Vitamin K

Vitamin K er ei gruppe feittløyselege vitamin. Bokstaven K står for koagulasjon (blodstørkning). Vitaminet vart oppdaga av den danske biokjemikaren Henrik Dam, som fekk Nobelprisen i fysiologi eller medisin i 1943 for oppdaginga.

Struktur for dei naturlege formene for vitamin K, fyllokinon og menakinon

I naturen finst vitaminet i to former: Fyllokinon (fytomenadion, kalla K1-vitamin), som finst i grøne planter, og menakinon (kalla K2-vitamin), som vert produsert av bakteriar i tarmen.

Struktur og former

Vitamin K representerer ei gruppe vitamin som er feittløyselege og har ein felles struktur med ryggrad av 2-metyl-1,4-naftokinon som er substituert i tredjeposisjon.^[1] Dei finst i ei rekkje undertypar som blir bestemt av talet av isopreneingar i sidekjeda.^[2] Vitaminet finst naturleg i to former som fyllokinon (fytomenadion eller K₁-vitamin) og menakinon (K₂-vitamin). I tillegg til dei to naturlege formene finst også syntetiske former av vitamin K, K₃^[3], K₄, K₅^[4] og K_6^[5]

Fyllokinon (vitamin K₁) er eit naftokinon som inneheld ei fytylgruppe med ei sidekjede av isopren som deltar i transport av elektron og proton i fotosyntesen. Fyllokinon finst i alle grøne plantedelar som utfører fotosyntese.^[2] Vitamin K₁ er relativt stabilt ved varmebehandling, men ømfintleg for lys ^[6]

Funksjon

K-vitamin er viktig danning av protrombin og andre faktorar som er viktig for koaguleringsfunksjonen. Det er ein kofaktor i karboksyleringane som er nødvendige for å danna desse faktorane.^[7]

Teikn på mangel

Mangel på vitamin K fører til auka blødningstendens. Stort inntak av vitamin A og vitamin E kan føra til vitamin K-mangel. Spedbarn kan ha vitamin K-mangel fordi tarmbakteriane ikkje produserer nok vitamin K enno. Dei får difor ofte tilført vitamin K på sjukehuset.

Teikn på for mykje K-vitamin

Ein kjenner ikkje til nokre symptom eller andre plagar relatert til høgt inntak av Vitamin K. Ved bruk hjå nyfødde og spedbarn er det rapportert om symptom som gulsott, magesmerter, forstopping og utilpassheit. Det er ikkje funne noka klår årsak til desse plagene, men dei fleste av plagene vart heller ikkje rekna som alvorlege, og dei gjekk over utan handsaming.

Vitaminkjelder

Grøne planter som salat, brokkoli og spinat inneheld mykje vitamin K₁.^[6] Andre kjelder er meieriprodukt, kornprodukt, kjøt, frukt og mørk sjokolade. Vitamin K₂ finst i fermentert ost og natto, ein japansk rett laga av fermenterte soyabønner. Vitamin K₂ finst i naturleg form som menakinon-7 (MK-7) og i syntetisk form som menakinon-4 (MK-4). Det er gjort studium som indikerer at den naturlege forma av Vitamin K₂ (MK-7) har høgare biotilgjenge i kroppen.^[8]

Kosttilskot

Det finst ikkje offisielle, norske anbefalingar om inntak av vitamin K. Høgaste lovlege døgndose i kosttilskot er 200 mikrogram, lågaste er 25.^[9]

EU sitt byrå for næringsmiddeltrygd, EFSA, har godkjent at kosttilskot som inneheld K2-vitamin kan marknadsførast med påstand om positive effektar på beinhelse.^[10] Forsking frå Universitetet i Oslo (UiO) har funne at vitaminet K2 styrkar beinvevet ved betennelsar.^[11] Det er likevel ikkje alle som held seg til dei godkjende helsepåstandane, og kosttilskot med vitamin K vert ofte marknadsført i strid med regelverket.^[12] I 2014 fekk det norske selskapet TG Montgomery varsel om salsforbod dersom dei ikkje fjerna ulovlege helsepåstandar i marknadsføringa av sitt K₂-kosttilskott.^[13]