Vuè

Vuè^{[n. 1]} (Vado Ligure in italian) u l'è 'n cumüne ligüre de 7.995 abitanti^[1] int'a pruvincia de Sann-a.

SV	Questa pagina a l'è scrita in savuneize, a-a manea de l'Essiu d'a Ciann-a

Vuè cumüne
(IT) Vado Ligure
Vuè – Veduta Panuramma de Vuè
Localizaçión
Stâto	Itàlia
Región	Ligüria
Provìnsa	Sann-a
Aministraçión
Scìndico	Fabio Gilardi (lìsta civica de centru-mancinn-a "Vado, Prima!") da-o 10-6-2024
Teritöio
Coordinæ:	44°16′09.03″N 8°26′09.85″E44°16′09.03″N, 8°26′09.85″E (Vuè)
Altitùdine	12 m s.l.m.
Superfìcce	23,79 km²
Abitanti	7 995[1] (30-6-2019)
Denscitæ	336,07 ab./km²
Fraçioìn	Portiu, Sant'Ermu, San Zenexu, U Segnu, Valle
Comùn confinanti	Berzezzi, Cügèn, Sann-a, Spoturnu, Vessi e Portiu
Âtre informaçioìn
CAP	17047
Prefìsso	019
Fûzo oràrio	UTC+1
Còdice ISTAT	009064
Cod. cadastrâ	L528
Targa	SV
Cl. scìsmica	zöna 3 (sismicitæ bàssa)[2]
Cl. climàtica	zöna D, 1 463 GG[3]
Nomme abitanti	Vueixi (it) Vadesi
Sànto patrón	San Giuan Batista
Giórno festîvo	24 de züĝn̂u
Cartògrafîa
Vuè
Vuè – Mappa Pusiçiùn d'u cumüne de Vuè int'a pruvincia de Sann-a.
Scîto instituçionâle

Geugrafìa

A fuxe d'a sciumèa Segnu

U cumün u se tröva int'a Rivea de Punente, a-u punente d'u cappulögu d'a sö pruvincia. E duì fraçiuìn de Sant'Ermu e d'U Segnu sun a munte d'u paize, sciü p'â valle traversä da-a sciumèa Segnu insc'ou versante de meridiùn d'e Rocche d'i Crôi a 792 m insc'ou livellu d'u mä.

Vuè u cunfinn-a cun Sann-a e Cügèn a setentriùn, Vessi e Portiu a punente e Spoturnu e Berzezzi a meridiùn.

Stoja

L'antigu paize de Vuè, ciamóu a l'épuca d'i rumäni Vada Sabatia, u s'è zvilüpóu int'u II seculu primma de Cristu in gìu a 'n canpu militäre inperiäle, ün d'i primmi d'a culunizaçiùn rumäna in Ligüria.

Divegnüu dunca municipium de l'inperu de Rumma e inpurtante çentru de vìe e de traffeghi p'ou cunzunzise d'e stradde cunsuläri che ne vegnivan da Zena, Turtunn-a (Derthona) e da-u punente. Vada Sabatia a l'è stèta destrüta da-i Lungubärdi d'u 641, ma sutt'a-u duminiu d'i Franchi u l'è riuscìa a retiäse sciü e fìn a vegnì sede vescuvile da-u VII a-u IX seculu.

Vuè u l'ha fètu poi pärte d'e tère d'i marcheixi D'u Carettu e poi d'i marcheixi de Punsùn, pe pasä dunca a-a Repübbrica de Zena. A l'è stèta dunca erètta a Puistaia. I Zeneixi i l'han fètu muntä u zvilüppu cumerciäle d'u portu, faxendune de Vuè ün di ciü inpurtanti d'a Rivea.

A l'è poi andèta aprövu a-a stoja d'a Repübbrica de Zena, intrandu a fä pärte d'a Fransa, d'u Regnu de Sardegna (1815) e d'u Regnu d'Italia (1861).

D'u Növeçentu, Vuè a l'ha cunusciüu 'n zvilüppu p'ou ciü indüstriäle. Int'i anni Çinquanta e Sciuscianta i se inciantan int'a zona benbén de stabilimenti, scinn'a-i anni Setanta cu'a centräle termuelettrica de l'ecs-Enel, e e sö due çiminee de 200 metri ch'i l'ean u scinbulu d'u paize.

Da-u 1973 a-i 31 de dixenbre d'u 2008, u cumüne de Vuè u l'ha fètu pärte d'a Cumünitè Muntann-a d'u Zuvu.

Abitanti

Evuluçiùn demugrafica

Abitanti censìi^[7]

Minuranse furèste

Segundu l'ISTAT, a-i 31 de dixenbre d'u 2024, i rexidenti furèsti a Vuè sun 483^[8].

Persunn-e lighè cun Vuè

L'inperatù rumàn Pertinace

• Pertinace (Arba, 126 - Rumma, 193), inperatù de Rumma.
• Arturo Martini (Trevìzu, 1889 - Milan, 1947), scultù.
• Manlio Baçigalû (Vuè, 1908 - Zena, 1977), alenatù e zügóu de balùn.
• Vessillo Bartoli (Vuè, 1908 - Vué, 1981), alenatù e zügóu de balùn.
• Giuseppe Chittolina (Vuè, 1909 - Zena, 1946), zügóu de balùn.
• Valerio Baçigalû (Vuè, 1924 - Türìn, 1949), zügóu d'a Naçiunäle de futbàll.
• Lidio Lovisolo (Finä, 1929 - Milan, 2001), scultù.
• Osvaldo Motto (Vuè, 1942), alenatù e zügóu de balùn.
• Anna Giacobbe (Vuè, 1958), politica.

Löghi de 'nteresse

Architetüe religiuze

• 
  A gexa de San Giuan Battista
• 
  A gexa d'U Segnu, dedicä a San Mauriçiu
• 
  U canpanìn d'a gexa de Sant'Ermu
• 
  Âtóiu de Santa Margaita, a U Segnu

U teritoju d'u cumün de Vuè u l'è spartiu tra e çinque parocchie de San Giuan Battista (Vuè centru), d'a Madonna da Vixitaçiùn (Portiu), da Madonna Reginn-a d'a Päxe (Valle), de Sant'Ermu (Sant'Ermu) e de San Mauriçiu (U Segnu).

Parocchia de Vuè

• Gexa de San Giuan Battista: custruìa d'u Setteçentu, a l'è 'na ricustruçiùn in stìle baroccu de 'na gexa ciü antiga, cun l'ünica navä ch'a l'è surmuntä da-a cupula. A strutüa, restaurä doppu a segunda guêra mundiäle, a l'ha 'na faciäta decurä cun de stattue de l'Öttuçentu d'u Brilla^[9].
• Capella de San Zenexu: custruìa inte l'Etè de Mezu int'a lucalitè cu'u mêximu numme^[10].
• Capella de Nostra Scignùa da Neive: da vixìn a-a cunträ d'i Büsèn^[11].
• Capella de San Feipu Neigri: fèta d'u 1732, int'a cunträ d'i Büsèn.

Parocchia de Portiu

• Gexa de Nostra Scignùa d'a Vixitaçiùn: fèta d'u 1952, a se tröva int'a fraçiùn de Portiu^[12].

Parocchia de Valle

• Gexa de Nostra Scignùa Reginn-a d'a Päxe: a se tröva int'a fraçiùn de Valle^[13].

Parocchia de Sant'Ermu

• Gexa de Sant'Ermu: a l'è a parocchia d'a fraçiùn cu'u mêximu numme, custruìa tra u XI e u XII seculu da-i mùneghi de l'Îzua de Berzezzi. De güstu rumanicu, a l'ha 'na strutüa a duì naväte^[14].

Parocchia d'U Segnu

• Gexa de San Mauriçiu: int'a fraçiùn d'U Segnu^[15].
• Âtóiu de Santa Margaita: vixìn a-a gexa de San Mauriçiu^[16].
• Capella de San Benärdu: a-U Segnu^[17].

Architetüe civili

• 
  U punte de Prìa, fra Zinoua e Vuè

• Punte de Prìa: fètu d'u 1434.
• Furnäxe da câçìnn-a de Sant'Ermu
• Rèsti d'a villa de l'inperatù rumàn Pertinace

Architetüe militäri

• 
  Vista d'u forte de San Giacumu.

• Castellu de Vuè: castellu regurdóu sulu che da quärche ruvinn-a int'a fraçiùn d'U Segnu, u l'è stètu custruìu inte l'Etè de Mezu da-i marcheixi D'u Carettu.
• Forte San Luensu e San Steva: d'u Çinqueçentu, custruìu da-a Repübbrica de Zena.
• Forte de San Giacumu: custruìu d'u 1757 insc'ou Cou de Vuè a pruteçiùn d'u portu, u cazze p'ou ciü int'u teritoju de Berzezzi.
• Bastiùn de San Giuan

Cultüa

Müsei

• Müséu çivicu de Villa Groppallo: u müséu u recögge mateiä de l'inperu rumàn e de l'Etè de Mezu. I rèsti rumäni sun steti scruvìi int'a scitu archeulógicu de Vada Sabatia, cu'na culeçiùn de 'na çèrta inpurtansa de munee rumäne (Queirolo) tra u II e u V seculu ch'a l'è cunservä int'u müseu.
• Pinacutéca çivica: a cunsèrva de pitüe de scöa zeneize, lunbärda e spagnolla realizè tra u Çinqueçentu e u Setteçentu.

Dialettu

Manifestaçiuìn

Fèste e fêe

«Quelli de Vuè se sun dùe ne fan trè»

(Moddu de dì de Sann-a insce-i vueixi e e fèste)

• Fèsta de San Giuan Battista: patrùn de Vuè, a cazze a-i 24 de züĝn̂u. A fèsta a cumensa a-i 23 züĝn̂u cu'in tradiçiunäle spetaculu a-a seĵa de föghi d'artifissiu da-i puntili insc'ou mä. A-i 24 u se fà u mercóu insc'ou lungumä e a Prucesciùn, cu'u cäru d'u Santu p'ê stradde d'u paize.

Ecunumìa

U prugèttu d'a növa ciattafurma d'u portu

Vuè u l'è 'n cumüne ciütóstu indüstrializóu, ch'u l'óspita benbén de stabilimenti indüstriali e de ditte. Parçialmente insc'ou sö teritoju a se tröva 'na çenträle termuelettrica, primma ENEL e oua Tirreno Power, pensä e realizä a-a fìn d'i anni '60 e inandiä tra u mazzu d'u 1970 e u dixenbre d'u 1971. E sö duì äte çiminee de 199 metri i sun caratteristiche d'a sc-cianä. A gh'è poi 'na grande ativitè purtuäle: benbén de traghetti ch'i unìscian u cumüne a-a Corsega e a-a Sardegna, gh'atraccan näve merci, portacuntenituì e survatüttu de petrulee, faxendu d'u portu de Vuè u primmu portu italian cun Trieste p'ou petroliu e i sö derivè. In Vuè u pärte ascì in impurtante öiudóttu pe spedì i cunbustibili int'a zona de Milàn e in Germagna.

A tradiçiùn indüstriäle de stu cumüne chi a l'ha reixe int'i anni d'u boom ecunómicu, quande Vuè u l'ha visciüu 'na forte crescita ecunómica vegnindu poi pe lungu tenpu u paize cu'a ciü äta cuncentraçiùn indüstriäle d'Európa, ch'a se cuntrapugnìva a-a vexinn-a e ciü gróssa Sann-a che int'u mêximu periudu a l'ea cunusciüa ascì cumme a piccola Manchester p'â sö forte indüstria, tra e ciü zvilüpè d'Európa. In Vuè u se trûväva ascì 'n stabilimentu d'a FIAT p'â custruçiùn de pigniuin e pärti mecaniche in genere (1200 dipendenti). U l'ha seróu d'u 1984 cu'u riculucamentu de 600 lavuratûri in 3 növe ditte picinn-e. Incö u cumüne de Vuè u l'è pärte fundamentäle d'a mägra ecunumìa savuneize. U sö portu u fà pärte de l'auturitè de scistêma portuäle d'u Mä Ligüre de Punente.

A l'è stèta dunca prugetä a realizaçiùn de 'na grande ciattafurma pe-i cuntenituì ch'a l'ha cangióu benbén a regiùn d'u Portiu, e a fuxe d'u turente Segnu. Sta ciattafurma a l'è stèta inaugürä a-i 12 de dixenbre d'u 2019^[18].

Spor

Futbàll

A Vuè a gh'è a squaddra d'u F.C. Vado 1913, ch'a l'ha guagnóu a primma Coppa Italia de balùn, d'u 1922.

Amministraçiùn

Scìndichi de Vuè

U palassiu d'u Cumüne

Periudu		Primmu çitadìn	Partìu	Carega	Notte
12 agustu 1985	23 lüggiu 1990	Pierino Ricino	Partìu Cumünista Italian	Scìndicu
23 lüggiu 1990	24 arvì 1995	Roberto Peluffo	Partìu Cumünista Italian	Scìndicu
24 arvì 1995	14 züĝn̂u 1999	Roberto Peluffo	Partìu Demucraticu d'a Mancinn-a	Scìndicu
14 züĝn̂u 1999	14 züĝn̂u 2004	Roberto Peluffo	Demucratichi de Mancinn-a	Scìndicu
14 züĝn̂u 2004	8 züĝn̂u 2009	Carlo Giacobbe	Lista civica	Scìndicu
8 züĝn̂u 2009	27 mazzu 2014	Attilio Caviglia	Lista civica "Con Caviglia Vado Viva"	Scìndicu
27 mazzu 2014	26 mazzu 2019	Monica Giuliano	Lista civica "Lavoriamo con i vadesi"	Scìndicu
27 mazzu 2019	9 agustu 2023	Monica Giuliano	Lista civica "Lavoriamo con i vadesi"	Scìndicu
21 agustu 2023	10 züĝn̂u 2024	Maurizio Gatto		Cum. pref.	[19]
10 züĝn̂u 2024	in càrega	Fabio Gilardi	Lista civica de centru-scinistra "Vado, Prima!"	Scìndicu

Binelaggi

Vuè a l'è abinellä cun:

• La Ravoire, da-i 5 d'arvì d'u 2003^[20]
• Niquero

Vìe de cumünicaçiùn

Stradde

Vuè a se tröva insc'ä Stradda Pruvinciäle 1 Aurelia (de lungu Stradda Statäle n° 1). A se pö razunze ascì da l'autustradda A10 sciurtindu a-u vixìn cazellu de Sann-a.

Feruvìe

U mêximu argumentu in detaggiu: Staçiùn de Cuggiæn-Vuè.

Vuè a dövia a staçiùn insc'ou teritoju d'u cumün de Cügèn denuminä Quiliano-Vado, insc'ä liĝn̂a feruviaria Zena-Vintimìggia, in particulä int'u trètu lucäle cunpreizu tra Sann-a e Inperia.