ਲੋਕ ਸਭਾ ਦਾ ਸਪੀਕਰ
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
ਲੋਕ ਸਭਾ ਦਾ ਸਪੀਕਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਦ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਸਦਨ, ਲੋਕ ਸਭਾ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਧਿਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਅਥਾਰਟੀ ਹੈ।[2] ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਚੋਣ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਲਈ, ਸਪੀਕਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਚੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
_(cropped).jpg)
Remove ads
ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਚੋਣ
ਲੋਕ ਸਭਾ ਤੋਂ ਨਵੇਂ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਪੀਕਰ ਅਜਿਹਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੋ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਕੰਮਕਾਜ ਨੂੰ ਸਮਝਦਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਇਹ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਵੀਕਾਰਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਪ੍ਰੋਟਮ ਸਪੀਕਰ ਨੂੰ ਨਾਮ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਨਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਆਪਣੇ ਸਹਾਇਕ ਸਕੱਤਰ-ਜਨਰਲ ਰਾਹੀਂ ਚੋਣਾਂ ਦੀ ਮਿਤੀ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਹੀ ਨਾਮ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਚੋਣ ਬਿਨਾਂ ਰਸਮੀ ਵੋਟ ਦੇ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜੇਕਰ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਵੋਟ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਜਿਹੀ ਮਿਤੀ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ ਵੋਟ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਫਲ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ ਅਗਲੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਤੱਕ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦਾ ਸਪੀਕਰ ਚੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਹੁਣ ਤੱਕ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਸਪੀਕਰਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਹੋਈ ਹੈ।[3][4]
Remove ads
ਸਪੀਕਰ ਦੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕਾਰਜ
ਲੋਕ ਸਭਾ ਦਾ ਸਪੀਕਰ ਸਦਨ ਵਿੱਚ ਕੰਮਕਾਜ ਚਲਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਬਿੱਲ ਮਨੀ ਬਿੱਲ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਉਹ ਸਦਨ ਵਿੱਚ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਮਰਿਆਦਾ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਮੈਂਬਰ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਬੇਰਹਿਮ ਵਿਵਹਾਰ ਲਈ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਮਤਾ, ਮੁਲਤਵੀ ਮਤਾ, ਨਿੰਦਾ ਦਾ ਮਤਾ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਨੋਟਿਸ ਤਲਬ ਕਰਨ ਵਰਗੀਆਂ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਮਤਿਆਂ ਅਤੇ ਮਤਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਵੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਪੀਕਰ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ ਚਰਚਾ ਲਈ ਲਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਏਜੰਡੇ ਬਾਰੇ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਚੋਣ ਦੀ ਮਿਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸਦਨ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਣ ਸਪੀਕਰ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਪੀਕਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਦ ਦੇ ਦੋਵਾਂ ਸਦਨਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਬੈਠਕ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਰਾਜ ਸਭਾ (ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਕੌਂਸਲ) ਵਿੱਚ ਸਪੀਕਰ ਦਾ ਹਮਰੁਤਬਾ ਇਸਦਾ ਸਭਾਪਤੀ ਹੈ; ਭਾਰਤ ਦਾ ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਸਭਾਪਤੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤਰਜੀਹ ਦੇ ਕ੍ਰਮ 'ਤੇ, ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਸਪੀਕਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਚੀਫ਼ ਜਸਟਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਛੇਵੇਂ ਨੰਬਰ 'ਤੇ ਹਨ। ਸਪੀਕਰ ਸਦਨ ਨੂੰ ਜਵਾਬਦੇਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਪੀਕਰ ਅਤੇ ਉਪ ਸਪੀਕਰ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਮਤ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਮਤੇ ਦੁਆਰਾ ਹਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਲੋਕ ਸਭਾ ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਚੋਣ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਾਰੇ ਬਿੱਲਾਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸਪੀਕਰ ਦੇ ਦਸਤਖਤ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਰਾਜ ਸਭਾ ਵਿਚ ਜਾਣ। ਟਾਈ ਹੋਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿੱਚ ਸਪੀਕਰ ਕੋਲ ਕਾਸਟਿੰਗ ਵੋਟ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰੀਜ਼ਾਈਡਿੰਗ ਅਫ਼ਸਰ ਲਈ ਇਹ ਰਿਵਾਜ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਾਸਟਿੰਗ ਵੋਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਰੇ ਤਾਂ ਜੋ ਸਥਿਤੀ ਜਿਉਂ ਦੀ ਤਿਉਂ ਬਣੀ ਰਹੇ।
Remove ads
ਸਪੀਕਰ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣਾ
ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ [ਆਰਟੀਕਲ 94] ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਦਨ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਹੁਮਤ ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਮਤੇ ਦੁਆਰਾ ਸਪੀਕਰ ਨੂੰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਹਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਲੋਕ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਐਕਟ, 1951 ਦੀ ਧਾਰਾ 7 ਅਤੇ 8 ਦੇ ਤਹਿਤ ਲੋਕ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਅਯੋਗ ਠਹਿਰਾਏ ਜਾਣ 'ਤੇ ਸਪੀਕਰ ਨੂੰ ਵੀ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[5] ਇਹ ਬਿੱਲ ਦੇ ਸਪੀਕਰ ਦੁਆਰਾ ਗਲਤ ਪ੍ਰਮਾਣੀਕਰਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਮਨੀ ਬਿੱਲ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਅਨੁਛੇਦ 110 ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਅਸੰਗਤ ਹੈ।[6] ਜਦੋਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਕਿਸੇ ਬਿੱਲ ਨੂੰ ਮਨੀ ਬਿੱਲ ਵਜੋਂ ਗਲਤ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਗੈਰ-ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦਾ ਨਿਰਾਦਰ ਕਰਨ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ ਜੋ ਨੈਸ਼ਨਲ ਆਨਰ ਐਕਟ, 1971 ਦੇ ਅਪਮਾਨ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਯੋਗ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਧਾਰਾ 8K ਦੇ ਤਹਿਤ ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਲੋਕ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਅਯੋਗ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਲੋਕ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਐਕਟ, 1951। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਪੀਕਰ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਭੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਾ 122 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਚੁਣੌਤੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ।[7]
ਪ੍ਰੋਟਮ ਸਪੀਕਰ
ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਵਿਧਾਨਕ ਸੈਕਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀਨੀਅਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸੂਚੀ ਸੰਸਦੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਟਮ ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਨਿਯੁਕਤੀ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਤੋਂ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਲੈਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।[8]
ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲੀ ਮੀਟਿੰਗ ਜਦੋਂ ਸਪੀਕਰ ਅਤੇ ਡਿਪਟੀ ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਚੋਣ ਸੰਸਦ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਪ੍ਰੋਟੈਮ ਸਪੀਕਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ, ਡਿਪਟੀ ਸਪੀਕਰ ਸਪੀਕਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ ਸਪੀਕਰ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣੀ ਗਈ ਛੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਆਪਣੀ ਸੀਨੀਆਰਤਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਪੀਕਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰੇਗੀ।
ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਸਪੀਕਰ ਬਣਨ ਲਈ ਯੋਗਤਾ ਮਾਪਦੰਡ ਹਨ:
- ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ;
- ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਉਮਰ 25 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ;
- ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ, ਜਾਂ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੋਈ ਲਾਭ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਨਹੀਂ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ; ਅਤੇ
- ਉਹ ਅਪਰਾਧੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ।
Remove ads
ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਸਪੀਕਰ
Remove ads
ਹਵਾਲੇ
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads