Швед

Швед, албан ёсоор Шведийн Хант Улс (Швед хэл: Konungariket Sverige) нь Умард Европт Скандинавын хойг дээр орших нордикийн улс болно. Нийслэл хот Стокхольм. Швед улс нь Норвеги (баруун зүгт), Финланд (зүйн хойд зүгт), Скагеррак, Каттегат, Өресундын хоолойнууд (баруун өмнө зүгт) болон Балтын тэнгистэй хиллэнэ (зүүн зүгт). Далайгаар Дани, Герман, Польш, Оросын Холбооны Улс, Литва, Латви, Эстони улсуудтай хиллэх бөгөөд Дани улстай (баруун өмнө зүгт) Өрэсүндийн гүүрээр холбогддог. 1995 онд Европын Холбоонд, 2024 онд НАТО-д гишүүнээр элссэн.

Шведийн хаант улс ᠱᠸᠧᠳ᠋ ᠤ᠋ᠨ ᠬᠠᠭᠠᠨᠲᠤ ᠤᠯᠤᠰ Konungariket Sverige (Швед)
Төрийн далбаа Сүлд
Төрийн дуулал:  Du gamla, Du fria[a] (Монгол: "Та эртнийх, та эрх чөлөөтэй") Хааны дуулал:  Kungssången (Монгол: "Хааны дуу")
Дэлхийн бөмбөрцөг Европ  Швед улсын байршил (хар ногоон) – Европ (ногоон & хар саарал) – Европын холбоо (ногоон)  –  [Legend]
Нийслэл ба томоохон хот	Стокхольм 59°21′N 18°4′E
Албан ёсны хэл	Швед хэл[b]
Үндэсний цөөнхийн хэл	Саам хэлнүүд Фин хэл Меянкиели Цыган хэл Идиш хэл
Шашин (2020)[4][5]	61.4% Христ —55.2% Шведийн сүм[c] —6.2% Бусад Христийн урсгал 36.0% Шашингүй 2.3% Ислам 0.3% Бусад
Ард түмний нэршил	Шведүүд
Төр засаг	Нэгдмэл парламентын үндсэн хуульт хаант засаг
• Хаан	XVI Карл Густав
• Риксдагийн дарга	Андреас Норлен
• Ерөнхий Сайд	Ульф Кристерссон
Хууль тогтоох байгууллага	Риксдаг
Швед
• Шведийн нэгдсэн хаант улс байгуулагдав	12-р зууны эхэн үе
• Кальмарын холбооны нэг хэсэг	1397 оны 6 сарын 17 – 1523 оны 6 сарын 6
• Швед-Норвегийн Холбоо	1814 оны 11 сарын 4 – 1905 оны 10 сарын 26[11]
• Европын Холбоонд нэгдэв	1995 оны 1 сарын 1
Газар нутаг
• Нийт	447,425 км2 (55)
• Усны эзлэх талбай (%)	8.97 (2022)[12]
Хүн ам
• 2022 тооцоо	10,481,937[13] (87)
• Нягтаршил	25/км2 (198)
ДНБ (ХАЧП)	2022 тооцоо
• Нийт	▲ $684.45 тэрбум [14] (39)
• Нэг хүнд ноогдох	▲ $63,877[14] (17)
ДНБ (нэрлэсэн)	2022 тооцоо
• Нийт	▲ $603.92 тэрбум[14] (25)
• Нэг хүнд ноогдох	▲ $56,361[14] (12)
ОТББИ (2021)	▼ 26.8[15] бага
ХХИ (2021)	▲ 0.947[16] маш өндөр · 7
Мөнгөний нэгж	Швед крон (SEK)
Цагийн бүс	UTC+1 (CET)
• Зуны цаг (ЗЦ)	UTC+2 (CEST)
Огнооны формат	жжжж-сс-өө
Жолооны тал	баруун[d]
Утасны томьёо	+46
ISO 3166 код	SE
Домэйн нэр	.se[e]
Вэбсайт sweden.se

450 295 км² нутаг дэвсгэрийн хэмжээгээр Швед улс нь Өрнөд Европт гурав дахь том улсад тооцогдоно. Хотожсон бүсүүдээс бусад нутгууд нь хүн амын нягтшил багатай. Хүн амын 84 хувь нь нийт газар нутгийн 1.3 хувийг эзлэх хот суурин газарт амьдардаг.

Швед улс нь орчин үеийн өндөр хөгжилтэй, ардчилсан улс бөгөөд иргэдийн амьдралын түвшин өндөр. Хувийн хэвшил аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүний 90 хувийг гаргах бөгөөд үүнд инженерийн салбар тэн хагасыг нь эзлэнэ. Энэ нь Икеа, Волво зэрэг дэлхийд данстай компаниудыг дурдахад ойлгомжтой. Хөдөө аж ахуй үндэсний нийт бүтээгдэхүүний зөвхөн 1 хувийг эзэлдэг онцлогтой. Швед улс нь урт хугацааны турш төмөр, зэс, модны гол экспортлогчдын нэг байсан. 1890-ээд оноос эхлэн боловсролын болон аж үйлдвэрийн салбар эрчимтэй хөгжин 20-р зуунд Швед улс нь эдийн засаг, нийгмийн хамгааллын хувьд хүчирхэг улс болон дэлхийн тавцанд гарч ирсэн бөгөөд өнөөдөр НҮБ-ын хүний хөгжлийн индексээр топ орнуудын тоонд байнга дээгүүр бичигдэх түвшинд хүрсэн. Усны баялаг нөөцтэй боловч нүүрс, газрын тосны нөөцөөр дутмаг.

Дэлхийд алдартай Нобелийн шагналыг үндэслэгчийн эх орон.

100-аад жилийн өмнө сая гаруй Шведүүд Америкийн Нэгдсэн Улс руу шилжин суурьшсан гэгддэг. Тэдний ихэнх нь газар тариалан эрхэлдэг байжээ. Аж үйдвэржилт хөгжихийн зэрэгцээ гадаад улсаас цагаачдыг олноор хүлээн авах болсон.

Тэмдэглэл

1. Du gamla, Du fria нь хэзээ ч төрийн дуулал болгон батлагдаагүй ч, уламжлалт ёсоор тийм юм.
2. 2009 оны 7 сарын 1-ээс.^[1][2] Бусад таван хэл нь албан ёсоор цөөнхийн хэлээр зөвшөөрөгдсөн:^[3] Фин хэл, Меянкиели, Цыган хэл, Саам хэлнүүд, ба Идиш хэл. Шведийн Дохионы Хэл нь мөн тусгай статустай.
3. Хаан ба хааны гэр бүлийн гишүүд бүгд Шведийн сүмийн Протестант христ итгэгчид байх ёстой, боловч протестантизм нь 2000 оноос хойш төрийн албан ёсны шашин биш юм.^[6][7][8] Гэсэн хэдий ч Сүмийг хуулиар хүлээн зөвшөөрөгдсөн^[9] ба улсаас дэмжлэг авдаг.^[10]
4. Since 3 September 1967.
5. Мөн .eu, Европын Холбооны бусад улсуудтай хамт хэрэглэгддэг.