Сидни Поатје

Сидни Поатје (англиски: Sidney Poitier; 20 февруари 1927 , Мајами - 6 јануари 2022 , Лос Анџелес) — бахамско-американски глумец и режисер. Во 1964 година тој ја освоил наградата оскар за најдобар глумец, и бил првиот црн глумец и првиот Бахамец што ја освоил таа награда.^[1]

Сидни Поатје
Сидни Поатје во „Љубовта кон Ајви“, 1968 г.

Покрај тоа, тој бил номиниран повеќе пати за наградата „Златен глобус“ за најдобар глумец, за наградата на Британската академија за филм и телевизиска уметност (БАФТА) за најдобар странски глумец, како и за наградите Греми, Еми, и Тони. Во 1999 година, тој влегол во списокот на АФИ 100 години... 100 ѕвезди.^[2]

Неговото семејство живеело на Бахамите, но Поатје бил роден во Мајами, при што се стекнал со американско државјанство. Тој пораснал на Бахами, а се преселил во Њујорк кога имал 16 години, каде преку Американскиот црнечки театар ја добил филмската улога како средношколец во филмот „Табла на џунглата“ од 1955 година.

Во 1958 година, Поатје почнал да глуми со Тони Кертис во „Пркосните“ како осудени затвореници кои бегаат од затвор и морат да соработуваат. Во 1964 година, ја добил наградата „Златна мечка“ за улогата во филмот „Лилјаните од полето“. Сидни Поатје играл главна улога во неколку филмови на тема расна дискриминација, како што се: Порги и Бес, Парче сино, Суво грозје на сонце, и други.

Поатје добил почеснa витешка титула од кралицата Елизабета II во 1974 година.^[3][4] Во 2009 година, Поатје бил награден со претседателски медал на слобода, најголема цивилна чест на САД.^[5]

Биографија

Сидни Поатје бил роден на 20 февруари 1927 година, Мајами, Флорида,^[6] како најмало од седумте деца на Евелин и Реџиналд Џејмс Поатје/ Таткото на Сидни поседувал фарма на островот Кет.^[7] Семејството често патувало до Мајами за да ги продава доматите и другите производи од фармата, а татко му на Сидни работел и како такси возач во Насау.^[8] Сидни се родил неочекувано на Мајами, за време на едно бизнис патување на неговите родители, два месеци пред рокот, и не се очекувало дека ќе преживее. Сепак неговите родители останале на Мајами три месеци по неговото раѓање, за да го негуваат додека да пркне.^[9] Сидни Поатје израснал на Бахами, а поради неговото раѓање во САД, добил американско државјанство.^[9]

Постои мислење дека претците на Поатје биле бегалци робови од Хаити,^[10] кои се преселиле на островот Кет. Поатје до своја десетта година живеел на островот со семејството, а потоа сите се пресеиле во Насау. Бил одгледан како католик, но потоа станал агностик.^[11]

На 15 годишна возраст, во 1942 година, го испратиле да живее на Мајами со семејството на брат му, но за Сидни Поатје било невозможно да се вклопи во средина која била крајно расистичка во тоа време.^[12] Така, наредната година се преселил во Њујорк, со желба да биде глумец, а во меѓувреме работел како мијач на садови.^[13] Првата аудиција била неуспешна, затоа што не знаел да го чита сценариото. Еден постар Евреин кој работел како келнер на исто место како и Сидни, секоја вечер со месеци го подучувал читање весници.^[14][15] За време на Втората светска војна, во 1943 година, кога Сидни Поатје имал 16 години, тој излажал за возраста и влегол во војска. Бил назначен да работи во болница во Њујорк со психијатриски случаи. Незадоволен од тоа како болницата ги третира пациентите, Поатје лажно изјавил дека има психијатриска болест, по што бил пуштен од војската во декември 1944 година.^[16]

По напуштање на војската, работел повторно како мијач на садови, сè до успешната аудиција во Американскиот црнечки театар, кога успеал да добие улога.^[17][18][15]

Кариера

1947–1957: Почеток на кариерата

На почеток Сидни Поатје се обидувал да добие улога преку Американскиот црнечки театар, каде при неговиот втор обид, тој бил забележан и му била доделена водечка улога во бродвејската продукција на „Лисистрата“, после што, иако претставата се одвивала неуспешно четири дена, добил покана да биде замена во претставата Ана Лукаста. Поатје подоцна се спријателил со Хари Белафонте во Американскиот црнечки театар.^[19][20]

Меѓу неговите политички активности, во 1952 година, тој бил еден од неколкуте наратори на парадата напишана од Алис Чилдрес и Лорејн Хансбери за Фестивалот на црнечката историја организиран од левичарскиот харлемски месечен весник „Слобода“.^[21] Неговото учество во вакви настани, заедно со неговите пријателства со други левичарски црни изведувачи, вклучувајќи ги Канада Ли и Пол Робсон, довеле до неговото последователно ставање на црн список неколку години. Дури и било какво познанство со Поатје му доносло основа за ставање на црниот список на Алфред Палка, сценаристот и продуцентот на еден од најраните филмови на Поатје, „Оди човече, оди“ од 1954 година.^[22] Поатје никогаш не потпишал заклетва за лојалност, и покрај тоа што бил замолен да потпише заради неговата потенцијална улога во „Табла на џунглата“ (1955).^[23]

До крајот на 1949 година, Поатје работел за Дарил Ф. Занук во филмот „Без излез“ (1950). Неговата изведба со Руби Ди и Мод Симонс во „Без излез“, како доктор кој лекува бел фанатик (го играл Ричард Видмарк, кој станал негов пријател), била забележана, и довела до понуди за бројни улоги во иднина. Во 1951 година, тој отпатувал во Јужна Африка со афроамериканскиот глумец Канада Ли за да глуми во филмската верзија на „Плачи, сакана земјо“.^[24] Уникатноста на Поатје продолжила во неговата улога како Грегори В. Милер, член на непоправлив клас од средно училиште во „Табла на џунглата“ (1955).^[25] Но, токму неговата изведба во филмот на Мартин Рит од 1957 година „На работ од градот“ била она што индустријата не можела да го игнорира: тоа бил чекор кон славата што следувала.

Поатје уживал да работи со режисерот Вилијам Велман на „Збогум, дамо“ (1956).^[26] Велман бил големо име, кој претходно ги режираше познатите „Рокси Харт“ (1942) со Џинџер Роџерс и „Магичен град“ (1947) со Џејмс Стјуарт.

Сцена од претставата „Суво грозје на сонце“

1958–1969: Пробив и слава

Во 1958 година, тој глумел заедно со Тони Кертис во филмот „Пркосните“ на режисерот Стенли Крамер. Филмот бил критички и комерцијален успех, а изведбите и на Поатје и на Кертис биле пофалени.^[27][28] Филмот добил осум номинации за Оскар, вклучувајќи ги и номинациите за најдобар филм и најдобар глумец за двете ѕвезди, со што Поатје станал првиот афроамерикански глумец номиниран за главна улога. Поатје ја освоил наградата на Британската филмска академија за најдобар странски глумец.

Поатје глумел во првата продукција на „Суво грозје на сонце“ заедно со Руби Ди на сцената на Бродвеј во театарот „Етел Баримор“ во 1959 година. Претставата ја режирал Лојд Ричардс. Претставата им претстави детали од животот на црнците на публиката на Бродвеј, која беше претежно бела, додека режисерот Ричардс забележал дека тоа е првата претстава кон која биле привлечени голем број црнци.^[29] Претставата била револуционерно дело на американскиот театар, а Френк Рич, критичар од „Њујорк тајмс“, напишал во 1983 година дека „Суво грозје на сонце“ „го променил американскиот театар засекогаш“.^[30] За својата изведба, Поатје ја добил наградата Тони за најдобар глумец во претстава. Истата година глумел во филмската адаптација на „Порги и Бес“ (1959) со Дороти Дендриџ. За својата изведба, Поатје ја добил номинацијата за наградата Златен глобус во 1960 година за најдобар глумец во мјузикл или комедија.^[31]

Поатје (лево) март 1963 година во Вашингтон, заедно со Хари Белафонте и Чарлтон Хестон

Во 1961 година, Поатје глумел во филмската адаптација на „Суво грозје на сонце“, за што добил уште една номинација за наградата „Златен глобус“. Исто така, во 1961 година, Поатје глумел во „Париски блуз“ заедно со Пол Њуман, Џоан Вудворд, Луис Армстронг и Дајан Керол. Филмот се занимавал со американскиот расизам од тоа време, споредувајќи го со отвореното прифаќање на црнците од страна на Париз. Во 1963 година глумел во „Лилјани на полето“. За оваа улога, тој ја освоил наградата „Оскар“ за најдобар глумец и станал првиот Афроамериканец што ја освоил наградата за главна улога.^[32]Во 1964 година, Поатје снимил албум со композиторот Фред Кац насловен „Поатје се среќава со Платон“, во кој Поатје рецитирал пасуси од делата на Платон.^[33] Тој исто така глумел во драмата за Студената војна „Инцидентот во Бедфорд“ (1965) заедно со продуцентот на филмот Ричард Видмарк, во библискиот епски филм „Најголемата приказна некогаш раскажана“ (1965) заедно со Чарлтон Хестон и Макс фон Сидов, и во „Парче сино“ (1965) во кој глумат Елизабет Хартман и Шели Винтерс.

Во 1967 година, тој бил најуспешниот глумец на кино благајните, комерцијалниот врв во неговата кариера, со три популарни филмови, „До Господин, со љубов“, и „Во жештината на ноќта“, и „Погоди кој доаѓа на вечера“.^[34] Иако овие три филма навидум биле слични, сите тие, иако не отворено, се занимавале со црно-белата поделба. Во „До Господин, со љубов“, Поатје играл наставник во средно училиште во Ист Енд во Лондон. Филмот се занимавал со социјални и расни прашања во училиштето во центарот на градот. Филмот бил пречекан со мешани реакции, а сепак, Поатје бил пофален за неговата изведба, а критичарот од „Тајм“ напишал: „Дури и слабите моменти ги спасува Поатје, кој ја вложува својата улога со суптилна топлина“.^[35]

Почнале да го критикуваат Поатје затоа што играл само претерано идеализирани афроамерикански ликови на кои не им било дозволено да имаат никакви сексуалности или лични маани, како што е на пример неговиот лик во „Погоди кој доаѓа на вечера“. И самиот Поатје бил свесен за ова, но имал спротивставени ставови по ова прашање. Тој сакал поразновидни улоги, но исто така не бирал многу затоа што во тоа време бил единствениот голем глумец од африканско потекло кој добивал главни улоги во американската филмска индустрија. Во филмот „За љубовта на Ајви“, тој го модифицира претерано идеализираниот Афроамериканец како Џек Паркс, извршен директор на компанија за камиони, кој исто така управува со нелегално казино.

1970–1989: Премин кон режирање

Поатје во 2000 година

Две продолженија биле снимени по филмот „Во жештината на ноќта“: „Ме викаат господин Тибс!“ (1970) и „Организацијата“ (1971).^[36] Во 1972 година, тој го направил своето деби како режисер на долгометражен вестерн филм, „Бак и проповедникот“, во кој Поатје исто така глумел, заедно со Хари Белафонте и Руби Ди.^[37] Следната година го режирал својот втор долгометражен филм, романтичната драма „Топол декември“. Поатје, исто така, глумел во филмот заедно со Естер Андерсон.

Заедно со Барбра Стрејсенд и Пол Њуман, Поатје ја формирал продуцентската компанија „Први уметници“ за глумеците да можат да обезбедат права и да развиваат филмски проекти за себе.^[38] Работејќи со оваа компанија, Поатје режирал неколку финансиски успешни комедии, вклучувајќи три во кои глумел и самиот: „Саботна вечер во градот“ (1974) со Бил Козби и Хари Белафонте, и „Да го направиме повторно“ (1975) и „Дел од акцијата“ (1977), обете со Козби. Неговата најуспешна комедија била „Промешај лудо“ (1980), што многу години бил филм со најголема заработка режиран од личност со африканско потекло.^[39]

Во 1985 година, тој го режирал „Брзо напред“, а во 1990 година, повторно се соединил со Козби во семејната комедија „Татко дух“. Во 1988 година, тој глумел во „Пукај за да убиеш“ со Том Беренџер.

1990–2022: Последни дела

Во 1992 година, тој глумел во „Патики“ со Роберт Редфорд и Ден Ајкројд. Во 1997 година, глумел во „Чакалот“ заедно со Ричард Гир и Брус Вилис.

Во 1990-ти години, тој глумел во неколку добро прифатени телевизиски филмови и мини-серии како што се „Одделни, но еднакви“ (1991), „До господинот, со љубовта II“ (1996), „Мандела и де Клерк“ (1997) и „Едноставниот живот на Ноа Дирборн“ (1999). Тој добил номинации за Еми за својата работа во „Одделни, но еднакви“ и „Мандела и де Клерк“, како и номинација за Златен глобус за првиот.^[40] Тој освоил Греми награда за најдобар албум со зборови во 2001 година.^[41]

Во 2002 година, Поатје ја добил почесната награда Оскар за 2001 година за неговиот целокупен придонес во американското кино.^[42] Подоцна на церемонијата, Дензел Вашингтон ја освоил наградата за најдобар глумец за неговата изведба во „Ден на обука“, со што станал втор црн глумец кој ја освоил таа награда.^[43] Во својот победнички говор, Вашингтон му оддал почит на Поатје велејќи: „Секогаш ќе те бркам, Сидни. Секогаш ќе ги следам твоите стапки. Нема ништо што повеќе би сакал да правам, господине.“^[44]

Со смртта на Ернест Боргнин во 2012 година, Поатје станал најстариот жив добитник на наградата Оскар за најдобар глумец. На 2 март 2014 година, Поатје се појавил со Анџелина Џоли на 86-то доделување на наградите Оскар за да ја додели наградата за најдобар режисер. Тој бил поздравен со овации, а Џоли му се заблагодарила за сите негови придонеси во Холивуд, велејќи: „Ви должиме.“^[45] Поатје одржал краток говор, велејќи им на своите колеги да „продолжат со прекрасната работа“. Во 2021 година, академијата го посветила лобито на новиот Музеј на филмската уметност на Академијата во Лос Анџелес како „Големото лоби Сидни Поатје“ во негова чест. Поатје бил доживотен активист за расна и социјална правда. Тој одбивал филмски улоги во кои имало навредливи расни стереотипи.

Управен одбор и дипломатска служба

Од 1995 до 2003 година, Поатје бил член на одборот на директори на компанијата „Волт Дизни“.^[46] Во април 1997 година, Поатје бил назначен за амбасадор од Бахамите во Јапонија, позиција што ја држел до 2007 година.^[47] Од 2002 до 2007 година, тој бил истовремено и амбасадор на Бахами во УНЕСКО.^[48]

Личен живот

Куќата на Сидни Поатје

Поатје бил оженет со Хуанита Харди од 29 април 1950 година, па сè до 1965 година, живееле во куќа во Њујорк, блиску до реката Хадсон.^[49] На 23 јануари 1976 година се оженил со канадската глумица Јоана Шимкус, со која останал во брак до крајот на животот.

Поатје имал 6 ќерки, четири со првата и две со втората сопруга.

Смрт

На 6 јануари 2022 година, Поатје починал во својот дом во Беверли Хилс, Калифорнија, на 94-годишна возраст.^[50] Неговата смрт ја потврдил Фред Мичел, министерот за надворешни работи на Бахамите. Според копијата од неговата посмртница, причина за смртта била кардиопулмонална инсуфициенција, а Алцхајмероват болест и рак на простата биле наведени како основни причини.^[51]

Поатје го добил Претседателскиот медал за слобода од американскиот претседател Барак Обама во август 2009 година.

По смртта на Поатје, многу луѓе објавиле изјави во негова чест, вклучувајќи го и тогашниот претседател Џо Бајден, кој делумно напиша: „Со непоколеблива величина и смиреност - неговата единствена топлина, длабочина и статус на екранот - Сидни помогна да се отворат срцата на милиони и го смени начинот на кој Америка се гледаше себеси“. Поранешниот претседател Барак Обама му оддал почит на Поатје, нарекувајќи го „единствен талент кој го отелотворуваше достоинството и грациозноста“. Мишел Обама, Бил Клинтон и Хилари Клинтон, исто така, објавиле изјави.^[52]

Многу луѓе во забавната индустрија, исто така, му оддале почит на Поатје, вклучувајќи го и режисерот Мартин Скорсезе, кој напишал: „Со години, вниманието беше насочено кон Сидни Поатје. Тој имаше вокална прецизност и физичка моќ и грациозност што во моменти изгледаа речиси натприродни.“ Бродвеј му оддаде почит кога театрите биле со изгаснати светлата на 19 јануари 2022 година, во 19:45 часот по источно време.^[53]

Филмскиот фестивал Ебертфест објавил дека ќе го посвети својот настан од 2022 година на споменот на Поатје и Гилберт Готфрид.^[54]

Достигнувања, награди, наследство

Главна статија: Филмографија на Сидни Поатје

Поатје бил првиот црн глумец кој ја освоил наградата Оскар за најдобар глумец за филмот „Лилјани на полето“ (1963). Тој исто така добил награда Греми, две награди „Златен глобус“ и награда на Британската филмска академија.^[55] Тој добил бројни почести во текот на својот живот, вклучувајќи ја и Почесната награда на Оскар за неговото животно дело во филмот во 2001 година.

Во 1992 година, Поатје ја добил наградата АФИ за животно дело.^[56] Во 1994 година, добил ѕвезда на Холивудската патека на славните. Во 1981 година, ја добил наградата Сесил Б. ДеМил, а во 2016 година ја добил стипендијата БАФТА. Во 2022 година, бил примен во Националниот музеј на мултикултурно западно наследство.^[57]

Во 1995 година, тој ја добил наградата „Кенеди Центар“, а во 2009 година, Поатје бил награден со Претседателски медал за слобода од Барак Обама. Тој бил именуван и за почесен витез-командант на Редот на Британската Империја од кралицата Елизабета II во 1974 година.^[58] Во 1986 година, тој го одржал говорот по повод доделувањето на дипломите на Универзитетот во Мајами и му била доделена почесна титула доктор по ликовни уметности.^[59]

Поатје бил опишан како икона во неговиот некролог од страна на „УСА Тудеј“.^[60] Лаура Џејкобс за „Венити Фер“ го прогласиla Поатје за „Мартин Лутер Кинг Џуниор на филмовите“.^[61] Неколку филмски историчари и новинари го нарекle првата афроамериканска филмска ѕвезда во Холивуд.^[62] „Њујорк тајмс“ забележаl по неговата смрт дека Поатје „го отворил патот за црните глумеци во филмот“.^[63] „Холивуд репортер“ напишаl дека „Поатје бил првиот глумец кој глумел во мејнстрим холивудски филмови кои прикажувале црнец на нестереотипен начин, а неговото влијание, особено во текот на 1950-тите и 60-тите години како модел и креатор на имиџ, било неизмерно“.^[64]

Додека му ја доделуваl почесната награда на Поатје во 2002 година, Дензел Вашингтон за Поатје изјавил: „Пред Сидни, афроамериканските глумеци мораа да земаат споредни улоги во големи студиски филмови кои лесно се отстрануваа во одредени делови од земјата. Но, не можеше да се исклучи Сидни Поатје од филм каде е главен глумец Сидни Поатје“.^[60] Тој бил влијателен афроамерикански глумец и многу ценет како таков, бидејќи станал првиот црн машки глумец номиниран (1958) за Оскар (по номинациите на глумецките Хати Мекданиел во 1940 година и Дороти Дендриџ во 1954 година) и првиот црн машки глумец што ја освоил наградата.^[60] Тој бил опишан и како „единствен претставник“ на Афроамериканците во мејнстрим киното во текот на 1950-ти години и 1960-ти години, особено за време на врвот на американското движење за граѓански права.^[63] „Њујорк тајмс“ напишал дека Поатје бил „амбасадор на белата Америка и бениген симбол на црната моќ“.^[65]

За неговата улога во диверзификацијата на Холивуд и за неговата улога во отворањето пат за понатамошни црни глумци, тој бил опишан како една од „најважните фигури на Холивуд од 20 век“.^[66] Поранешниот американски претседател Барак Обама рекол дека Поатје „[го унапредил] дијалогот на нацијата за расата и почитта“ и „отворил врати за генерација глумци“.^[67]

„Сидни“, документарен филм за животот и наследството на Поатје од Реџиналд Хадлин, бил објавен на 23 септември 2022 година.^[68]

Дела

Поатје напишал три автобиографски книги:

• Овој живот (1980), добитник на наградата „Корета Скот Кинг“ (1981)^[69]
• Мерката на човекот: Духовна автобиографија (2000)
• Живот без мерка: Писма до мојата правнука (2008)

Објавени се две биографии за Поатје:

• Сидни Поатје: Човек, глумец, икона (2004) од историчарот Арам Гудсузијан.
• Сидни Поатје Црно и бело: Појавата на Сидни Поатје во 1960-ти години како црна икона (2020) од Филип Пауерс.

Неговиот живот е документиран во визуелните уметности:

• Сидни Поатје: Една светла светлина (2000)
• Сидни Поатје, аутсајдер од Холивуд (2008)^[70]
• Сидни (2022)