Waasland

Dit artikel gaat over de geografische streek in Vlaanderen. Voor de gelijknamige historische kasselrij zie Kasselrij Waasland.

Het Waasland – ook het Land van Waas genoemd – is een Vlaamse regio en geografische streek in het noordoosten van de huidige Belgische provincie Oost-Vlaanderen. Ook de gemeente Zwijndrecht en Linkeroever (Antwerpen) behoren tot het Waasland maar zijn sinds 1923 een deel van de provincie Antwerpen, maar maken nog deel uit van het Bisdom Gent. Sinds 2023 is het Waasland een van de vijftien erkende Vlaamse regio's door de Vlaamse Overheid.^[1]

Waasland

Streek in België
Situering
Gewest	Vlaanderen
Provincie	Oost-Vlaanderen
Coördinaten	51°15'1,01"NB, 4°12'7,99"OL
Algemeen
Oppervlakte	569,93 (zonder Linkeroever) km²
Inwoners (01/01/2023)	315.971
Foto's
Portaal    België

Het Waasland in 1788.

Etymologie

Zie Waes (toponiem) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

'Waas' gaat etymologisch misschien terug op het Germaanse 'wasu', dat 'drassige grond' betekent, of op een oud Teutoons woord met de betekenis van 'slijk'. Een andere mogelijkheid is het Middelnederlandse woord 'wastin(n)e', wat 'woeste grond, woestenij' betekent (vgl. Engelse 'wasteland').

De naam 'Wasia' wordt voor het eerste vermeld in 868. De streek is allicht genoemd naar de schorren of aangeslibde kleibanken die vroeger veelvuldig voorkwamen langs de Schelde en de Durme. Het woord 'waze' werd overigens tot in de 16de eeuw gebruikt om zulke schorren aan te duiden. Het neologisme "Waasland" raakte pas in de 20e eeuw ingeburgerd.

Territorium

De begrenzing van het Land van Waas is historisch vastgelegd en sindsdien is het territorium nauwelijks gewijzigd. Linkeroever, waar voor de moderne urbanisatie onder andere de woonkern Vlaams Hoofd en de Borgerweert (samen de Sint-Annaparochie) lag, maakt historisch deel uit van het Waasland. De Borgerweert en een deel van Melselepolder werden in 1923 bij de stad Antwerpen gevoegd, en derhalve bij de gelijknamige provincie. Ook Burcht en Zwijndrecht werden door de provincie Antwerpen geannexeerd. Een en ander ging gepaard met grenscorrecties van de gemeenten Antwerpen, Zwijndrecht, Burcht, Melsele en Kallo. Het Waasland wordt in het noorden begrensd door de Nederlandse staatsgrens, in het oosten door de Schelde en in het zuiden door de Schelde en de Durme. Sint-Niklaas wordt door vele Waaslanders gezien als de Wase hoofdstad.

In 2024 werd door het Vlaams Parlement de fusie van de Wase gemeenten Kruibeke, Beveren en Zwijndrecht goedgekeurd.^[2]

Geschiedenis

De Vlaamse gouwen, waaronder de Waasgouw

Vroege geschiedenis

Zie ook het artikel over de Waasgouw en dat over de Cuesta van het Waasland.

Historisch gezien was er sprake van een Waasgouw (pagus Wasia), in het noordoosten van het graafschap Vlaanderen. Het was oorspronkelijk een overwegend agrarisch, dunbevolkt gebied waar geen steden tot ontwikkeling kwamen. Een groot bosgebied strekte zich uit van west naar oost, het zogenaamde Koningsforeest.

De oudste bewoningskernen bevonden zich op de Cuesta van het Waasland en de zandleemgronden in het zuiden aan de Schelde. Hier zijn sporen uit de Gallo-Romeinse periode teruggevonden. Waasmunster is de oudste parochie van het Waasland, en het Land van Beveren met bijbehorende kastelen was lang het voornaamste politieke centrum.

Keure van het Land van Waas en bestuur

Zie Kasselrij Waasland voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het Waasland werd een afzonderlijk rechtsgebied door de Keure van het Land van Waas, die in 1241 door gravin Johanna van Constantinopel werd verleend. In de 14de eeuw verschoof het machtscentrum naar Sint-Niklaas. Er werd besloten het Hoofdcollege te huisvesten in het Landhuis van Waas, hiertoe werd in de 1558 een groot huis gebouwd aan de Grote Markt, dat thans nog steeds bekend staat als Landhuis.^[3] De schepenbank van deze Keure vergaderde meestal in Sint-Niklaas, en zetelde daar haar Feodaal Hof van Waas om recht te spreken. Deze Keure bleef van kracht tot het einde van de achttiende eeuw.

Franse tijd tot heden

Tijdens de Franse tijd was het Waasland onderdeel van het Scheldedepartement (Département de l'Escaut), dat bij de oprichting van het Koninkrijk der Nederlanden hernoemd werd tot de provincie Oost-Vlaanderen.

In de 19e eeuw groeide de nijverheid, waardoor Temse, Sint-Niklaas en Lokeren grote aantallen arbeiders aantrokken. Desondanks waren er ook veel uitwijkelingen die seizoensarbeid in Holland verrichtten.^[4] In de 19e eeuw bloeide de textielnijverheid (Vlas, hoeden (Lokeren) en kant (Beveren)), de blokmakerij en de steenbakkerij (Stekene, Sint-Niklaas, Steendorp en Rupelmonde) uit tot de voornaamste industrie in het Waasland.

Door de loop van Schelde aan de oost- en zuidkant van het Waasland was de streek nogal geïsoleerd. Hieraan kwam een einde door verschillende ontwikkelingen. De opening van de Temsebrug in 1870 (voor treinverkeer, voetgangers en karren) en 1955 (voor autoverkeer) bracht een vaste verbinding naar Klein-Brabant. Voor een vaste verbinding naar Antwerpen was het wachten tot de opening van de Waaslandtunnel (autoverkeer) en de Sint-Annatunnel (voetgangers) in 1933. Daarnaast opende in 1969 de Kennedytunnel voor autoverkeer en in 1970 voor treinverkeer. Ook werden er in de 20e eeuw twee grote snelwegen aangelegd wier traject doorheen het Waasland loopt, de E17 en de expresweg.

Tijdens de Wereldoorlogen bleef het Waasland relatief goed gespaard van verwoestingen, hoewel het strategisch belangrijk was omwille van de ligging van de Antwerpse haven. Na de Tweede Wereldoorlog werd in Lokeren een groot interneringskamp voor incivieken ingericht.

Geologie

De Wase landbouw onderscheidt zich door de planten- en dierenveredeling (bron: Vlaams Landbouwrapport 2012)

De zandgronden in het centrum van het Waasland zijn weinig vruchtbaar, in tegenstelling tot de zandleemgronden in het zuiden. Het noordoosten was aanvankelijk veengebied, dat in de late middeleeuwen intensief afgegraven werd. Bij overstromingen in de zestiende eeuw raakte het volledig onder water. Later is het weer ingepolderd. De streek staat bekend voor zijn typische panorama's van bolle velden (door eeuwenlang rondploegen voor beter drainage) begrensd door knotwilgen.

Het Waasland is van enig belang geweest bij de start van de agrarische revolutie: met name Charles Townshend, een van de eerste 'wetenschappelijke' agronomen was een voorstander van landbouwtechnieken die hij hier ontdekt had, met name het afschaffen van braak in het traditionele drieslagstelsel met toevoeging van klaver en knolgewassen zodat meer vee gehouden kon worden - de productie daarvan kon afgezet worden in Gent en Antwerpen. Ook andere Britten kwamen daardoor in navolging van hem op studiereis naar de Wase landbouw.

Daarnaast is het Waasland bekend voor zijn rijke kleigronden, waarvan de Wase steenbakkerij zeer gekend was.

Cultuur & identiteit

In 2011 werd een onderzoek gedaan naar de Wase identiteit.^[5] Het winnende onderzoek werd online gepubliceerd.^[5] Kanunnik Amaat Joos onderzocht in 1900 met zijn idioticon de Wase dialecten.^[5]

Heraldiek

Sinds de zestiende eeuw gebruikte de Keure van het Land van Waas de raap als symbool. De Wase landbouw stond destijds immers bekend om de rapenteelt binnen het vierslagstelsel, die bijdroeg aan een meer vruchtbare bodem en die 's winters kon dienen als voedsel voor het vee. Tien Wase (deel)gemeenten namen bijgevolg de raap op in hun wapenschild. Het wapenschild van het Land van Waas ("in keel een raap van natuurkleur") staat onder meer afgebeeld op de gevel van de Cipierage in Sint-Niklaas, die sinds 1662 dienstdeed als gevangenis voor de hele Keure. Ook Waasse Club en Wase Club, studentenverenigingen voor Wase studenten in Leuven en Gent respectievelijk, gebruiken de raap en daaruit afgeleide kleuren in hun wapenschild.

• 
  Het wapenschild van het Waasland
• 
  Het wapenschild van Sint-Niklaas, met Nicolaas van Myra
• 
  Het wapenschild van Lokeren, met de rooster van Laurentius van Rome
• 
  Het wapenschild van Sint-Gillis-Waas, met Sint-Gillis
• 
  Het wapenschild van Waasmunster
• 
  Het wapenschild van Moerbeke
• 
  Wapenschild van Beveren
• 
  De Cipierage in Sint-Niklaas met rechtsboven het wapen van het Waasland
• 
  de familie de Maere voert in haar wapenschild de Wase Raap.
• 
  Wapenschilden uit het Wase patriciaat; van Schaverbeke; de Latteur; vanden Hauwe en van Steelant.

Banistiek

Ook op vlaggen van gemeenten uit het Land van Waas wordt de raap, die het symbool is van het Waasland, teruggevonden.

• 
  Vlag van Sint-Niklaas
• 
  Vlag van Waasmunster
• 
  Vlag van Sint-Gillis-Waas
• 
  Vlag van Lokeren
• 
  Vlag van Moerbeke

Andere

Verschillende organisaties en verenigingen promoten het Wase culturele leven, in verschillende disciplines.

• Lawijtstrijd : Concours voor Wase muzikanten
• Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas : Wase geschiedenis
• Koninklijke Wase Kunstkring : Wase beeldende kunstenaars
• Biblio WAAS: regionale bibliotheeknetwerk.^[6]

Gemeenten in het Waasland

Gemeenten vanaf 1977

Lijst van gemeenten in het Waasland vanaf 1977

Postcode	Gemeente	Stad/Gemeente	Provincie	Oppervlakte (km²)	Aantal Inwoners (01/01/2023)	Administratief arrondissement	Gerechtelijk arrondissement	Deelgemeenten
9100	Sint-Niklaas	stad	Oost-Vlaanderen	84,19	81.066	Sint-Niklaas	Dendermonde	Sint-Niklaas, Belsele, Nieuwkerken-Waas, Sinaai
9120	Beveren	gemeente	Oost-Vlaanderen	152,69	50.281	Sint-Niklaas	Dendermonde	Beveren, Haasdonk, Melsele, Vrasene, Kallo, Doel, Kieldrecht, Verrebroek
9160	Lokeren	stad	Oost-Vlaanderen	68,25	43.048	Sint-Niklaas	Dendermonde	Lokeren, Daknam, Eksaarde
9140	Temse	gemeente	Oost-Vlaanderen	40,1	31.170	Sint-Niklaas	Dendermonde	Temse, Elversele, Steendorp, Tielrode
9170	Sint-Gillis-Waas	gemeente	Oost-Vlaanderen	55,49	19.938	Sint-Niklaas	Dendermonde	Sint-Gillis-Waas, De Klinge, Meerdonk, Sint-Pauwels
2070	Zwijndrecht	gemeente	Antwerpen	20,24	19.549	Antwerpen	Antwerpen	Zwijndrecht, Burcht
9190	Stekene	gemeente	Oost-Vlaanderen	45,27	19.279	Sint-Niklaas	Dendermonde	Stekene, Kemzeke
9150	Kruibeke	gemeente	Oost-Vlaanderen	33,53	17.052	Sint-Niklaas	Dendermonde	Kruibeke, Bazel, Rupelmonde
9250	Waasmunster	gemeente	Oost-Vlaanderen	32,24	11.176	Dendermonde	Dendermonde	Waasmunster
9180	Moerbeke	gemeente	Oost-Vlaanderen	37,93	6.712	Gent	Gent	Moerbeke

Gemeenten tot 1976

Gemeente (tot 1976)	Post- code	Fusiegemeente	Provincie	Administratief arrondissement	Gerechtelijk arrondissement
Bazel	9150	Kruibeke	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Belsele	9111	Sint-Niklaas	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Beveren	9120	Beveren	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Burcht	2070	Zwijndrecht	Antwerpen	Antwerpen	Antwerpen
Daknam	9160	Lokeren	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
De Klinge	9170	Sint-Gillis-Waas	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Doel	9130	Beveren	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Eksaarde	9160	Lokeren	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Elversele	9140	Temse	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Haasdonk	9120	Beveren	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Kallo	9120	Beveren	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Kemzeke	9190	Stekene	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Kieldrecht	9130	Beveren	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Klein-Sinaai[7]	9190	Stekene	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Kruibeke	9150	Kruibeke	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Lokeren	9160	Lokeren	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Meerdonk	9170	Sint-Gillis-Waas	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Melsele	9120	Beveren	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Moerbeke	9180	Moerbeke	Oost-Vlaanderen	Gent	Gent
Nieuwkerken-Waas	9100	Sint-Niklaas	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Rupelmonde	9150	Kruibeke	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Sinaai	9112	Sint-Niklaas	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Sint-Gillis-Waas	9170	Sint-Gillis-Waas	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Sint-Niklaas	9100	Sint-Niklaas	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Sint-Pauwels	9170	Sint-Gillis-Waas	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Steendorp	9140	Temse	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Stekene	9190	Stekene	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Temse	9140	Temse	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Tielrode	9140	Temse	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Verrebroek	9130	Beveren	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Vrasene	9120	Beveren	Oost-Vlaanderen	Sint-Niklaas	Dendermonde
Waasmunster	9250	Waasmunster	Oost-Vlaanderen	Dendermonde	Dendermonde
Zwijndrecht	2070	Zwijndrecht	Antwerpen	Antwerpen	Antwerpen

Regio Waasland

Acht Wase gemeenten - Beveren, Kruibeke, Lokeren, Sint-Gillis-Waas, Sint-Niklaas, Stekene, Temse en Waasmunster - werken sinds 1968 samen in het intergemeentelijk samenwerkingsverband Interwaas (tot 2009 bekend als I.C.W.).^[8] In 2014 is ook de gemeente Moerbeke tot Interwaas toegetreden, en in 2016 ook de gemeente Zwijndrecht. Deze intercommunale houdt zich bezig met talrijke domeinen, van projectontwikkeling, over het beheer van de Waaslandhaven (via een nieuw akkoord, gepland voor 2015), tot bibliotheken (als BiblioWaas) en erfgoed (als Erfgoedcel Waasland^[9]). Ook bestaat er de Opdrachthoudende Vereniging voor Huisvuilverwerking Midden-Waasland (MIWA), een afvalintercommunale.

Na de hervorming van de Belgische brandweer, vormen sinds 2015, de zeven gemeenten Beveren, Kruibeke, Sint-Gillis-Waas, Sint-Niklaas, Stekene, Temse en Waasmunster samen de 'hulpverleningszone Waasland'.^[10] Op 1 januari 2015 fuseerden de politiezones Beveren en Sint-Gillis-Waas/Stekene tot politiezone Waasland-Noord.

Vernoemingen

Naast het achtervoegsel "-Waas" in de verschillende dorpen en gemeenten, zijn er naar het Waasland verscheidene zaken vernoemd:

• Atletiekclub Waasland
• Cuesta van het Waasland
• FC Gerda Waasland
• Pays de Waes
• PNV Waasland
• Interwaas
• Koninklijke Wase Kunstkring
• KVK Waaslandia Burcht
• KVRS Waasland - SK Beveren
• Land van Waaslaan
• Omloop van het Waasland
• Radio Land van Waas
• Station Antwerpen-Waas
• Station Gent-Waas
• Waase Wolf
• Waaslandcross
• Waaslander
• Waaslandhaven
• Waaslandkanaal
• Waasland Shopping Center
• Waaslandtunnel
• Waaslandwolf
• Waasland Wolves
• Waazoo
• Wase Wind

Galerij

• 
  Beeldengroep van Reynaert de Vos, door Albert De Smedt, recreatiepark de Ster.
• 
  Stadhuis van Sint-Niklaas
• 
  Sint-Laurentiuskerk in Lokeren
• 
  De nonnemanshoeve: een voorbeeld van ruraal erfgoed
• 
  De verering van de H. Amelberga te Temse, is een voorbeeld van het Wase immaterieel erfgoed.
• 
  Stropersbos in Stekene en Sint-Gillis-Waas
• 
  Kasteel Wissekerke in Bazel
• 
  Jaarlijkse Vredefeesten van Sint-Niklaas.
• 
  de Kerncentrale van Doel en de Scheldemolen uit het 1e kwart van de 17de eeuw
• 
  Natuurreservaat Molsbroek in Lokeren op de grens met Waasmunster

Trivia

• In het bekende Middelnederlandse dierenepos 'Van den Vos Reynaerde' komen tal van plaatsnamen uit het Waasland voor, bijvoorbeeld Daknam en Belsele.
• Het Waasland heeft een eigen volkslied, het Waaslandlied.
• Door het Waasland lopen het fietsnetwerk Waasland en de Streek-GR Waas- en Reynaertland.

Bronnen, noten en/of referenties

1. https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20230202_96573688
2. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2024/04/18/vlaams-parlement-keurt-13-fusiegemeentes-goed/
3. Les anciennes magistratures du pays de Waes et leurs titulaires: recherches historico-biographiques.- Emmanuel-Marie-Jean Van der Vynckt.-Edom, 1867
4. Prosper Thuysbaert: Het land van Waes : bijdrage tot de geschiedenis der landelijke bevolking in de 19e eeuw.
5. https://www.erfgoedcelwaasland.be/wp-content/uploads/2021/09/Wase-identiteit_2011.pdf
6. https://sint-niklaas.bibliotheek.be/nieuws/regiobib-biblio-waas
7. Tot de gemeentefusies maakte het dorp Klein-Sinaai deel uit van de gemeente Sinaai. In 1977 werd het grootste gedeelte van Sinaai bij Sint-Niklaas gevoegd, maar Klein-Sinaai bij Stekene.
8. www.interwaas.be.
9. www.erfgoedcelwaasland.be
10. Koninklijk Besluit tot vaststelling van de territoriale afbakening van de hulpverleningszones (2 februari 2009): pdf op de webstek van de VVSG.

Plaatsen in de streek Waasland

Steden: Lokeren · Sint-Niklaas
Gemeenten: Beveren · Kruibeke · Moerbeke · Sint-Gillis-Waas · Stekene · Temse · Waasmunster · Zwijndrecht
Belgische streken · Antwerpen · Oost-Vlaanderen · Vlaanderen