Власинско Езеро

Власинско Езеро (српски: Власинско језеро, romanized: Vlasinsko jezero) — полувештачко езеро кое се наоѓа во југоисточна Србија. Лежи на надморска височина од 1,211 метри, со површина од 16 км², тоа е највисокото и најголемото вештачко езеро во Србија. Создадено е во 1947–51 година кога тресетното блато Власинско блато било затворено со брана и потопено од водите на дојдовните реки, главно Власина.

Локација

Езерото се наоѓа на 42°42′С, 22°20′И на платото наречено Власина, во општините Сурдулица и Црна Трава.^[1] Селото Власина Рид се наоѓа на југоисточниот брег на езерото.

Езерото е најлесно достапно од југозападната страна, за 19 километри долг дел од патот М1.13 од Сурдулица, кој сам по себе се наоѓа 10 километри источно од автопатот Ниш - Скопје на европската рута E75. Патот се протега на запад, кон бугарскиот граничен премин кај Стрезимировци, околу 20 километри подалеку. По западниот брег, регионалниот пат R122 води преку браната кон Црна Трава на север.^[2]

Географија

Велики Стрешер (1875 метри), планински врв, гледан од висорамнината на Власинското Езеро. Изворите на реката Власина се под врвот.

Платото е опкружено со планините Чемерник, Варденик и Грамада.^[3] Геолошките и хидролошките истражувања покажале дека езерото постоело во оваа област во далечната историја.^[4] Езерото се протега во правец север-југ во должина од околу 9,5 километри и има максимална ширина од приближно 3,5 километри. Неговата просечна длабочина е 10,5 метри и неговата максимална длабочина е 34 метри, во близина на браната.

Централниот дел на езерото е широк и има длабочина од 10 и 15 метри. Источниот брег е расцепкан, со два заливи: поголемиот Билјанина бара и помалиот Мурин залив, одделени со полуостровот Тараја. Јужниот дел од езерото, помеѓу полуостровот Братанов дел и устието на Божичкиот канал е поплиток ( 2 до 6 метри), со мочурливи брегови и тресет.

„Работното ниво на резервоарот“ е проектирано помеѓу надморските височини од 1,205.26 метри и 1,213 метри.^[5]

Острови

На езерот има два постојани острови покрај источниот брег: Дуги Дел (7.84 хектари) и Страторија (1.82 хектари). Двата острови се покриени со зелени површини и шуми.^[6]

Заедно со овие острови, една од најпознатите природни феномени на езерото се пловечките острови. Тие не постоеле во поранешното тресетливо мочуриште и почнале да се појавуваат по 1948 година, кога езерото било создадено. Се формираат кога на високо ниво на водата, лабави парчиња тресет од 0,5 до 2 метри дебели се откинуваат од брегот. Се проценува дека овие парчиња тресет се формирале 5.000 години. Во исто време, постојат до 30 пловечки острови. Носени од ветерот, тие пловат од едниот брег на езерото до другиот, носејќи флора и фауна и служејќи како засолниште и извор на храна за рибите. Поради тоа, тие се привлечна цел за рибарите, но е забрането да се посетуваат или вознемируваат поради уникатните животински и растителни екосистеми, практично е невозможно да се оди по нив бидејќи немаат цврста почва.^[5][6]

Најголемиот таков остров има површина од 2 хектари, локалното население го нарекува „Моби Дик “ и е најголемата таква формација на Балканот. Островот е прекриен со густа вегетација, вклучувајќи и брези. Носен од водните струи и силните ветрови, во 2016 година „Моби Дик“ речиси достигнал до брегот во близина на хотелот „Власина“, нежно прилепувајќи се за брегот и станувајќи главна туристичка атракција. Претходно ваков настан се случил во средината на 1990-тите. За време на исклучително ниското ниво на водата, во август 2018 година било објавено дека островот е делумно заглавен на суво. Друг голем бран и силен ветер го одвоиле Моби Дик на 15 август 2020 година, кој по четири години продолжил да лебди на површината на езерото.^[5]

Вода

Температурата на водата достигнува 21 до 23°C во летните месеци,^[7] што овозможува освежително пливање. Во зимата замрзнува, а ледениот слој може да достигне и до 2 метри дебелина.^[8] Температурата исто така варира и во зависност од локацијата и длабочината. Во селото Топли Дол, јужно од езерото, постои фабрика за вода „Власинка“, која произведува висококвалитетна минерална вода наречена „Власинска Роса“, реномиран бренд во Србија. Таа била купена од компанијата Кока-Кола во 2005 година.^[9]

Во областа околу езерото има приближно 70 природни извори на вода. Најпознатиот кладенац (извор со ладна вода), познат по својата ладна вода и најпосетуван од туристите, е изворот Свети Никола.^[5]

Брани

Власинско Езеро

Браната се наоѓа во северозападниот дел од езерото. Таа е насипна брана, изградена од бетонско јадро со покривка исполнета со земја. Првите планови за електраната биле направени во Кралството Југославија, за време на меѓувоениот период.^[10] Изградбата траела од 1946 до 1948 година, кога резервоарот бил првпат наполнет. Таа е 239 метри долга, 139 метри широка во основата и 5,5 метри на врвот и 34 метри висока (од кои 25,7 метри над земјата). Резервоарот што го создава има волумен од околу 1,65 кубни километри. Од нив, 1,05 кубни километри е употреблив за хидроелектрична експлоатација.^[5] Системот од 4 хидроелектрани наречени Врла (I-IV) се наоѓа низводно од езерото, на реката Врла, со вкупен капацитет од 125 мегават-часа (450 GJ).^[11] Дел од хидроелектричниот систем е пумпната станица „Лисина“, која пумпа вода од блиското Лисинско Езеро, претежно во летните месеци. Власинското Езеро се напојува и од бројни потоци што слегуваат од околните планини. Нивото на водата варира, во зависност од приливот и испуштањето увањето на водата од браната. Два вештачки канали влегуваат во езерото во близина на браната: Чемерничкиот канал од запад и Стрвна од исток.

Изградбата на целиот комплекс Врла од 4 електрани завршила во 1958 година. Водата од друго вештачко езеро, Лисина, на Божичка Река, делумно се пренасочува во сливот на езерото. Бидејќи Божичка Река е подолгиот извор на Драговиштица, која пак се влева во Струма во Бугарија, која се влева во Егејското Море во Грција. Бидејќи езерото, преку својот одлив Власина, припаѓа на сливот на Црното Море, на овој начин е создадена вештачката бифуркација.^[5]

Биодиверзитет и заштита

Заштитени подрачја на природниот резерват „Власина“

Флората и фауната на езерото, како и на целата околна област Власина, се богати и вклучуваат неколку ендемски видови. Има над 850 видови флора и над 180 видови ’рбетници, вклучувајќи ретки видови цицачи, влекачи и водоземци.^[1]

Растенија

Околината на езерото е мешавина од пасишта и високопланински шуми на голема надморска височина, особено бреза, бука, бор и смрека (првите две автохтони, а последните претежно внесени преку пошумување на западниот брег). Меѓу видовите дрвја се издвојуваат автохтоните дрвја како што се брезата и жолтата бука (карактеристична по нејзината секогаш жолта боја на листовите).^[3]

Дрозерата е единствената месојадна билка во Србија и е уникатно за регионот Власина.^[3] Се проценува дека над 300 видови билки во регионот се лековити.^[5]

Животни

Птиците вклучуваат сива чапја, дива патка, цуцлеста патка и корморан.^[3] Меѓу цицачите се присутни диви свињи, волци, лисици, зајаци, срни и диви коњи.^[10]

Заштита

Со одлука на Владата на Србија од 2006 година, регионот Власина е заштитен како природен резерват од посебен интерес во категорија I. Вкупната заштитена површина изнесува 12,741 хектари, од кои 9.6 хектари се на 1-во ниво на заштита (островите Дуги Дел и Страторија), 4,354 хектари на 2-ро ниво и 8,377 хектари на 3-то ниво на заштита.

Флуктуација на нивото на водата во 2018 година

Во летото 2018 година, како граѓаните така и туристите, како и администрацијата на општина Сурдулица, пријавија рекордно ниско ниво на вода во езерото. Општината издаде соопштение во кое се наведува дека ненадејното испуштање на водата од браната може да го уништи делот од растителниот и животинскиот свет во езерото. Бројни чамци и баржи биле заглавени, вклучително и „Моби Дик“, најголемиот лебдечки остров на езерото. Се проценува дека нивото паднало до 5 метри. Електростопанството на Србија (ЕПС), државна компанија за електрична енергија, признала дека биле принудени да испуштаат поголеми количини вода од езерото поради поправки на една од четирите хидроцентрали Врла, но дека немало да се предизвика штета. Реконструираната електрана, Врла I, била изградена во 1955 година и било наведено дека реновирањето „било неопходно“ и дека работите ќе биле завршени до октомври 2018 година. ^[5]

До октомври, и другите лебдечки острови останале на брегот, сообраќајот со бродови бил отежнат, а нивото на водата се намалило за 4 до 7 метри. Во поплитките заливи водата значително се повлекла и тие се опишани како „пусти“. EPS тврдело дека работите ќе трааеле само 30 дена и дека нивото на водата требало да се намали на 1,206.5 метри но продолжил да тврди дека немало да се нанесе никаква штета. Факултетот за географија на Универзитетот во Белград контрадиктирал изјавата на компанијата. Колку подолго пловечките острови биле заглавени, толку била поголема шансата дека нема да се „оттргнат“ од брегот кога водата ќе се покачи. Раководителот на локалното претпријатие за заштита ги обвини EPS дека го намалувале нивото на водата за да произвеле повеќе електрична енергија, наместо за да ја реновирале електраната. EPS изјавиле дека „во наредниот период“ ќе почнат да ја пумпаат водата од Лисинското езеро во Власина.^[12]

Туризам

Власинско Езеро

Моменталниот туристички капацитет вклучува околу 300 кревети во хотелите „Власина“ и „Нарцис“, кои нудат скромен опсег на услуги.^[13] На езерото се наоѓа и младинскиот центар, Омладинско Насеље, со над 200 кревети. Сепак, тој не е одржуван подолго време, иако во 2019 и 2021 година било најавено негово целосно реновирање.^[14][15] Покрај редовните туристи, често се сместуваат и спортски тимови од Србија и странство, бидејќи езерото е популарна дестинација за летни тренинзи поради неговата голема надморска височина. Спортските терени вклучуваат големо фудбалско игралиште, мало спортско игралиште и сала за кревање тегови.

Туристичките атракции би можеле да ги вклучат бројните цркви од 19 век во областа. Исто така, регионот е познат по многу популарни локални легенди, кои вклучуваат митови за џиновските водни ѕверови, самовили и сега потопениот мост за кој се тврди дека бил изграден од крстоносците на пат кон Ерусалим.^[10]

Амбициозен проект за развој на туризмот е планиран за областа Власина според Планот за развој на земјата и Министерството за туризам, и е вклучен во планот „21 проект за 21 век“ од 2005 година. Планираните објекти вклучуваат нов туристички центар Нови Рид, со 1.000 кревети и трговски центар, туристички центар Крстинци со 350 кревети, центар „Џукелице“ за летни спортови, марина за едрилици (моторните чамци се забранети на езерото), голем број ски-лифтови и објекти за нордиско скијање. Според овој план, до 2021 година Власина требала да добие хелиодром и аеродром за помали авиони.

Ништо од ова не се реализирало, а во 2022 година бил најавен уште еден амбициозен план за запоставениот туристички центар, кој предвидувал инвестиција од 500 милиони евра и 10.000 нови работни места. Проектот бил најавен како „еко-икона на Европа“, проектот требал да ги следи најстрогите еколошки правила. Повеќе или помалку, биле планирани истите атракции и структури, како и во планот од 2005 година. Локалните еколошки групи изразија сомнеж дека таков масовен и скап проект, особено со толку високи стандарди, ќе бил реализирн.^[16]

Галерија

Православна црква во Власина Рид. Шума во близина на езерото. Источниот брег на езерото. Викенд куќарка. Пејзаж од езерото. Викенд куќички.

Поврзано

• Список на езера во Србија