Indicator (getaltheorie)
getaltheorie Van Wikipedia, de vrije encyclopedie
In de getaltheorie is de indicator of totiënt[1] van een positief natuurlijk getal , genoteerd als , het aantal positieve natuurlijke getallen kleiner dan of gelijk aan die onderling ondeelbaar zijn met . Zo is bijvoorbeeld , omdat van elk van de vier oneven getallen 1, 3, 5 en 7 de grootste gemene deler met 8 gelijk is aan 1, en die vier getallen daarom onderling ondeelbaar met 8 zijn. De indicator wordt vaak in verband gebracht met de Zwitserse wiskundige Leonhard Euler, die deze functie uitgebreid heeft bestudeerd.
Definitie
De indicator of totiënt van een natuurlijk getal is het aantal positieve natuurlijke getallen kleiner dan of gelijk aan die met onderling ondeelbaar zijn.
Voorbeelden
- Voor een priemgetal is , omdat alle gehele getallen geen deler met gemeen hebben. Zo is . Alle overige priemgetallen zijn oneven, zodat een even getal is.
- Voor het getal 12 geldt dat 1, 5, 7 en 11 geen gemene deler met 12 hebben. Dus is .
Eigenschappen
- De stelling van Euler zegt dat als en onderling ondeelbaar zijn, dat wil zeggen , dan
- De indicator geeft ook de omvang aan van de multiplicatieve groep van omkeerbare natuurlijke getallen modulo . Meer precies is de orde van de vermenigvuldigingsgroep van de omkeerbare elementen in de ring . Dit feit, samen met de stelling van Lagrange over de orde van een ondergroep, geeft een bewijs voor de stelling van Euler.
- Het getal is ook gelijk aan het aantal generators van de cyclische groep . Omdat ieder element van een cyclische ondergroep genereert en de ondergroepen van van de vorm zijn waarin door kan worden gedeeld, geschreven als , geldt:
- waarin de som zich uitstrekt over alle positieve delers van .
- Met behulp van de möbius-inversieformule kan deze som worden omgedraaid om een andere formule voor te krijgen
- ,
- waarin de möbiusfunctie is.
- De indicator is een multiplicatieve rekenkundige functie. Er geldt voor en die relatief priem zijn:
- Bijvoorbeeld is .
- Schets van het bewijs: Zij de verzameling residuklassen modulo-en-onderling-ondeelbaar-tot , dan is er via de Chinese reststelling een bijectie tussen en .
Berekening van de indicator
Samenvatten
Perspectief
Het volgt uit de definitie dat en als een priemgetal is. Voor een natuurlijke exponent geldt dat de getallen tussen 1 en die een priemfactor gemeen hebben met , precies de veelvouden zijn van . Het aantal van die veelvouden is , zodat .
Omdat een multiplicatieve functie is, kan de waarde van met de hoofdstelling van de rekenkunde worden berekend. Als
waarin de verschillende priemgetallen zijn, dan is
Deze laatste formule is een euler-product en wordt meestal geschreven als
met het product over alle priemgetallen die deler zijn van .
Voortbrengende functies
Samenvatten
Perspectief
Een dirichletreeks met is
Een lambert-rij voortbrengende functie is
- ,
geldig voor alle .
Groei van de functie
Samenvatten
Perspectief
De groei van als een functie van is een interessante vraag, omdat de eerste indruk dat bij een kleine veel kleiner is dan ietwat misleidend is. Asymptotisch geldt dat bij iedere een bestaat, zodanig dat voor geldt:
Er geldt:
dus het product over de priemgetallen die delen. Uit de priemgetalstelling kan worden aangetoond dat voor constante dit kan worden vervangen door
Dit is ook waar in het gemiddelde:
waarin de een grote-O-notatie is.
Enkele functiewaarden
n | φ(n) | n | φ(n) | n | φ(n) | n | φ(n) | n | φ(n) | n | φ(n) | n | φ(n) | n | φ(n) | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | 1 | 11 | 10 | 21 | 12 | 31 | 30 | 41 | 40 | 51 | 32 | 61 | 60 | 71 | 70 | |||||||
2 | 1 | 12 | 4 | 22 | 10 | 32 | 16 | 42 | 12 | 52 | 24 | 62 | 30 | 72 | 24 | |||||||
3 | 2 | 13 | 12 | 23 | 22 | 33 | 20 | 43 | 42 | 53 | 52 | 63 | 36 | 73 | 72 | |||||||
4 | 2 | 14 | 6 | 24 | 8 | 34 | 16 | 44 | 20 | 54 | 18 | 64 | 32 | 74 | 36 | |||||||
5 | 4 | 15 | 8 | 25 | 20 | 35 | 24 | 45 | 24 | 55 | 40 | 65 | 48 | 75 | 40 | |||||||
6 | 2 | 16 | 8 | 26 | 12 | 36 | 12 | 46 | 22 | 56 | 24 | 66 | 20 | 76 | 36 | |||||||
7 | 6 | 17 | 16 | 27 | 18 | 37 | 36 | 47 | 46 | 57 | 36 | 67 | 66 | 77 | 60 | |||||||
8 | 4 | 18 | 6 | 28 | 12 | 38 | 18 | 48 | 16 | 58 | 28 | 68 | 32 | 78 | 24 | |||||||
9 | 6 | 19 | 18 | 29 | 28 | 39 | 24 | 49 | 42 | 59 | 58 | 69 | 44 | 79 | 78 | |||||||
10 | 4 | 20 | 8 | 30 | 8 | 40 | 16 | 50 | 20 | 60 | 16 | 70 | 24 | 80 | 32 |
Overige
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.