Vatican
estat europèu sota la sobeiranetat de la Santa Sieu From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Vatican[2] es un estat sobeiran enclavat dins la vila de Roma. Vestigi deis Estats de la Glèisa, es l'estat pus pichon dau monde actuau amb una superficia de 0,44 km². Es tanben lo mens poblat amb una populacion inferiora a 1 000 abitants.
.svg)
.svg)
Vatican se compausa de doas entitats juridics distintas que son la Santa Sieu, una entitat espirituala, e l'Estat de la Ciutat de Vatican qu'es una entitat temporala. Lo papa, cap espirituau e temporau de la Glèisa Catolica, es lo liame entre lei dos. Assegura ansin lei foncions de cap d'Estat de Vatican amb un poder absolut. Istoricament, Vatican es lo vestigi deis Estats de la Glèisa, un ensemble territòriau aparegut a la fin dau sègle VIII per assegurar l'autonòmia politica de la papautat. Après l'unificacion italiana dau sègle XIX, lo papa perdiguèt seis Estats fins ais acòrdis de Latran de 1929 que li permetèron de restablir una aparéncia de poder temporau.
Vatican es tanben un important centre culturau gràcias a son patrimòni arquitecturau fòrça riche, ai colleccions de sei musèus e au ròtle internacionau de la Glèisa. De mai, l'endrech ocupa una plaça importanta dins l'istoriografia crestiana. Es lo luòc supausat de la tomba de Sant Pèire e un centre dau cristianisme dempuei lo rèine de l'emperaire Constantin (306-337) qu'ordonèt la construccion d'una basilica a l'entorn de la tomba tre lo començament dau sègle IV. Rebastida durant la Renaissença, la Basilica de Sant Pèire es ansin una dei glèisas pus santas dau catolicisme. La plaça de Sant Pèire, situat davant la basilica, tèn egalament un ròtle important car permet d'acuelhir lei fògas vengudas assistir ai ceremònias pontificalas coma la benediccion Urbi et orbi.
Remove ads
Geografia
L'Estat de la Ciutat de Vatican s'estend sus una superficia de 44 ectaras e es totalament enclavat dins la vila de Roma. Segon leis acòrdis de Latran, sei limits son marcats per un barri. L'unica excepcion es la plaça de Sant Pèire qu'es dubèrta. Un tèrç dau territòri es ocupat per de construccions e dos tèrç per d'espacis dubèrts (plaças, corts, jardins, etc.). La populacion es febla, generalament situada entre 400 e 600 abitants permanents (personaus eclesiastics, gardas soís, familhas dei personaus permanents), mai 3 000 trabalhaires intran cada jorn dins la Ciutat per assegurar son foncionament.
Fòrça lengas son utilizadas au sen de l'Estat. Lo latin es la lenga oficiala e juridica de la Glèisa Catolica, lo francés es la lenga utilizada per la diplomacia pontificala e l'alemand es emplegada dins la Gàrdia Soïssa. Pasmens, dins la vida vidanta, s'utiliza fòrça l'italian qu'es tanben la lenga de la Ciutat de Vatican ela meteissa. Fòrça eclesiastics parlan egalament d'autrei lengas.
Remove ads
Istòria
Article detalhat: Estats Pontificaus.
La formacion deis Estats de la Glèisa
Article detalhat: Carolingians.
Après lo transferiment de la capitala imperiala a Constantinòble en 330, leis emperaires romans gardèron un representant oficiau en Itàlia, l'exarca de Ravenna. Destinat a facilitar e de melhorar la defensa de la peninsula, aqueu govèrn militar s'afondrèt en 751 amb la presa de Ravenna per lei Lombards d'Aistolf[3]. Pasmens, leis invasions lombardas inquietèron la papautat que demandèt l'ajuda militara dei rèis carolingians. En 754 e en 756, doas campanhas permetèron ai Francs de sometre lei Lombards.
L'intervencion franca es a l'origina d'un important acòrdi politic[4]. Lei papas sostenguèron desenant lo poder carolingian en legitimant la presa dau poder per Pepin lo Brèu puei en coronant emperaire d'Occident Carlesmanhe e sei successors. En cambi, lei Francs protegiguèron la Glèisa còntra seis adversaris. De mai, lei Carolingians donèron una partida de sei conquistas a la papautat per formar un Estat apartenent dirèctament au sobeiran pontife. Un faus juridic, la donacion de Constantin, foguèt establit per justificar aquelei transformacions territòrialas car la region èra teoricament totjorn una part de l'Empèri Roman d'Orient[5][6].
Aquò permetèt ai papas d'estendre son autoritat nominala en Latium, en Sabina e en Ómbria. Dins la realitat, un ensemble de barons romans prenguèt lo contraròtle efectiu de la màger part de la region. En 774, après una victòria novèla còntra lei Lombards, Carlesmanhe apondiguèt lo ducat de Benevent e de drechs sus divèrsei bens de la vau de Pò ai domenis pontificaus.
De l'Edat Mejana a la disparicion deis Estats Pontificaus
Lo periòde medievau
Durant lo sègle IX, lo poder carolingian declinèt. Una causa e consequéncia d'aquel afebliment foguèt lo desvolopament de la feudalitat, movement que toquèt egalament leis Estats de la Glèisa. Lei papas venguèron ansin de senhors italians e lei pus ambiciós assaièron d'estendre sei possessions territòrialas. En 1077, aquò menèt a una extension considerabla dei domenis pontificaus en direccion de la vau de Pò a l'eissida d'una ensemble de donacions realizadas per la comtessa Matilda de Toscana. Pasmens, en s'integrant dins lo jòc feudau, lei papas deguèron egalament faciar leis ambicions de rivaus pus poderós coma leis emperaires germanics e lei rèis de França. La populacion romana se revoutèt tanben còntra mai d'un papa.
Durant l'Edat Mejana, lei papas foguèron implicats dins plusors conflictes importants. Lo premier es aqueu còntra leis emperaires germanics. Fragmentèt la societat italiana entre partisans de l'emperaire e partisans dau papa (Guelfs e Gibelins). Lei papas tenguèron ansin una plaça centrala dins l'afebliment dau Sant Empèri en Itàlia, especialament en combatent leis ambicions de Frederic Barbarossa (1155-1190)[7] e de Frederic II Hohenstaufen (1220-1250)[8]. Pasmens, a la mòrt de Frederic II, son bastard Manfred capitèt de prendre lo contraròtle dau reiaume de Sicília[9]. Per defugir la restauracion d'un estat poderós dins lo sud d'Itàlia, lei papas Urban IV e Clement IV demandèron l'ajuda dau fraire de Sant Loís, Carles d'Anjau. L'intervencion francesa entraïnèt plusors guèrras que s'acabèron per la disparicion de la dinastia Hohenstaufen en 1268[10]. Dins aquò, Itàlia s'afonsèt dins l'anarquia e lei papas acceptèron la proteccion dei rèis de França de 1309 a 1378. I obtenguèron lo Comtat Venaicin e Avinhon[11][12].
La Renaissença
.png)
Durant la Renaissença, lei papas venguèron tornarmai de princes italians fòrça implicats dins leis afaires temporaus de la peninsula. Revendicant l'ensemble dei vilas aguent apartengut ai domenis pontificaus durant lei sègles precedents, s'engatjèron dins plusors conflictes en Romanha e dins lei marchas d'Ancona. La temptativa pus famosa es probable aquela dau papa Alexandre VI Borgia (1492-1503). Mai interessat per la politica que per la teologia, laissèt son fiu Cesar Borgia organizar la conquista de plusors vilas gràcias a una armada ben organizada[13]. Pasmens, la formacion d'un estat pontificau fòrt èra pas dins l'interès deis autrei poissanças italianas. De mai, a partir de 1498, Itàlia foguèt tanben l'enjòc d'una tiera de conflictes entre França e Espanha. Ansin, lei temptativas d'extension dei possessions dau papa s'acabèron per de reviradas[14]. A partir dau sègle XVI, sei frontieras s'estabilizèron e leis extensions ulterioras foguèron mai que mai lo resultat de l'integracion de vilas enclavadas : Ferrara en 1598, Urbino en 1631, Castro en 1649 e Ronciglione en 1649.
La premiera disparicion deis Estats Pontificaus
Lei periòdes revolucionari e napoleonenc menacèron la subrevida deis Estats Pontificaus. D'efiech, per lei republicans, la teocracia romana èra un regime monarquic absolutista opausat ai principis novèus. Tre 1791, la populacion dau Comtat se revoutèt e demandèt son integracion au sen de França. En Itàlia, l'armada revolucionària ataquèt leis Estats Pontificaus en 1797 e lo papa Piu VI deguèt cedir Romanha a la Republica Cisalpina après de negociacions amb lo generau Bonaparte. Pasmens, lo Directòri insistiguèt per abatre lo poder temporau de la papautat. Un an pus tard, leis Estats Pontificaus foguèron donc tornarmai envaïts amb l'ajuda dei patriotas italians. Expulsat, lo papa s'exilièt en Espanha e una Republica Romana foguèt proclamada.
Après sa presa dau poder, Napoleon restaurèt leis Estats Pontificaus (mens Romanha), mai assaièt tanben de vassalizar lo papa. Piu VII s'opausant a aquelei temptativas, Napoleon tornèt ocupar lei territòris pontificaus e leis incorporèt dins l'Empèri Francés ò dins lo Reiaume d'Itàlia. Gardat sota susvelhança, lo papa foguèt exiliat a Savona puei a Fontainebleau. Pasmens, la desfacha francesa e lo congrès de Viena li permetèron de recuperar sei possessions italianas en 1814-1815[15][16].
L'unificacion italiana e la disparicion deis Estats Pontificaus
Durant lo sègle XIX, leis Estats Pontificaus conoguèron un lòng periòde d'immobilisme durant lei pontificats de Leon XII (1823-1829), de Piu VIII (1829-1830), de Gregòri XVI (1831-1846) e de Piu IX (1846-1878). En 1831, una premiera revòuta necessitèt una intervencion militara austriana per restablir l'òrdre. En novembre de 1848, Piu IX deguèt s'enfugir de Roma en causa d'una insureccion novèla. La populacion proclamèt la IIa Republica Romana que foguèt destrucha per un còrs expedicionari francés[17].
Lo mantenement d'una garnison francesa per protegir Roma empediguèt pas la perseguida dei revòutas dins lei regions perifericas. En abriu de 1860, Romanha s'insurgiguèt e votèt son integracion dins lo Reiaume de Piemont-Sardenha. En setembre, lei fòrças piemontesas ocupèron lei Marchas e Ómbria per intrar lo Reiaume de Nàpols. Organizèron un plebiscit en novembre per leis annexar. Lo poder temporau de la papautat foguèt alora reduch a la region de Roma onte foguèt defendut per lei Francés fins a la casuda dau Segond Empèri[18].
Roma foguèt presa per leis Italians lo 20 de setembre de 1870 après lo retirament de la garnison francesa e una brèva guèrra de nòu jorns. Un plebiscit permetèt de legitimar l'annexion e establiguèt la capitala italiana dins la vila[19]. Una lèi d'Asseguranças foguèt votada en mai de 1871 per assegurar lei prerogativas sobeiranas dau papa (drech de representacion diplomatica, proprietat dau palais de Vatican, de Latran e dei Castelli Romani). Piu IX refusèt aquel acòrdi e se considerèt presonier[20].
La question romana e la creacion de l'Estat de la Ciutat de Vatican
Articles detalhats: Question romana e Acòrdis de Latran.
Leon XIII (1878-1903) e Piu X (1903-1914) gardèron la meteissa linha que Piu IX. Per aver causa ganhada, aquelei papas assaièron de trebolar lo foncionament deis institucions italianas en enebissent ai catolics d'i participar plenament[21][22][23]. Pasmens, aquela politica donèt ges de resultat e foguèt abandonada per Beneset XV (1914-1922). La question foguèt finalament reglada per de negociacions entre Piu XI (1922-1939) e Benito Mussolini. Signats lo 11 de febrier de 1929, leis acòrdis de Latran fondèron l'Estat de la Ciutat de Vatican actuau. La papautat abandonèt sei revendicacions territòrialas e se contentèt d'una aparéncia de poder temporau :
- la sobeiranetat pontificala foguèt reconeguda per Itàlia sus la Ciutat de Vatican.
- la proprietat pontificala de plusors bastiments (palais de Castel Gandolfo, lei basilicas de Sant Joan de Latran, de Santa Maria Majora e de Sant Pau Fòra lei Muralhas, divèrsei bastiments administratius de la Glèisa, etc) foguèt reconeguda. Un estatut d'immunitat diplomatica similara a aqueu d'una ambaissada li foguèt acordat.
Leis acòrdis preveguèron tanben d'autrei mesuras coma una compensacion financiera per la pèrda deis Estats Pontificaus e la signatura d'un concordat relativament avantatjós per la Glèisa. Après la Segonda Guèrra Mondiala, la Republica Italiana mantenguèt lo tèxte en plaça fins a una reforma en 1984 per suprimir l'estatut de religion d'Estat dau catolicisme en Itàlia[24]. Aquò cambièt pas lei limits e lei prerogativas de Vatican.
Remove ads
Organizacion politica
Articles detalhats: Papa e Lèi Fondamentala de l'Estat de la Ciutat de Vatican.
Vatican es una monarquia absoluda electiva e teocratica que son foncionament es actualament definit per la lèi fondamentala dau 26 de novembre de 2000. Lo papa dispausa dei poders executiu, legislatiu e judiciària. Pasmens, dins lei fachs, lei poders son largament delegats a de prelats de la Glèisa. Lo poder executiu es ansin generalemnt delegat a un governaire qu'es egalament encargat de la representacion diplomatic[25]. Lo poder legislatiu es exercit per una comission de cinc a sèt cardenaus. De mai, l'eleccion dau sobeiran pontife es l'òbra d'un collègi de cardenaus que dèvon se prononciar a la majoritat dei dos tèrç, çò que permet d'elegit un candidat consensuau. Lo papa es elegit a vida, mai pòu abdicar.
La diplomacia ocupa una plaça importanta dins leis activitats internacionalas de Vatican[26][27]. Aquò es l'eiretatge d'una lònga tradicion d'intervencion que data l'Antiquitat. Foguèt a l'origina de plusors conflictes amb lei sobeirans e leis estats europèus regardant lei relacions entre la Glèisa e l'Estat, l'autonòmia dei clergats locaus ò divèrsei questions socialas. La Reforma e lo desvolopament de la filosofia dei Lutz la fragilizèron, mai la papautat demòra una autoritat morala reconeguda au nivèu internacionau. En particular, dempuei la fin dau sègle XX, la papautat es fòrça engatjada dins la defensa de la patz, dei valors de la Glèisa, dins la defensa dei catolics e dins la proteccion de l'environament.
Cultura
Coma sèti de la Glèisa Catolica, la Ciutat de Vatican a una influéncia culturala fòrça importanta dins lo monde entier.
Lei monuments
La Ciutat de Vatican es classada au Patrimòni Mondiau de l'Umanitat de l'UNESCO dempuei 1984. D'efiech, la màger part de sei bastiments son de caps d'òbra de l'arquitectura de la Renaissença ò dau periòde barròc. Lei pus coneguts son probable la plaça e la basilica de Sant Pèire, lo Palais Apostolitic e la Pinacotèca.
La plaça e la basilica de Sant Pèire tènon un ròtle centrau dins la Glèisa Catolica car es lo luòc d'acamp de la fòga durant plusors ceremònias importantas (en particular, la benediccion urbi et orbi dau papa). La plaça es una granda esplanada d'estil barròc que constituís lo pòrge de la basilica. D'una superficia de 2,3 ectaras, pòu acuelhir 300 000 personas. La basilica de Sant Pèire es la glèisa dau papa e de la Ciutat de Vatican[28]. Es actualament l'edifici pus important de la Glèisa Catolica. Sa construccion se debanèt entre 1506 e 1626 e foguèt dirigida per d'arquitèctes e d'artistas prestigiós coma Bramante (1444-1514), Miquèl Àngel (1475-1564), Carlo Maderno (1556-1629) ò Lo Bernin (1598-1680)[29][30].
Lo Palais Apostolitic es un important complèxe palatin que data de la Renaissença. S'i tròban leis apartaments oficiaus dau papa, lei burèus de la Curia Romana, la Bibliotèca Apostolitica Vaticana e una partida dei musèus de Vatican. Plusors caps d'òbra de l'art de la Renaissença (capèla Sixtina, capèla Nicolina, apartaments Borgia, etc.) se tròban tanben dins aqueu palais[31].
Vista de la plaça de Sant Pèire dempuei la basilica
Una fònt de la plaça de Sant Pèire
Obelisc de la plaça de Sant Pèire
Vista de la basilica de Sant Pèire dempuei la plaça
Nau de la basilica de Sant Pèire
Vista interiora dau dòma de la basilica de Sant Pèire
Vista dau Palais Apostolitic dempuei la plaça de Sant Pèire
Escaliers de Bramante dins lei musèus de Vatican
Galariá dei cartas dins lei musèus de Vatican
Musèus de Vatican
Sala Sixtina de la Bibliotèca de Vatican
Jardins de Vatican
.jpg)
Lei musèus
Article detalhat: Musèus de Vatican.
Lei musèus de Vatican constituïsson un ensemble de dotze musèus que son organizats a l'entorn de 5 galariás e de 1 400 salas dedicadas a l'Egipte Antic, ais esculturas anticas, a l'epigrafia antica, ais Etruscs, a la cartografia, a la tapissariá, a la pintura, a la filatelia, a la numismatica e ais arts extraeuropèus. Son formats per leis òbras d'art aquistadas per la Glèisa e fan partida dei pus grandas colleccions d'art dins lo monde. La Bibliotèca Apostolitica Vaticana es tanben aubergada per lei musèus. En 2019, amb 6,9 milions d'intradas, èran l'institucion culturala pus visitada de la peninsula Italica.
Lei centres d'estudis
Vatican gerís plusors universitats e facultats pontificalas mai que mai encargadas d'ensenhar la teologia, lo drech canonic, lo drech, la filosofia e lei sciéncias socialas. Permèton de formar lei quadres de la Glèisa, mai d'estudiants laïcs son egalament admés dins lei cors. Au totau, 22 establiments e 20 000 estudiants fan partida d'aquel ensemble. Lei pus importants son l'Universitat Pontificala de Latran, l'Universitat Pontificala Salesiana, l'Universitat Pontificala de la Santa Crotz e l'Universitat Pontificala Gregoriana.
I a tanben una Acadèmia Pontificala dei Sciéncias. Es una institucion prestigiosa amb 75 Prèmis Nobel elegits coma sòci entre 1901 e 2016[32]. Sei trabalhs cuerbon sièis domenis principaus : lei sciéncias fondamentalas, lei sciéncias e la tecnologia, lei sciéncias liadas ai problèmas dau Tèrç Monde, l'etica e la politica scientifica, la bioetica e l'epistemologia. Assegura la publicacion de plusors revistas[33].
Lei mèdias de Vatican
Articles detalhats: Radiò Vatican e L'Osservatore Romano.
Radiò Vatican es una estacion de radiò, fondada lo 12 de febrier de 1931, qu'emet de programas dins 47 lengas e dins 70 país diferents. En 2006, son nombre d'auditors jornadiers èra estimat entre 20 e 30 milions de personas (3 milions unicament en Polonha)[34]. Lei programas son principalament religiós e la radiò difusa lei celebracions e lei preguieras pontificalas, lei benediccions Urbi et orbi, leis audiéncias generalas, etc. Pasmens, difusa tanben de jornaus d'informacions e d'emissions scientificas.
L'Osservatore Romano, creada lo 1èr de julhet de 1861, es lo jornau de Vatican. Publica lei comunicats oficiaus e lei tèxtes dau papa e sèrv de jornaus oficiaus en publicant, per exemple, lei nominacions episcopalas. L'edicion jornadiera es en italian, mai 7 edicions setmanieras existisson dins de lengas coma lo francés, l'alemand ò l'espanhòu.
Remove ads
Annèxas
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads