Полски јазик

Полски јазик (język polski, polszczyzna) — службен и национален јазик на Полска и е најголемиот јазик во групата на западнословенски јазици, а додека според популарноста од сите словенски јазици е на второ место веднаш зад рускиот. Развојот на полскиот јазик е независен и задржал поголем број од одликите на старословенскиот јазик. Јазикот има богата книжевност, преведена на сите светски јазици. Полскиот јазик се пишува со полската азбука, варијанта на латиницата.

Полски јазик
język polski
Изговор	/pɔlski/
Застапен во	Полска и полската дијаспора.
Говорници	42,708,133 [1]
Јазично семејство	индоевропски словенски западнословенски лехитски полски јазик
Писмо	полска азбука
Статус
Службен во	Европска Унија  Полска Малцински јазик:  Чешка  Словачка  Романија  Украина
Регулативен орган	Совет за полски јазик
Јазични кодови
ISO 639-1	pl
ISO 639-2	pol
ISO 639-3	pol

Географска распространетост

Околу 97% од полските граѓани се изјасниле дека полскиот јазик им е мајчин јазик. Поради Втората светска војна, границите на Полска се промениле но не се пресликало на етничките полски територии. Прогонот и масакрирањето на полјаците за време на Војната го намалил бројот на етничките полјаци и демографската слика на Полска. Полските територии анектирани од страна на СССР после војната не овозможило значителен број на полјаци од тие територии да се отселат и мигрираат. Така, етнички полјаци има во Литванија, Белорусија и Украина.

Полјаци живеат и во: Аргентина, Андора, Австралија, Австрија, Азербејџан, Белорусија, Белгија, Бразил, Бугарија, Канада, Хрватска, Чешка, Данска, Естонија, Фарски Острови, Финска, Франција, Германија, Грција, Унгарија, Израел, Исланд, Ирска, Италија, Казахстан, Летонија, Либан, Луксембург, Мексико, Холандија, Нов Зеланд, Норвешка, Јужноафриканска Република, Шведска, Перу, Романија, Русија, Србија, Словачка, Шпанија, Украина, Обединетите Арапски Емирати, Обединетото Кралство, Уругвај и САД.

Во САД, бројот на полјаци достигнува повеќе од 11 милиони, од кои повеќето не зборуваат полски многу добро. Според пописот во 2000 година во САД околу 667.414 американци се изјасниле дека дома зборуваат полски јазик и најмногу полјаци има во државите: Илиноис, Њујорк и Њу Џерси.

Дијалекти

Главна статија: Дијалекти на полскиот јазик

Полскиот јазик станал похомоген јазик во втората половина на XX век како резултат на миграцијата на полјаците од источниот кон западниот дел од земјата по анектирањто на Креси од страна на СССР во 1939.

Жителите од различните делови на Полска зборуваат стандарден полски јазик, иако помеѓу себе се разликуваат во одредени црти. Полјаците немаат проблеми при разбирањето на овие дијалекти, но тоа не е случај со странците кои го учат јазикот.

Поглавните групи на полските дијалекти се:

• Голем полски, се зборува во западниот дел од земјата
• Малополски, се зборува во јужниот и југоисточниот дел од земјата
• мазовски се зборува во централните и источните делови на Полска. Овој дијалект/ јазик е сличен со кашупскиот јазик.
• шлески, се зборува во југозападниот дел од Полска. (контраверзен)

Фонологија

Главна статија: Фонологија на полскиот јазик

Полскиот има шест орални и две носни самогласки. Полскиот систем на согласки е посложен: карактеристично за овој јазик е постоењето на серија африкатни и непчани согласки, како последица на палатизацијата на старословенскиот јазик и како палатизација која се случила само кај полскиот и белорускиот јазик.

Правопис и азбука

Главни статии: Правопис на полскиот јазик и Полска азбука

Полската азбука потекнува од латиницата, но користи дијакрити. Полскиот јазик развил свој правопис, различен од околните западнословенски јазици.

Голема буква	HTML код	Мала буква	HTML код	Име на буквата	Стандардна фонеска вредност	Други фонетски вредности
A		a		a	[a]
Ą	Ą	ą	ą	ą	[ɔɰ̃]	[ɔ], [ɔm], [ɔn], [ɔŋ], [ɔɲ], [ɔj̃]
B		b		be	[b]	[p]
C		c		ce	[t͡s]	[d͡z], [t͡ɕ]
Ć	Ć	ć	ć	ci	[t͡ɕ]	[d͡ʑ]
D		d		de	[d]	[t]
E		e		e	[ɛ]	[e] после и помеѓу палатизирана согласка
Ę	Ę	ę	ę	ę	[ɛɰ̃]	[ɛ], [ɛm], [ɛn], [ɛŋ], [ɛɲ], [ɛj̃]
F		f		ef	[f]	[v]
G		g		gie	[g]	[k]
H		h		ha	[x]	[ɣ], [ɦ] (Шлеска)
I		i		i	[i]	[i̯], тивка, (ја омекнува претходната)
J		j		jot	[j]	[i]
K		k		ka	[k]	[g]
L		l		el	[l]
Ł	Ł	ł	ł	eł	[w]	[ɫ] во стариот изговор и источните дијалекти
M		m		em	[m]
N		n		en	[n]	[ŋ], [ɲ]
Ń	Ń	ń	ń	eń	[ɲ]
O		o		o	[ɔ]
Ó	Ó	ó	ó	ó kreskowane	[u]
P		p		pe	[p]	[b]
R		r		er	[r]
S		s		es	[s]	[z], [ɕ]
Ś	Ś	ś	ś	eś	[ɕ]	[ʑ]
T		t		te	[t]	[d]
U		u		u or u otwarte	[u]	[u̯]
W		w		wu	[v]	[f]
Y		y		igrek	[ɨ]
Z		z		zet	[z]	[s], [ʑ]
Ź	Ź	ź	ź	ziet	[ʑ]	[ɕ]
Ż	Ż	ż	ż	żet	[ʐ]	[ʂ]

• Буквите Q (ku), V (fau) и X (iks) не се дел од полската азбука, но се случува да се сретнат при пишување на имиња и некои странски зборови. Вредностите на овие букви се заменети со K, W и KS/GZ.

Покрај стандардните букви, полскиот јазик користи и неколку диграфи:

Големи	HTML код	Мали	HTML код	Стандардна фонетска вредност	Други фонетски вредности
Ch		ch		[x]	[ɣ]
Cz		cz		[t͡ʂ]	[d͡ʐ]
Dz		dz		[d͡z]	[t͡s], [d͡ʑ], [d-z]
Dź	DŹ	dź	dź	[d͡ʑ]	[t͡ɕ], [d-ʑ]
Dż	DŻ	dż	dż	[d͡ʐ]	[t͡ʂ], [d-ʐ]
Rz		rz		[ʐ]	[ʂ], [r-z]
Sz		sz		[ʂ]	[ʐ]

Покрај тоа што полскиот јазик ги следи фонетските правила при пишување, некои гласови можат да имаат повеќе од една запишана форма:

• [x] како h или ch
• [ʐ] како ż или rz (иако rż го означува гласот [r-ʐ])
• [u] како u или ó
• меките согласки се запишани јаји ć, dź, ń, ś, ź, или ci, dzi, ni, si, zi (ć, ń итн. се пишуваат пред согласка или на крај од зборот, додека ci, ni итн. се користат пред самогласки a, ą, e, ę, o, u; c, dz, n, s, z самостојно се користат пред i.)

Во некои зборови rz исто може да има звучна вредност [r-z]. Таква вредност има на пример во сите форми на глаголот zmarznąć (замрзне) и во некои зборови од странско потекло.

Граматика

Главна статија: Граматика на полскиот јазик

Лични заменки

Еднина	Множина
ja – јас	my – ние
ty – ти	wy – вие
on – тој ona – таа ono – тоа	oni – тие (група на мажи, со најмалку еден маж) one – тие (група на жени или група каде не се вклучени личности)

Броеви

jeden – еден dwa – два trzy – три cztery – четири pięć – пет sześć – шест siedem – седум osiem – осум dziewięć – девет dziesięć – десет jedenaście – единаесет dwanaście – дванаесет trzynaście – тринаесет czternaście – четиринаесет piętnaście – петнаесет szesnaście – шеснаесет siedemnaście – седумнаесет osiemnaście – осумнаесет dziewiętnaście – деветнаесет dwadzieścia – дваесет dwadzieścia jeden – дваесет и еден dwadzieścia dziewięć – двесет и девет

trzydzieści – триесет czterdzieści – четириесет pięćdziesiąt – педесет sześćdziesiąt – шеесет siedemdziesiąt – седумдесет osiemdziesiąt – осумдесет dziewięćdziesiąt – деведесет sto – сто pięćset – петсто tysiąc – илјада milion – милион miliard – милијарда

Примери

Полски јазик
Писмо	латиница
Пример	Прв член од „Декларацијата за човекови права“
Текст	Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa.
Македонски	Сите човечки суштествa се раѓaaт слободни и еднакви по достоинство и правa. Tиe се обдарени со разум и совест и требa да се однесувaaт еден кон друг во дуxот на општо човечкaтa припaдност.
Портал: Јазици

Хронологија

czas	време
sekunda	секунда
minuta	минута
godzina	час
dzień	ден
doba	24 часа
tydzień	седмица
dwa tygodnie	две седмици
miesiąc	месец
rok	година
dziesięciolecie / dekada	декада
wiek / stulecie	век
tysiąclecie	милениум
styczeń	јануари
luty	февруари
marzec	март
kwiecień	април
maj	мај
czerwiec	јуни
lipiec	јули
sierpień	август
wrzesień	септември
październik	октомври
listopad	ноември
grudzień	декември

Време

bardzo zimno	многу ладно
deszczowo	дождливо
słonecznie	сончево
mokro	мокро, влажно
pochmurno	облачно
wietrznie	ветровито
sucho	суво
gorąco	топло
duszno	запурливо
żar leje się z nieba	претопло

Сезони

wiosna	пролет
lato	лето
jesień	есен
zima	зима

Локации

dom	дом
lotnisko	аеродром
dworzec kolejowy	железничка станица
dworzec autobusowy	автобуска станица
sklep	продавница
zamek	замок
plaża	плажа
miasto	град
wieś	село
kino	кино/ театар
kościół	црква
rynek	пазар
więzienie	затвор
poczta	пошта
szkoła	училиште
cmentarz	гробишта
ulica	улица

Наводи

• Swan, Oscar E. (2002). A Grammar of Contemporary Polish. Bloomington, IN: Slavica. ISBN 0-89357-296-9.

Поврзано

• Полска азбука
• Полска книжевност
• Полонистика
• Лехитски јазици
• Македонска транскрипција на полскиот јазик