ਮਨੋਜ ਕੁਮਾਰ

ਮਨੋਜ ਕੁਮਾਰ (ਜਨਮ 24 ਜੁਲਾਈ 1937 ਨੂੰ ਹਰੀਕਿਸ਼ਨ ਗਿਰੀ ਗੋਸਵਾਮੀ ^[1] ) ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਾ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਹਰਿਆਲੀ ਔਰ ਰਾਸਤਾ, ਵੋਹ ਕੌਨ ਥੀ ਵਰਗੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਬਹੁਪੱਖੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?, ਹਿਮਾਲੇ ਕੀ ਗੌਦ ਮੇਂ, ਦੋ ਬਦਨ, ਉਪਕਾਰ, ਪੱਥਰ ਕੇ ਸਨਮ, ਨੀਲ ਕਮਲ, ਪੁਰਬ ਔਰ ਪੱਛਮ, ਬੇਈਮਾਨ, ਰੋਟੀ ਕਪੜਾ ਔਰ ਮੱਕਾਨ, ਦਸ ਨੰਬਰੀ, ਸ਼ੋਰ, ਸੰਨਿਆਸੀ ਅਤੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀ । ਉਹ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਭਰਤ ਕੁਮਾਰ ਉਪਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਮਨੋਜ ਕੁਮਾਰ

1992 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਦਾਦਾ ਸਾਹਿਬ ਫਾਲਕੇ ਅਵਾਰਡ, ਉਸਨੂੰ 2015 ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ^[2]

ਅਰੰਭਕ ਜੀਵਨ

ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਜਨਮ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ (ਹੁਣ ਖੈਬਰ ਪਖਤੂਨਖਵਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ) ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਐਬਟਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਸਲੀ ਜਨਮ ਦਾ ਨਾਮ ਹਰਿਕਿਸ਼ਨ ਗਿਰੀ ਗੋਸਵਾਮੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ 10 ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਵੰਡ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜੰਡਿਆਲਾ ਸ਼ੇਰ ਖਾਨ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਪਰਵਾਸ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।^[3] ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਜੇ ਨਗਰ, ਕਿੰਗਸਵੇ ਕੈਂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ ਵਜੋਂ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਰਾਜਿੰਦਰ ਨਗਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ।

ਹਿੰਦੂ ਕਾਲਜ, ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਫਿਲਮ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।

ਕੈਰੀਅਰ

ਜਦੋਂ ਉਹ ਜਵਾਨ ਸੀ, ਉਹ ਅਭਿਨੇਤਾ ਦਲੀਪ ਕੁਮਾਰ, ਅਸ਼ੋਕ ਕੁਮਾਰ ਅਤੇ ਕਾਮਿਨੀ ਕੌਸ਼ਲ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਬਨਮ ਵਿੱਚ ਦਲੀਪ ਕੁਮਾਰ ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਮਨੋਜ ਕੁਮਾਰ ਰੱਖਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ^[1]

1957 ਵਿੱਚ ਫੈਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਸੈਦਾ ਖਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਕਾਂਚ ਕੀ ਗੁੜੀਆ (1960) ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਪਿਯਾ ਮਿਲਨ ਕੀ ਆਸ ਅਤੇ ਰੇਸ਼ਮੀ ਰੂਮਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ ਵਿਜੇ ਭੱਟ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਹਰਿਆਲੀ ਔਰ ਰਾਸਤਾ (1962) ਲਈ ਮਾਲਾ ਸਿਨਹਾ ਦੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਕੁਮਾਰ ਫਿਰ ਸਾਧਨਾ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਜ ਖੋਸਲਾ ਦੀ ਵੋਹ ਕੌਨ ਥੀ (1964) ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਇਆ, ਅਤੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਕੀ ਗੋਦ ਮੇਂ (1965) ਵਿੱਚ ਵਿਜੇ ਭੱਟ ਅਤੇ ਮਾਲਾ ਸਿਨਹਾ ਨਾਲ ਮੁੜ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਕੁਮਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਖੋਸਲਾ ਨੇ ਫਿਲਮ ਦੋ ਬਦਨ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਸਫਲ ਅਭਿਨੇਤਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸਾਂਝੇਦਾਰੀ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਇਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਰਾਜ ਖੋਸਲਾ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ, ਕੁਮਾਰ ਅਤੇ ਹੀਰੋਇਨ ਆਸ਼ਾ ਪਾਰੇਖ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਗੀਤਕਾਰ ਸ਼ਕੀਲ ਬਦਾਯੂਨੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਗੀਤਾਂ ਸਮੇਤ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਫਿਲਮ ਦਾ ਕੰਮ

1960 ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਸਫਲ ਫਿਲਮ ਹਨੀਮੂਨ, ਅਪਨਾ ਬਨਾਕੇ ਦੇਖੋ, ਨਕਲੀ ਨਵਾਬ, ਪੱਥਰ ਕੇ ਸਨਮ, ਸਾਜਨ ਅਤੇ ਸਾਵਣ ਕੀ ਘਟਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਦੀ, ਗ੍ਰਿਹਸਤੀ, ਅਪਨੇ ਹੁਏ ਪਰਾਏ, ਅਤੇ ਆਦਮੀ ਵਰਗੀਆਂ ਸਮਾਜਕ ਫਿਲਮਾਂ ਅਤੇ ਅਜਿਹੇ ਗੁਮਨਾਮ, ਅਨੀਤਾ, ਅਤੇ ਵੋਹ ਕੌਨ ਥੀ ਵਰਗੀਆਂ ਥ੍ਰਿਲਰਸਅਤੇ ਪਿਕਨਿਕ ਵਰਗੀ ਕਾਮੇਡੀ ਫਿਲਮ ਉਸਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਕੁਮਾਰ ਨੇ 1965 ਦੀ ਫਿਲਮ ਸ਼ਹੀਦ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਕਿਰਦਾਰ, ^[4] ਜੋ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸੀ, ਦਾ ਅਭਿਨੈ ਕੀਤਾ। 1965 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਾਅਰੇ ਜੈ ਜਵਾਨ ਜੈ ਕਿਸਾਨ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਇੱਕ ਫਿਲਮ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ^[1]

ਨਤੀਜਾ ਕੁਮਾਰ ਦੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਪਹਿਲੀ ਫਿਲਮ ਉਪਕਾਰ (1967) ਸੀ। ਇਸ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜੇਤੂ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਸਿਪਾਹੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਫਿਲਮ ਨੂੰ ਗੁਲਸ਼ਨ ਬਾਵਰਾ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ, ਕਲਿਆਣਜੀ-ਆਨੰਦ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਕੰਪੋਜ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮਹਿੰਦਰ ਕਪੂਰ ਦੁਆਰਾ ਗਾਇਆ ਗਿਆ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗੀਤ "ਮੇਰੇ ਦੇਸ਼ ਕੀ ਧਰਤੀ" ਲਈ ਵੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਰਹੀ। ਉਪਕਾਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਲਾਕਬਸਟਰ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਸਰਵੋਤਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਦਾ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ ਸੀ ।

ਉਹ ਪੂਰਬ ਔਰ ਪੱਛਮ (1970) ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ਭਗਤੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਵੱਲ ਵਾਪਸ ਪਰਤਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੂਰਬ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸੋਹਨਲਾਲ ਕੰਵਰ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਤ ਫਿਲਮ ਪਹਿਚਾਨ ਵਿੱਚ ਬਬੀਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਮਨੋਜ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਸਫਲ ਰਹੀ ਸੀ।

1972 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਬੇ-ਇਮਾਨ ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੈ ਕੀਤਾ (ਜਿਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਸਰਵੋਤਮ ਅਦਾਕਾਰ ਦਾ ਅਵਾਰਡ ਜਿੱਤਿਆ) ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ੋਰ (1972) ਵਿੱਚ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਅਭਿਨੈ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਬਾਕਸ ਆਫਿਸ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਸਫਲਤਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲ਼ੀ ਸੀ, ਪਰ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਇਸਨੇ ਕਲਟ ਦਾ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਅਤੇ ਮੁਕੇਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਗਿਆ ਇੱਕ ਡਿਊਟ ਗੀਤ "ਏਕ ਪਿਆਰ ਕਾ ਨਗਮਾ ਹੈ" ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਲਕਸ਼ਮੀਕਾਂਤ-ਪਿਆਰੇਲਾਲ ਦੁਆਰਾ ਕੰਪੋਜ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸੰਤੋਸ਼ ਆਨੰਦ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰ ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਥ, ਪ੍ਰਾਣ, ਪ੍ਰੇਮ ਚੋਪੜਾ, ਕਾਮਿਨੀ ਕੌਸ਼ਲ ਅਤੇ ਹੇਮਾ ਮਾਲਿਨੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਲਗਾਤਾਰ ਪਸੰਦ ਕੀਤਾ। ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਦੋਸਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕਪੂਰ, ਮੁਕੇਸ਼, ਮਹਿੰਦਰ ਕਪੂਰ, ਧਰਮਿੰਦਰ, ਰਾਜੇਂਦਰ ਕੁਮਾਰ, ਸ਼ਸ਼ੀ ਕਪੂਰ ਅਤੇ ਰਾਜੇਸ਼ ਖੰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।

ਆਪਣੇ ਕੈਰੀਅਰ ਦਾ ਸਿਖਰ

1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਤਿੰਨ ਹਿੱਟ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ; ਰੋਟੀ ਕਪੜਾ ਔਰ ਮਕਾਨ (1974) ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਟਿੱਪਣੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜ਼ੀਨਤ ਅਮਾਨ, ਸ਼ਸ਼ੀ ਕਪੂਰ ਅਤੇ ਅਮਿਤਾਭ ਬੱਚਨ ਸਮੇਤ ਆਲ-ਸਟਾਰ ਕਾਸਟ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਫਿਲਮ ਰੋਟੀ ਕਪੜਾ ਔਰ ਮਕਾਨ ਲਈ ਸਰਬੋਤਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਦਾ ਆਪਣਾ ਦੂਜਾ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਅਵਾਰਡ ਜਿੱਤਿਆ। ਸੰਨਿਆਸੀ (1975 ਫਿਲਮ), ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ-ਥੀਮ ਵਾਲੀ ਕਾਮੇਡੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੁਮਾਰ ਅਤੇ ਹੇਮਾ ਮਾਲਿਨੀ ਸੀ, ਇਹ ਬਹੁਤ ਸਫਲ ਰਹੀ। ਦਸ ਨੰਬਰੀ (1976) ਵੀ ਕੁਮਾਰ, ਪ੍ਰਾਣ, ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਥ ਅਤੇ ਹੇਮਾ ਨੂੰ ਚੋਟੀ ਦੇ ਕਲਾਕਾਰ ਸਨ।

1981 ਵਿੱਚ, ਕੁਮਾਰ ਆਪਣੇ ਕੈਰੀਅਰ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪੂਜਨੀਕ, ਦਲੀਪ ਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਤ ਕਰਨ ਅਤੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਚਿੱਤਰਦੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੈ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ। ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਉਸਦੇ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਆਖਰੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਫਲ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਹਿੱਟ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਜੱਟ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।

ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ

1981 ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕੁਮਾਰ ਦੇ ਕੈਰੀਅਰ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਆਉਣ ਲੱਗੀ, ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ 1987 ਵਿੱਚ ਕਲਯੁਗ ਔਰ ਰਾਮਾਇਣ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1989 ਵਿੱਚ ਕਲਰਕ ਵਰਗੀਆਂ ਉਸਦੀ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਬਾਕਸ ਆਫਿਸ 'ਤੇ ਅਸਫਲ ਰਹੀਆਂ। 1989 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਫਿਲਮ ਕਲਰਕ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਅਦਾਕਾਰ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਅਤੇ ਜ਼ੇਬਾ ਨੂੰ ਕਾਸਟ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ 1995 ਦੀ ਫਿਲਮ ਮੈਦਾਨ-ਏ-ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਭੂਮਿਕਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਦਾਕਾਰੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਬੇਟੇ ਕੁਨਾਲ ਗੋਸਵਾਮੀ ਨੂੰ 1999 ਦੀ ਫਿਲਮ ਜੈ ਹਿੰਦ ਵਿੱਚ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਸੀ। ਇਹ ਫਿਲਮ ਫਲਾਪ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਕੁਮਾਰ ਦੀ ਆਖਰੀ ਫਿਲਮ ਸੀ ਜਿਸ 'ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਅਵਾਰਡ

ਨਾਗਰਿਕ ਪੁਰਸਕਾਰ

• 1992 – ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ^[5]

ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਿਲਮ ਪੁਰਸਕਾਰ

• 1968 – ਉਪਕਾਰ ਲਈ ਦੂਜੀ ਸਰਵੋਤਮ ਫੀਚਰ ਫਿਲਮ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਿਲਮ ਅਵਾਰਡ
• 2016 – ਦਾਦਾ ਸਾਹਿਬ ਫਾਲਕੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਭਰ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ

ਰਾਜ ਪੁਰਸਕਾਰ

• 2008 – ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ ਪੁਰਸਕਾਰ। ^[6]
• 2010 – ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜ ਕਪੂਰ ਅਵਾਰਡ। ^{[7] [8]}

ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਅਵਾਰਡ

ਜੇਤੂ

• 1968 – ਉਪਕਾਰ ਲਈ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਸਰਵੋਤਮ ਫਿਲਮ ਅਵਾਰਡ
• 1968 – ਉਪਕਾਰ ਲਈ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਸਰਵੋਤਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਪੁਰਸਕਾਰ ^[9]
• 1968 – ਉਪਕਾਰ ਲਈ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਸਰਵੋਤਮ ਕਹਾਣੀ ਪੁਰਸਕਾਰ
• 1968 – ਉਪਕਾਰ ਲਈ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਸਰਵੋਤਮ ਡਾਇਲਾਗ ਅਵਾਰਡ
• 1972 – ਬੇਈਮਾਨ ਲਈ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਸਰਵੋਤਮ ਅਦਾਕਾਰ ਅਵਾਰਡ
• 1972 - ਸ਼ੋਰ ਲਈ ਸਰਵੋਤਮ ਸੰਪਾਦਨ ਲਈ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਅਵਾਰਡ
• 1975 – ਰੋਟੀ ਕਪੜਾ ਔਰ ਮਕਾਨ ਲਈ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਸਰਵੋਤਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਪੁਰਸਕਾਰ
• 1999 – ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਲਾਈਫਟਾਈਮ ਅਚੀਵਮੈਂਟ ਅਵਾਰਡ

ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ

• 1968 – ਉਪਕਾਰ ਲਈ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਸਰਵੋਤਮ ਅਦਾਕਾਰ ਅਵਾਰਡ
• 1969 – ਆਦਮੀ ਲਈ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਸਰਵੋਤਮ ਸਹਾਇਕ ਅਦਾਕਾਰ ਅਵਾਰਡ
• 1973 – ਸ਼ੋਰ ਲਈ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਸਰਵੋਤਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਵਾਰਡ
• 1975 – ਰੋਟੀ ਕਪੜਾ ਔਰ ਮੱਕਾ ਲਈ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਸਰਵੋਤਮ ਫਿਲਮ ਅਵਾਰਡ
• 1975 – ਰੋਟੀ ਕਪੜਾ ਔਰ ਮੱਕਾ ਲਈ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਸਰਵੋਤਮ ਅਦਾਕਾਰ ਅਵਾਰਡ
• 1976 – ਸੰਨਿਆਸੀ ਲਈ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਸਰਵੋਤਮ ਅਦਾਕਾਰ ਅਵਾਰਡ