Monenh

Monenh^[1] qu'ei ua vila de Bearn, situada dens lo bacin de Lac. Qu'ei senhalada per la soa glèisa gotica de gran endom e per lo gran hustatge d'aqueth bastiment. Monenh qu'ei situada au miei deu terrador qui produseish lo vin de juranson. Monenh qu'ei ua comuna administrada peu departament francés deus Pirenèus Atlantics de la region de Navèra Aquitània, ancianament d'Aquitània.

Vila d'Occitània

Monenh Monein
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
La glèisa de Monenh dab lo son tèit deu hustatge en forma de "vaishèth capvirat".
Armas
Geografia fisica
Coordenadas	43° 19′ 16″ N, 0° 34′ 42″ O
Superfícia	80,84 km²
Altituds  · Maximala  · Mejana  · Minimala	357 m 140 m 109 m
Geografia politica
País	Bearn
Parçan	Bacin de Lac, Còr de Bearn
Estat	França
Region 75	Navèra Aquitània
Departament 64	Pirenèus Atlantics
Arrondiment 642	Pau (Auloron e Senta Maria abans 2017)
Canton 6421	Canton deu Còr de Bearn (caplòc deu canton de Monenh abans 2015)
Intercom 246401582	CC de Lac-Ortès
Cònsol	Bertrand Vergez-Pascal (2020-2026)
Geografia umana
Populacion Populacion totala (2019)	4 435 ab. Evolucion de la populacion 4 540 ab.
Densitat	55,76 ab./km²
Autras informacions
Còde postal	64360
Còde INSEE	64393

Geografia

Mapa de l'ancian canton de Monenh

Monenh que's tròba en Bearn dens lo Bacin de Lac (adara aperat a còps Còr de Bearn suus desplegants toristics). Lo territòri de Monenh que's situa enter lo Bearn pirenenc e lo Bearn de la plana.

Comunas a l'entorn.

Toponimia

La prononciacion qu'ei [mu'neɲ]. Las fòrmas ancianas que son Monesi, pòble citat per Plini lo Vièlh (aquera referéncia qu'ei ua error de Pau Raimond), Moneng en 1127, Moneing en 1128, Monen au sègle XIIau, Munins en 1154 (Edrisi, geografe arabe), Monenh en 1215 e 1385, Monenth en 1434, Monneinh/Mouneinh en 1675, Monein (mapa de Cassini, a la fin deu sègle XVIIIau) ^[2].

Pau Raimond, citat per Grosclaude, qu'explica Monenh per lo nom deus Monesi, pòble aquitan citat per Plini l'Ancian ^[2]. Lo diccionari de Simin Palay, p. 683, citat tanben per Grosclaude, qu'arreliga Monenh dab lo basco muno, « sèrra, turon, costalat, hautin » ^[2].

Dauzat e Rostaing qu'explican Monenh per lo nom germanic d'òmi Munda dab lo sufixe germanic -ing ^[3].

Miquèu Grosclaude qu'arrefusa l'explicacion de Pau Raimond. Los Monesi que son ua error de lectura per los Onesii, pòble qui avèva per vila Aquae Onesiorum, adara Banhèras de Luishon. La solucion de Dauzat e Rostaing qu'ei faussa tanben. Pèire Bèc qu'a mostrat los toponimes en -enh non son germanics. Simin Palay qu'a rason de pensar a ua origina basca; mès Monenh qu'ei dens un cròs e lo sufixe -enh qu'ei associat normalament a un antroponime; que s'ageish de Muno frequent dens la region pirenenca ^[2].

Istòria

Fichièr:HustatgeMonenh.jpg

Hustatge deu tèit de la glèisa de Sent Gironç

Plini l'Ancian que mentau un pòble aperat MONESI en Aquitània (aquesta afirmacion qu'ei uei denegada, que son los ONESI^[4]). Au dia de uei non se cred qu'aqueth pòble be sia a l'origina deu nom Monenh mes, desempuish lo sègle XVIII, mantuns istorians e erudits qu'an sostienguda aquesta tèsi. Tot çò qui's sap suber l'istòria de Monenh au cors deu pumèr sègle qu'ei la preséncia d'ua mena de hortificacion suber ua hita enqüera aperada uei lo dia lo Casterar suu lòc on e 's quilhore la hortelessa qui, destrusida per Joana de Labrit au XVIau sègle, e emparore la vila medievau.

Durant l'Etat Mejana, Monenh que ho ua de las principaus vilas de Bearn, estatut que perdore sancerament dab la modernitat.

Tostemps segon Pèir de Marca, lo geograf arabi Ach-Cherif-al Edrisi que mentaré (au sègle XII) Monenh (d'un biais transcrivut Munins ^[5] dens la soa edicion francesa (en latin), Geographie Nubiensis, de 1619) com un lòc de passatge entaus marcadèrs arabis. Ad aquesta epòca, Monenh que possediva ua abadia laíca (e donc ua glèisa) vassau deus vescomtes de Bearn (e la quita vila que n'èra la soa proprietat). Monenh qu'èra tanben ua vegaria on lo veguèr deu vescomte e avèva per mission de crubar los beneficis e amendas qui 'u èran devuts.

Castèth de Badet-Plaisance

Enter 1188 e 1215, Gaston VI lo Bon qu'autregè a Monenh los beneficis deu Fòrs e Costumas de Morlans (ortografiat Morlaas en ua mencion d'aqueth document en 1395) : Monenh que deishava alavetz d'estar ua possession dirècta deu vescomte. Au cors de las annadas seguentas que hasèva l'aquesida deu bòsc d'Arinc (uei conegut com bòsc deu Larinc), ua hont importanta de revienguts.

Au sègle XV, la comunautat vesiau de Monenh que bastí ua navèra glèisa gotica e monumentau qui remplacè la glèisa de l'abadia laïca. Aquò que's podó har mercés a la proprietat economica e a ua pression fiscau de las granas suus vesins de Monenh.

Los costalats de Monenh, terrador deu Juranson

Au sègle XVI Joana de Labrit qu'ensagè d'impausar la religion protestanta ; a maugrat qu'ua partida deus notables ac acceptessi de bon grat, la majoritat, obligada d'assistir a las ceremònias protestantas dens la glèisa (vaduda temple protestant) que manifestè ostensiblement lo son desacòrd. Los moneishons qu'avón totun d'escóner aquesta ostilitat quan lo poder reiau e miacè de sevir e de cremar la glèisa. Aqueth apasiment qu'estauviè a Monenh las repressions sagnosas que viscón d'autas ciutats bearnesas com Ortès o Bètlòc.

Lo culte catolic que tornere d'estar majoritari un còp restaurat peu poder reiau. Per aquesta escadença, lo rei Loís XIII de França que s'estanquè a Monenh suu son camin de cap a Pau.

Plaça Enric Lacabana

Durant los sègles seguents Monenh que joguè pas mei qu'un ròtle segondari dens l'istòria bearnesa en tot seguir l'anar generau de la vita bearnesa : emigracion, adopcion de las leis navèras de la Republica, monocultura deu milhòc e industrializacion arron de la Dusau Guèrra Mondiau dab lo desvolopament deu Bacin de Lac.

Durant lo segond conflicte mondiau, lo bòsc deu Larinc que ho un terren d'accion de la Resisténcia (los Corps Francs Pommiè, C.F.P., aperats aciu Armada deu Larinc).

A la debuta deu sègle XXI, Monenh qu'arcuelhó ua escòla calandreta.

Eraldica

• 
  Escut de Monenh 1 : D'argent cargat d'un monde d'azur
• 
  Escut de Monenh 2 : De sinòple deu cap d'aur cargat de dus cabirons de gules
• 
  Escut de Monenh 3 : De sinòple deu cap cabironat d'aur e de sable

Administracion

Lista deus cònsols successius

Periòde		Identitat	Etiqueta	Qualitat
2020	(2026)	Bertrand Vergez-Pascal
2001	2020	Yves Salanave-Péhé	divèrs esquèrra	foncionari, conselhèr generau (2004 → 2015), puish departamentau
1983	2001	Maurice Bahurlet	PS	professor de matematicas, conselhèr generau (1985 → 2004)
Seguida de la lista deus maires Periòde Identitat Etiqueta Qualitat 1977 1983 Léopold Joly DVG Conselhèr generau 1959 1977 Jean Lanta   Veterinari 1947 1959 Charles Daddadie     1944 1947 Henri Sarrailh                         1844         1836 1844 François Darcet[6]       1836                                     Totas las donadas non son pas encara conegudas.

Fichièr:Logocomcommonenh.jpg

Logò de l'anciana CC de Monenh

Demografia

modificar « persona »  v · d · m  Evolucion demografica Populacion comunala actuala (2013): 4508, totala: 4640
1793	1800	1806	1821	1831	1836	1841	1846	1851
						5 373	5 163	5 059
1856	1861	1866	1872	1876	1881	1886	1891	1896
-	-	-	-	4 496	-	-	-	-
1901	1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946	1954
-	-	4 203	-	-	-	-	-	-
1962	1968	1975	1982	1990	1999	2006	2007	2008
3 563				Cercar	4 183	4 367	4 393	4 452 4 561
2009	2010
4 523 4 635	4 501 4 626
Fonts
Base Cassini de l'EHESS (recercar) - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE Evolucion de la populacion 1962-2008

Quartièrs

Virolet d'entrada de Monenh despuish la rota d'Auloron

• Borg (juntada de las ancianas Arrua e Borg Nau)
• Cabiròu
• Camp de Lop
• Castèth
• Coòs
• Laquidea
• Lopienh
• Marca Mala
• Serròt
• Trolh
• Larinc
• Uchar
• Yolet

Idrografia

Lo terrador de Monenh qu'ei traucat per afluents deu gave de Pau :

• La Baïsa
• La Baïsèra (alimentada per la Bailonga, era medisha neurida per l'arriu deu Larinc)
• Lo Lusoèr

Silvicultura

La comuna dispausa desempuish tostemps deu bòsc deu Larinc (anticament aperat bòsc d'Arinc).

Termièras

Monenh qu'ei tanhenta dab las comunas le La Horcada e Pardias au nòrd, Luc e Cardessa a l'oest, Auloron Senta Maria, Güèrs, Estialesc e La Seuva au sud, Aubertin, La Comanda, Arbús, Cuqueron e Parbaïsa a l'est.

Equipaments

La comuna possedeish un estadi, ua piscina e un quilhèr.

Educacion

Monenh que compta dab duas escòlas primàrias e, entaus estudis segondaris, deu collègi Joan Sarralh.

Lòcs e monuments

Personalitats

• Joan Sarralh (Monenh, lo 14 d'octobre de 1891 - París, lo 28 de heurèr de 1964) istorian, ispanista e rector de l'Academia de París.
• Lo compositor Henri Duparc que demorè ua tempsada a Monenh.

Bibliografia

• Duval, Marie Victoire. Monein, Une communauté du Béarn au Moyen Âge et sous l' Ancien Régime. Monenh, 1991.
• Marca, Pèir de. Histoire de Béarn. París : Veuve Jean Camusat, 1640.

Véder tanben

• Comunas deus Pirenèus Atlantics

Ligam extèrne

(en francés)