Алотропија
разни облици на еден ист хемиски елемент From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Алотропија (од старогрчки: 'ἄλλος' (алос) „друг“ и τρόπος (тропос) „начин, облик“) — својство на некои хемиски елементи да се јавуваат во повеќе облици на истата состојба[1]. Тие се наречени алотропски модификации или алотропи[2] каде атомите на елементот се врзани на различен начин. На пример, алотропски модификации на јаглеродот се дијамантот (каде јаглеродните атоми се врзани во тетраедарска решетка), графит (врзани во листови на шестаголна решетка), графенот (единечни графитни листови) и фулерени (врзани во топчести, цевчести или елипсоидни строеви).

Поимот алотропија се користи само за елементи, а не за соединенија. Поопштиот поим за секое соединение е полиморфизам, иако употребата е ограничена на цврсти материјали како кристали. Алотропијата се однесува само на различните облици на еден елемент во иста фаза (состојба на материјата — цврста, течна или гасовита). Самата разлика во состојбите на материите не сочинува алотропија. Алотропските модификации на хемиските елементи често се нарекуваат полиморфи или фази на елементот.
Кај некои елементи, алотропските модификации имаат различни молекулски формули или кристални структури, како и разлики во физичката фаза; на пример, алотропските модификации на кислородот (дикислород, O2 и озон, O3) можат да се јават во цврста, течна и гасовита состојба. Други елементи немаат одделни алотропски модификации во различни фази; на пример, фосфорот има бројни цврсти алотропски модификации, и сите тие се сведуваат на истиот облик P4 кога ќе сте стопат во течна состојба.
Remove ads
Историја
Концептот за алотропија прв го вовел шведскиот научник и барон Јакоб Берцелиус во 1840 г..[3][4] Поимот е изведен од старогрчки: άλλοτροπἱα што значи „променливост“.[5] По усвојувањето на Авогадровата хипотеза во 1860 г. станало јасно дека елементите можат да постојат како повеќеатомски молекули, и утврдени се две алотропски модификации на кислородот, имено O2 и O3.[4] На почетокот на XX век увидено е дека во случај на јаглеродот, ова се должи на различната кристална структура.
Кон 1912 г. балтогерманскиот физичар Вилхелм Оствалд забелжал дека алотропијата на елементите едноставно претставува посебен случај на полиморфизмот забележан кај соединенијата, и ги поимите алотроп (т.е. алотропска модификација) и алотропија да се напуштат во полза на полиморф и полиморфизам.[4][6] Иако многу други хемичари се на истото мислење, Меѓународниот сојуз за чиста и применета хемија и најголемиот број учебници сè уште го претпочитаат поимот алотропска модификација и алотропија во случајот на елементи.[7]
Remove ads
Разлики во својствата на алотропските модификации
Алотропските модификации се различни структурни облици на еден ист елемент и можат да имаат прилично различни физички свосјтва и хемиски поведенија. Промената на алотропскиот облик е предизвикана од истите сили кои ги засегаат другите структури — притисок, светлина и температура. Оттука, стабилноста на дадените алотропски модификации зависи од дадените услови. За пример, железото се менува од телоцентрирана коцкеста структура (ферит) во страноцентрирана коцкеста структура (аустенит) над 906 °C, а калајот претрпува модификација наречена калајна чума од метален облик во полуспроводнички облик под 13,2 °C. Како пример за алотропски модификации со различни хемиски поведенија, озонот (O3) е многу посилен оксидатор отколку дикислородот (O2).
Remove ads
Список на алотропски модификации
Елементите кои можат да имаат координациски број и/или оксидациски состојби обично пројавуваат поголем број алотропни модификации. Друг чинител е способноста на елементот да прави верижни врски (катенација).
Еве примери за елементи со алотропски модификации:
Неметали
Металоиди
Метали
Меѓу металните елементи кои природно се јавуваат во значителни количества (56 до U, без Tc и Pm), речиси половина (27) се алотропски при амбиентален притисок: Li, Be, Na, Ca, Ti, Mn, Fe, Co, Sr, Y, Zr, Sn, La, Ce, Pr, Nd, Sm, Gd, Tb, Dy, Yb, Hf, Tl, Th, Pa и U. Некои фазни премини помеѓу алотропските облици на технолошки значајни метали се оние на Ti при 882 °C, Fe при 912 °C и 1.394 °C, Co при 422 °C, Zr при 863 °C, Sn при 13 °C и U при 668 °C и 776 °C.
Лантаноиди и актиноиди
- Цериумот, самариумот, диспрозиумот и итербиумот ги имаат сите три алотропски модификации.
- Празеодиумот, неодиумот, гадолиниумот и тербиумот имаат по два алотропа.
- Плутониумот има шест различни цврсти алотропски модификации под нормален притисок. Нивните густини се движат во сооднос од 4:3, што во огромна мера ги усложнува најразличните работни зафати со металот (особено леење, машинообработка и складирање). Постои и седми алотроп при многу висок притисок. Поураниумските метали Np, Am и Cm исто така се алотропски.
- Прометиумот, америциум, берклиумот и калифорниумот имаат по три алотропски модификации.[15]
Remove ads
Поврзано
- Изомер
- Полиморфизам (минералогија)
Наводи
Надворешни врски
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads