ਤੰਤਰ

ਤੰਤਰ (/ˈtæntr�/; ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: तन्त्र) ( ਵਿਸਥਾਰ-ਯੰਤਰ, ਮੁਕਤੀ-ਫੈਲਾਉਣ ਵਾਲਾ, ਬੁਣਨਾ, ਤਾਣਾ-ਬਾਣਾ') ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਯੋਗਿਕ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪਹਿਲੀ ਹਜ਼ਾਰ ਈਸਵੀ ਦੇ ਮੱਧ ਤੋਂ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਅਤੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਹੋਈ ਸੀ।^[1] ਭਾਰਤੀ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਤੰਤਰ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਮਤਲਬ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਵਸਥਿਤ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਾਗੂ "ਪਾਠ, ਸਿਧਾਂਤ, ਪ੍ਰਣਾਲੀ, ਵਿਧੀ, ਸਾਧਨ, ਤਕਨੀਕ ਜਾਂ ਅਭਿਆਸ" ਵੀ ਹੈ।^[2][3] ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਮੰਤਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਮੰਤਰਮਾਰਗ ("ਮੰਤਰ ਦਾ ਰਾਹ") ਜਾਂ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਮੰਤ੍ਰਯਨਾ ("ਮੰਤਰ ਵਾਹਨ") ਅਤੇ ਗੁਹਿਯਾਮੰਤਰ ("ਗੁਪਤ ਮੰਤਰ") ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[4][5]

ਤਾਂਤਰਿਕ ਕਲਾ। ਉੱਪਰਲੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਕੜੀਵਾਰ: ਵਜਰਾਯੋਗਿਨੀ (ਬੋਧੀ), ਸ਼੍ਰੀ ਯੰਤਰ (ਹਿੰਦੂ), ਚੱਕਰ, ਕਾਲਚੱਕਰ ਮੰਡਲ, ਡਾਕਿਨੀ

 

This box: view talk edit
॥ सनातन धर्म ॥ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ 'ਤੇ ਇੱਕ ਲੜੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ
ਇਤਿਹਾਸ · ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤੇ
ਸੰਪ੍ਰਦਾਏ · ਆਗਮ
ਯਕੀਨ ਅਤੇ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ
ਦੁਬਾਰਾ ਜਨਮ · ਮੁਕਤੀ
ਕਰਮ · ਪੂਜਾ · ਮਾਇਆ
ਦਰਸ਼ਨ · ਧਰਮ
ਵੇਦਾਂਤ ·ਯੋਗ
ਸ਼ਾਕਾਹਾਰ  · ਆਯੁਰਵੇਦ
ਯੱਗ · ਸੰਸਕਾਰ
ਭਗਤੀ {{ਹਿੰਦੂ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ}}
ਗ੍ਰੰਥ
ਵੇਦ ਸੰਹਿਤਾ · ਵੇਦਾਂਗ
ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਗ੍ਰੰਥ · ਜੰਗਲੀ
ਉਪਨਿਸ਼ਦ · ਭਗਵਦ ਗੀਤਾ
ਰਾਮਾਇਣ · ਮਹਾਂਭਾਰਤ
ਨਿਯਮ · ਪੁਰਾਣ
ਸ਼ਿਕਸ਼ਾਪਤਰੀ · ਵਚਨਾਮ੍ਰਤ
ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਸ਼ੇ
ਦੈਵੀ ਧਰਮ ·
ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ
ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੰਤ · ਮੰਦਿਰ ਦੇਵਸਥਾਨ
ਯੱਗ · ਮੰਤਰ
ਸ਼ਬਦਕੋਸ਼ · ਤਿਓਹਾਰ
ਵਿਗ੍ਰਹ
ਫਾਟਕ:ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ
ਹਿੰਦੂ ਤੱਕੜੀ ਢਾਂਚਾ

ਆਮ ਯੁੱਗ ਦੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ, ਵਿਸ਼ਨੂੰ, ਸ਼ਿਵ ਜਾਂ ਸ਼ਕਤੀ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਨਵੇਂ ਪ੍ਰਗਟ ਤੰਤਰ ਉਭਰੇ। ਆਧੁਨਿਕ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੁੱਖ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਂਤਰਿਕ ਵੰਸ਼ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼ੈਵ ਸਿਧਾਂਤ ਪਰੰਪਰਾ, ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਸ਼ਾਕਤਾ ਸੰਪਰਦਾ, ਕੌਲਾ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਸ਼ੈਵ ਧਰਮ।