ê stradde d'u paize.

Ecunumìa

U prugèttu d'a növa ciattafurma de Portu Vuè

Vuè u l'è ün cumün ciütóstu indüstrializóu, ch'u l'óspita benbén de stabilimenti indüstriali e de ditte. Parçialmente insc'ou sö térritóiu a se tröva na çenträle termuelettrica, primma ENEL e oua Tirreno Power, pensä e realizä a-a fin d'i anni '60 e inandiä tra u mazzu d'u 1970 e u dixenbre d'u 1971. E sö duì äte çiminee de 199 metri i sun caratteristiche d'a sc-cianä. A gh'è poi na grande ativitè purtuäle: benbén de traghetti ch'i unìscian u cumün a-a Corsega e a-a Sardegna, gh'atraccan näve merci, porta-container e survatüttu de pétrulee, faxendu d'u portu de Vuè u primmu portu italiàn cun Trieste p'ou petroliu e i sö derivè. In Vuè u pärte ascì in impurtante öiudóttu pe spedì i cunbustibili int'a zona de Milàn e in Germagna.

A tradiçiùn indüstriäle de 'stu cumün chi a l'ha reixe int'i anni d'u boom ecunómicu, quande Vuè u l'ha visciüu na forte crescita ecunómica divegnindu poi pe lungu tenpu u paize a ciü äta cuncentraçiùn indüstriäle d'Európa, ch'a se cuntrapugnìva a-a vexinn-a e ciü gróssa Sann-a che int'u mêximu periudu a l'éa cunsciderä ünanimemente a piccola Manchester p'â sö forte indüstria, tra e ciü flóride d'Európa. In Vuè u se trûväva ascì in stabilimentu d'a FIAT p'â custruçiùn de pigniuin e pärti meccaniche in genere (1200 dipendenti). U l'ha serô int'u 1984 cu'u ricullucamentu de 600 lavuratûri in 3 növe ditte picinn-e. Incö u cumün de Vuè u l'è pärte fundamentäle d'a mägra ecunumìa savuneize. U sö portu u l'è amministróu da l'auturitè portuäle de Sann-a.

A l'éa in prugettu a realizaçiùn de na enurme ciattafurma cuntainer ch'a cangià cumpletamente a zona de Portu-Vuè, e a fuxe d'u turente Segnu, ch'a l'è steta da pocu finìa, cu'a sö inauguraçiùn a-i 12 de dixenbre d'u 2019^[6].

Trasporti e vìe de cumünicaçiùn

Stradde e autustradde

Vuè a se tröva insc'ä Stradda Pruvinciäle 1 Aurelia (de lungu Stradda Statäle n° 1). A se pö razzunze ascì da l'autustradda A10 sciurtindu a-u vixìn cazellu de Sann-a.

Liĝn̂e feruviarie

Vuè a dövia a staçiùn insc'ou térritóiu d'u cumün de Cüggèn denuminä Quiliano-Vado, insc'ä liĝn̂a feruviaria Zena-Vintimìggia, in particulä int'u tretu lucäle cunpreizu tra Sann-a e Inperia.

Amministraçiùn

Scìndichi de Vuè

U palassiu d'u Cumün

Periudu		Primmu çitadìn	Partìu	Carega	Notte
12 agustu 1985	23 lüggiu 1990	Pierino Ricino	Partìu Cumünista Italian	Scìndicu
23 lüggiu 1990	24 arvì 1995	Roberto Peluffo	Partìu Cumünista Italian	Scìndicu
24 arvì 1995	14 züĝn̂u 1999	Roberto Peluffo	Partìu Demucraticu d'a Mancinn-a	Scìndicu
14 züĝn̂u 1999	14 züĝn̂u 2004	Roberto Peluffo	Demucratichi de Mancinn-a	Scìndicu
14 züĝn̂u 2004	8 züĝn̂u 2009	Carlo Giacobbe	Lista civica	Scìndicu
8 züĝn̂u 2009	27 mazzu 2014	Attilio Caviglia	Lista civica "Con Caviglia Vado Viva"	Scìndicu
27 mazzu 2014	26 mazzu 2019	Monica Giuliano	Lista civica "Lavoriamo con i vadesi"	Scìndicu
27 mazzu 2019	9 agustu 2023	Monica Giuliano	Lista civica "Lavoriamo con i vadesi"	Scìndicu
21 agustu 2023	10 züĝn̂u 2024	Maurizio Gatto		Cum. pref.	[7]
10 züĝn̂u 2024	in càrega	Fabio Gilardi	Lista civica de centru-scinistra "Vado, Prima!"	Scìndicu

Binelaggi

Vuè a l'è abinellä cun:

• La Ravoire, da-o 2002
• Niquero

Spor

Futbàll

A Vuè a gh'è a squaddra d'u F.C. Vado 1913, ch'a l'ha guagnóu a primma Coppa Italia de balùn, d'u 1922.