Турк хэл

Энэ хуудас нь Турк хэлний тухай өгүүлнэ. хэлний язгуурыг, "Түрэг хэлний язгуур"-с харна уу.

Турк үндэстний эх хэлийг Турк хэл (Туркээр Türk dili, ихэвчлэн товчлоод Türkçe^ⓘ, англиар Turkish language, бусад «Турк» хувилбар (1,2,3) нэрсээс ялгагдсан тохиолдолд зүгээр л Турк, Турк, Түрэг, монгол бичгээр Турк буюу түрүг хэлэ) гэнэ. Хэл шинжлэлийн үүднээс Турк хэл бол Алтай язгуурын Түрэг салбарын нэгэн гишүүн болно. Бүх Түрэг хэлтний 43% Турк хэлтэн байгаас Турк хэл нь Түрэг салбарыг төлөөлөх, бусаддаа нөлөөлөх чанартай болчихоод байгаа. Йохансон мэтийн дийлэнх хэл шинжээчид Түрэг дотор нь Азербайжан, Гагауз зэрэг хэлний хамтаар Огуз буюу баруун өмнөд бүлэгт ангилжээ.

Турк хэл
Türkçe Türk dili
Өөрийн нэр	Türkçe [ˈtyɾctʃe] ⓘ Türk dili [ˈtyɾc ˈdili]
Тархалт	Турк (албан ёсны) Умард Кипр (албан ёсны) Кипр (албан ёсны) Азербайжан Ирак Сири Ливан Иран Грек Болгар Румын Косово Умард Македон Босни ба Херцеговин
Бүс нутаг	Анатоли Балканы хойг Кипр Левант Месопотами Өмнөд Кавказ
Угсаатан	Туркууд
Ярилцагчид	Төрөлх: 84 сая (2006)[1] Хоёрдогч: 6.0 сая(2019)[1] Нийт: 90 сая[1]
Хэлний ангилал	Түрэг Нийтлэг Түрэг Огуз Баруун Огуз Турк хэл
Эрт хэлбэр	Хуучин Анатолийн Турк хэл Османы Турк
Хэв ёсны	Стамбулын Турк хэл
Аялга	Киприйн Турк Иракийн Туркмен Караманли аялга Месхетийн Туркууд[2] Румелийн Турк хэл Сирийн Туркмен[3]
Бичгийн систем	Латин (Турк цагаан толгой) Турк брайл үсэг
Албан ёсны хэрэглээ
Улс	Турк  Кипр  Умард Кипр
Орон нутаг	Босни ба Херцеговин[4] Хорват[5][6] Грек[7] Ирак[8][9][10] Косово[a][8] Умард Македон[b][8] Romania[8][13]
Тохируулагч байгууллага	Турк хэлний нийгэмлэг
Томьёолбор
ISO 639-1	tr
ISO 639-2	tur
ISO 639-3	tur
Глоттолог	nucl1301
Linguasphere	44-AAB-a нэг хэсэг
Турк хэл албан ёсны хэл болсон улс орнууд   Турк хэлийг цөөнхийн хэл гэж хүлээн зөвшөөрдөг улс орнууд   Турк хэлийг цөөнхийн хэл гэж хүлээн зөвшөөрсөн дор хаяж нэг хотын захиргаанд улсууд
IPA авианы тэмдэгт орсон болно. Тохиромжтой үзүүлэх дэмжлэггүйгээр та Юникод тэмдэгтүүдийн оронд асуултын тэмдэг, хайрцаг эсвэл бусад тэмдэгтүүдийг харах магадлалтай.

Турк хэл Турк үндэстний үндсэн нутаг болсон Туркийн бүх хүн ардын 80%-ийн (60 гаруй сая) төрөлх хэл юм. Тиймдээ ч Турк улсын ганц албан ёсны хэл болсон. Тэндээс холгүй Кипр, тэр дотроо Грекчүүдээс салан тусгаарлаж өөртөө эзэн мэдэж байгаа Умард Кипр оронд мөн дангаар (2 бум орчим) хэрэглэгдэж байна. Хууль ёсоор Умар Киприйг дотроо багтаасаар буй Кипр улс Турк хэлийг Грек хэлний адилаар албан ёсны гэж зөвшөөрсөн байдаг. Эдгээрээс гадна Герман (2.8 сая), Грек (128 мянга), Болгар (740 мянга), Австри (170 мянга) гэх мэт дэлхийн олон оронд Турк хүмүүс тархан суусан дотор Туркээр хөөрөлдөгсөд бий.

1926 оны 11-р сарны 3-нд Бакуд болсон Түрэг зүйчдийн хуралдааны үеэр түрк хэлний шинэчлэл хийж Туркийн ерөнхийлөгч Мустафа Кемал Ататүрк Турк хэлээ араб үсэг-ээс латин үсэг буюу цагаан толгой руу шилжих болсноо зарлажээ. Ингээд 1928 оноос 8 (a, ı, u, o, e, i, ü, ö) эгшиг, 21 (p, b, f, v, t, d, s, ş, z, j, ç, c, m, n, l, r, y, k, g, h, ğ) гийгүүлэгч, бүгд 29 үсэгтэй латин цагаан толгой хэрэглэдэг болжээ.

Тэмдэглэл

1. Гилан, Мамуша, Митровице, Призрен, Вучитрн зэрэг хотын захиргаанд турк хэл одоогоор албан ёсны.^[11]
2. Турк хэл нь одоогоор Төв Жупа болон Пласница хотын захиргааны албан ёсны хэл юм^[12]