Апостол Јуда

Јуда (грчки: Ἰούδας Ἰακώβου) — еден од Дванаесетте апостоли на Исус според Новиот завет. Обично се нарекува и Тадеј (грчки: Θαδδαῖος; коптски: ⲑⲁⲇⲇⲉⲟⲥ; сириски/арамејски: ܝܗܘܕܐ ܫܠܝܚܐ)^[1], како и Јуда Тадеј, Јуда Јаковов или Левиј^[2] и се смета за основоположник и прв патријарх на Ерменската црква. Понекогаш се поистоветува со Јуда, братот Господов, но секогаш се издвојува од Јуда Искариот, апостолот што го предал Исус.

Апостол Јуда
Свети Јуда Тадеј од истоимената црква во Хајстербахерот, западна Германија
апостол и маченик
Роден(а)	I век, Галилеја, Јудеја
Починал(а)	~ 65, неизвесно
Почитуван(а) во	сите христијански деноминации кои почитуваат светци
Главно светилиште	ерменски манастир „Св. Тадеј“, северен Иран; базилика „Св. Петар“, Рим; Ремс, Тулуза, Франција
Слава	19 јуни и 30 јуни ст. ст. 2 јули и 13 јули н. ст. (православие) 28 октомври (западно христијанство)
Обележја	секира, тојага, топ, медалјон
Заштитништво	Ерменија; изгубени случаи; очајни состојби; болници; разни места и установи

Православните го чествуваат на 19 јуни и 30 јуни по стар стил (2 јули и 13 јули по нов стил). Првиот датум е посветен само нему, а вториот е во склоп на Соборот на Светите славни и сефални Апостоли.

Ерменската апостолска црква ги чествува Тадеј и Вартоломеј како нејзини светци заштитници. Во Римокатоличката црква Јуда е светец заштитник на очајните и изгубените случаи.^[3]

Симбол на овој светител е тојагата. На иконите често е прикажан со пламен околу главата. Ова го означува неговото присуство на Педесетницата, кога го примил Светиот Дух заедно со другите апостоли. Се претставува и како носи слика на Исус Христос, наречена Мандалион. Во некои случаи носи свиток или книга (Посланието на апостол Јуда) или како држи столарско рамнило.^[4]

Апостол Јуда на мозаик во базиликата „Св. Виталиј“, Равена, VI век

Самоличност

Нов завет

Јуда е јасно издвоен од Јуда Искариот, друг апостол и подоцна предавник на Исус. Ова било мошне често еврејско име во тоа време.

Освен Јуда Искариот, Новиот завет спомнува Јуда шест пати, во четири различни контексти:

1. „Јуда Јаковов“, еден од дванаесет апостоли (Лука 6,16 и Дела 1,13);
2. „Јуда, (не Искариотски)“, апостол (Јован 14,22);
3. брат Господов (Матеј 13,55, Марко 6,3);
4. авторот на Посланието на апостол Јуда, кој се претставува како „брат на Јаков“ (Јуда 1,1).

Католичката традиција ги смета сите четворица за иста личност, додека протестантите ги сметаат 1 и 2 за една личност,^[5] иако теологот Рејмон Браун го смета ова поистоветување за несигурно.^[6] Другите двајца обично се сметаат за иста личност, иако и ова не е сигурно, но секако се различни од 1 и 2.

Брат на Јаков или син на Јаков?

Повеќето современи преводи го нарекуваат светителот „Јуда Јаковов“ (или „Јуда син на Јаков“), кој не е истата личност со авторот на Посланието на апостол Јуда. Второспоменатиот во посланието јасно се претставува како „брат на Јаков“ (Јуда 1,1), па така посвојното „Јаковов“ би значело дека е негов син.^[7] Оттука можеме да заклучиме дека овој Јуда не е брат на Исус.

Брат на Исус?

Постои подвоено мислење по прашњето дали овој апостол Јуда е Јуда, брат Господов, традиционалниот автор на Посланието на апостол Јуда.^[8] Католиците го сметаат за истата личност,^[9] а протестантите не.

Според опстанатите одломки од делото „Изјаснување на Словото Господово“ на апостолскиот отец Папиј Јераполски (70–163), Марија, сопругата на Клеопа или Алфеј би била мајка на Јуда, братот Господов, кој Папиј го поистоветува со Тадеј:

Марија, жената на Клеопа или Алфеј, кој беше мајка на епископот и апостол Јаков и на Симон и Тадеј како и на еден Јосиф...(Одломка X)^[10]

Можна истоветност со Тадеј

Мачеништвото на Јуда Тадеј од Нирнбершката хроника, 1493 г.

Името „Јуда“ не се води во наведените апостоли во Матеј 10,3 и Марко 3,18, но затоа на негово место тие го спомнуваат Тадеј (или во некои ракописи на Матеј 10,3, „Левиј наречен Тадеј“, како во македонската стандардна библија). Поради ова, многу рани христијани ги здружиле двете имиња во „Јуда Тадеј“. Ова делува убедливо бидејќи „Тадеј“ личи на прекар, и поради тоа што многу новозаветни личности имаат повеќе од едно име (на пр. Симон Петар и Јосиф Варнава). Уште една причина е фактот што името веќе било оцрнето од Јуда Искариот. Некои сметаат дека токму ова е причината што Марко и Матеј го нарекуваат апостолот по другото име.^[11]

Некои библисти ја отфрлаат оваа теорија, сметајќи дека Јуда и Тадеј не се една иста личност.^[12] Предлагаат друга теорија која би го образложила ова разидување: незапишана замена на едниот со другиот во времето на Исус поради отпадништво или смрт;^[13] можноста дека „дванаесет“ бил симболичен број и проценка;^[14] или едноставно дека имињата не биле добро запишани во раната црква.^[15]

Тадеј, еден од дванаесетте апостоли, неретко е претставен како ист со Тадеј Едески, еден од Седумдесетте апостоли.^[16][17]

Во некои латински ракописи на Матеј 10,3, наместо Тадеј стои Јуда Зилот.

Преданија и легенди

Ерменскиот манастир „Св. Тадеј“ во Иран

Според традицијата, Јуда го проповедал словото во Јудеја, Самарија, Идумеја, Сирија, Месопотамија и Либија.^[18] Наводно ги посетил Бејрут и Едеса (Местопотамија), иако оваа мисија му се припишува и на Тадеј Едески (Адај),^[19] еден од Седумдесетте апостоли.^[20] Византискиот црковен историчар Никифор Калист Ксантопул (XIV век) вели дека Јуда бил младоженецот на свадбата во Кана. Легендата вели дека Јуда се родил во еврејско семејство во Панеада, паланка во Галилеја подоцна обновена во римско време и наречена Кесарија Филипова.^[21][22]

Веројатно е дека Јуда говорел и грчки и арамејски како и сите негови соверменици во тој крај, а по занимање бил земјоделец.^[23] Според легендата, бил син на Клеопа и Марија Клеопова, сестра на Богородица.^[24] Татко му Клеопа умрел маченичка смрт поради неговата отворена посветеност на Христа.

Св. Григориј Просветител се нарекува „Апостол на Ерменците“ бидејќи го покрстил ерменскиот крал Тиридат III во 301 г., а со тоа и сите Ерменци. Меѓутоа, се смета дека апостолите Јуда и Вартоломеј први го донеле христијанството во Ерменија, и затоа се почитуваат како заштитници на Ерменската црква. Во потесна врска со ова предание се манастирите „Св. Тадеј“ (денес во северен Иран) и „Св. Вартоломеј“ (денес во југоисточна Турција), изградени во времето кога тие краишта биле во Ерменија.

Црквата „Св. Тадеј“ во Масис, Ерменија

На 4 октомври 2015 г. патријархот Карекин II ја осветил црквата „Св. Тадеј“ во Масис, Ерменија. Местото на изградба било избрано и осветено од неговиот претходник Вазген I во 1991 г.

Смрт и останки

Според преданијата, Јуда умрел маченичка смрт околу 65 г. во Бејрут, Либан, заедно со апостолот Симон Зилот со кој обично се поврзува. Секирата со која е претставен на живописите го симболизира начинот на кој е убиен.^[25] Нивните дела и мачеништво се запишани во „Делата на Симон и Јуда“ меѓу збирките на житија и преданија поврзани со легендарниот епископ Авдиј Вавилонски, преведени на латински од неговиот ученик Тропеј Африкански според „Златната легенда“.^[26]

Се верува дека останките на Јуда се пренесени од Бејрут во Рим и ставени во крипта на базиликата „Свети Петар“, каде и денес прима многу посетители. Моштите се во левиот трансепт на базиликата, под главниот олтар на св. Јосиф, заедно со моштите на Симон Зилот. Тие се доведени на тоа место на 27 декември 1665 г.^[27] Друго народно предание вели дека Јудините останки биле во ерменски манастир на остров во северниот дел на езерото Исик-ќол во Киргистан, барем до средината на XV век. Подоцнежните преданија го порекнуваат ова, или велат дека биле преместени во уште позафрлено упориште на планинскиот масив Памир.

Во Кефар Барух во Јизреелската Долина најдена е едноставна костурница означена со натписот „Јуда Тадеј“ (Ιουδας Θαδδαιου), заедно со фрагменти од четири необележани костурници. Наоѓалиштето датира не подоцна од раниот II век.^[28]

Иконографија

Јуда традиционално се претставува како носи слика на Исус во рака или на градите, повикувајќи се на легендата за Мандалионот запишана во апокрифната преписка помеѓу Исус и Авгар и внесена во делото „Црковна историја“, I, xiii на Евсевиј Кесариски. Евсевиј вели дека осроенскиот крал Авгар од Едеса (денес Шанлаурфа, југоисточна Турција) писмено му се обратил на Исус барајќи помош за болест што го мачи. Писмото го пратил по архиварот Ханан, и во него му нуди на Исус безбеден дом во неговото кралство. Пратеникот го насликал Исус со најдобри бои (според друга верзија, воодушевен од Авгаровата верба, Исус на своето лице притиснал платно и му го дал на Ханан) за да му го однесе на Авгар заедно со одговорот. Кога ја видел сликата на Исус, кралот го ставил платното на почесно место во еден од неговите дворци. По Христовото погубување, апостолот Јуда Тома го испратил Тадеј (еден од 70-те или 72 апостоли во Лука 10,1–12) кај кралот Авгар^[29] и тогаш кралот оздравел. Вчудовиден, тој станал христијанин, а со него и добар дел од неговите поданици. Покрај ова, Јуда често е прикажан со пламен над главата, што го претставува неговото присуство на Педесетницата, кога го примил Светиот Дух заедно со другите апостоли.

Почитување

Поворка во Лима, Перу.

Според преданијата, по неговото мачеништво, народот почнал да доаѓа на поклонение на неговиот гроб поради големата помош која им ја укажувал. Го добил звањето „Светец на безнадежните и очајните“. Св. Бригита Шведска и св. Бернард Клервојски имале виденија во кои Бог им заповедал да го прифатат Јуда како „светец надлежен за невозможното“.^[25][30][31]

Во православието, Апостол Јуда, син Јаковов (Левиј, Тадеј), брат Господов се чествува на 19 јуни одделно и на 30 јуни во склоп на празникот Собор на Светите славни и сефални Апостоли)^{[32][33][34][35]}

Јуда (заедно со Симон) се почитува во Црквата на Англија со слава на 28 октомври.^[36]

Католиците, англиканците и лутеранците го слават на 28 октомври.

Тадеј Едески, еден Седумдесетте апостоли (понекогаш поистоветен со Јуда Тадеј, еден од Дванаесетте апостоли) се чествува на 21 август и 4 јануари по стар стил (Собор на светите седумдесет апостоли) во православието.^{[32][33][37][38]}

Монашкиот ред Доминиканци почнал со својата дејност во денешна Ерменија набргу по неговото основање во 1216 г. Во овој период Јуда веќе бил значително почитуван меѓу католичките и православните Ерменци. Ова траело сè до прогонството на христијаните од ова подрачје од страна на муслиманите во XVIII век. Почитувањето на Јуда продолжило во XIX век, почнувајќи од Италија и Шпанија, па ширејќи се во Јужна Америка и најпосле во САД (најпрвин од околината Чикаго) заради влијанието на Кларетинците и Доминиканците во 1920-тите.

Заштитништво

Кај некои римокатолици, Јуда се смета за „светец-заштитник на изгубени случаи“. Ова наводно произлегува од фактот што луѓето го избегнувале во молитвите за да не бидат погрешно сфатени дека мислат на слично наречениот предавник Јуда Искариот. Според верувањето, овој запоставен светител станал доста зажелен да помогне на секој што ќе му се обрати, дури и во најочајни состојби.^[39]

Јуда е заштитник на Чикашката полиција, цариниците, ФК Фламенго (фудбалски клуб од Рио де Жанеиро, Бразил) и две гелски спортски здруженија (во Даблин, Ирска и Саутхемптон и Борнмут, Англија). Важи и за надлежен во очајни состојби во болница. По него е наречена детската болница за терминални случаи во Мемфис, Тенеси.^[40]

Светилишта и цркви

Многу земји го почитуваат апостол Јуда и имаат светилишта или цркви посветени на него. Такви има во Австралија, Бразил, Шри Ланка,^[41] Куба, Индија, Иран, на Филипините, во Нов Зеланд, Велика Британија, САД и Либан. Националното светилиште на Свети Јуда во Чикаго е основано во 1929 г. од калретинските мисионери. Во Балтимор има национален центар во негов спомен,^[42] отворен во 1917 г. од Палотините. На Филипините има Национално светилиште на Свети Јуда Тадеј, отворено во 1954 г. во кинеската парохија на Манилската епархија. Слично национално светилиште е отворено во 1955 г. во Февершам, Англија.^[43] Светилиште има и во Лагос, Нигерија, основано од Доминиканците.^[44]

Поврзано

• Послание на апостол Јуда
• Дванаесет апостоли