Сталагмит

Сталагмит (од старогрчки: στάλαγμα, „капка“^[1]) — минерална образба која која расте од подот на пештера со насобирање на материјал наталожен со капење од нејзиниот таван. Обично се сочинети од калциум карбонат, но понекогаш и од лава, минерали, кал, тресет, катран, песок и др.^[2][3] Кога талозите се нафаќаат на таванот на пештерата, образбата се нарекува сталактит.

Вештерски прст во Карлсбадските Пештери, Ново Мексико.

Образување и видови

Варовнички сталагмити

Најчести сталактити се капниците (слепеотеми), кои обично се образуваат во варовнички пештери.^[4] Настануваат само под извесни услови на pH-вредности во пештерата. Се создаваат со нафаќање на калциум карбонат и други минерали присутни во водни раствори. Варовникот е главен облик на калциум карбонат во карпите, кои се раствора во водата која содржи јаглерод диоксид, образувајќи раствор со калциум бикарбонат во пештерските одаи.^[5] За раст на сталагмитот потребно е Делумниот притисок на јаглерод диоскидот во водата мора да биде поголем од делумниот притисок на јаглерод диксидот во пештерската одаја.^[6]

Ако сталактитите (капниците на таванот) пораснат доволно долги, тие се спуштаат и се спојуваат со сталагмитите на подот, образувајќи столб.

Сталагмитите не треба да се допираат бидејќи нивниот раст зависи од насложување на водениот раствор врз постоечката површина; маснотијата на кожата или нечистотијата на рацете можат да го изменат површинскиот напон на дотечната вода, и со тоа да го поремети растот на сталагмитот и трајно да му ја измени бојата.

Лавини сталагмити

Друг вид на сталагмити настанува во лавини цевки додека стопената лава внатре е уште течна. Нивниот минералошки состав е поинаков, сличен на оној на силициумски минерали застапени во базалтот (на пр. опсидијан), главна составница на вулканското стакло. Механизмот на образување/кристализација е значително поинаков од оној на варовничките сталагмити (CaCO₃) иако и тој се создава под дејство на Земјината тежа. Капките на стопена лава (силикатен материјал, SiO₂) се стврднуваат на подот на веќе испразнетата лавина цевка, кога температурата на лавата ќе биде доволно намалена по испразнувањето на цевката.

Разликата помеѓу лавините и варовитите сталагмити е во тоа што преносот на силикатен материјал се одвива во стопена состојба, а не во воден раствор; ослободувањето на CO
2 не игра значајна улога. Лавините сталагмити настануваат многу бргу (часови, денови или недели), а на варовничките сталагмити им треба иладници или стотици илајдници години. Значајна разлика е тоа што лавините сталагмити престануваат да растат кога ќе престане да тече лавата. Ако се скрши, ваквиот сталагмит никогаш нема да се опорави.^[2] Сталагмитите во лавини цевки се поретки од сталактитите произлезени од истите бидејќи при нивното образување стопениот материјал најчесто капе врз сè уште подвижна лава и таа го носи со себе.

Ледени сталагмити

Мошне чест сталагмит во пештерите присутен сезонски или преку целата година е ледениот сталагмит, добро познат како мразулец.^[7] Кога водата прокапница се исцедува од површината и паѓа на пештерскиот под, а температурата е под мрзнење, оваа вода образува сталагмити. Се образуваат и со замрзнување на водената пареа.^[8] лично како лавините, ледените сталагмити се создаваат многу бргу, за неколку часа или дена. Ледените сталагмити се почести од ледените сталактити бидејќи топлиот воздух се крева нагоре во пештерата и може да ги одмрзне второспоменатите.

Ледените сталактити исто така прават сталагмити под нив, и со време може да сраснат во леден столб.

Бетонски сталагмити

Калтемитски сталагмит на тлото под бетонска градба.

Сталактитите и сталагмитите се образуваат и на бетонски тавани и подови, иако многу побргу отколку во природни пештери.^[9][10]

Вторичните наслаги од бетон се производ на деградацијата на бетонот, каде калциумските јони се процедуваат од бетонот и растворот се нафаќа од долната страна на бетонската градба, образувајќи сталактити и сталагмити.^[10] До таложење на калциум карбонат како сталагмит доаѓа кога растворот е процедок богат со калциум паѓа на тлото под бетонската градба. Јаглерод диоксидот се впива во базниот процедок,^[11] што овозможува хемиски реакции за нанесување на калциум карбонатот како сталагмит.^[12] Овие сталагмити ретко се повисоки од неколку сантиметри.^[13]

Вторичните наслаги како сталактити, сталагмити, наталожени камења и др. вон природната пештерска средина се нарекуваат „калтемити“.^[10] Оние произлезени од бетонот не можат да се наречат капници поради дефиницијата на поимот.^[9]

Рекорд

Најголемиот познат сталагмит во светот е висок 70 м и се наоѓа во пештерата Шондонг, Виетнам.^[14]

Галерија

• 
  Пештера во Арта на Мајорка
• 
  Пештерата Седум Ѕвезди во Гуејлин, Кина
• 
  Кастелана Гроте, Апулија, Италија