ਵਾਸੁਕੀ

ਵਾਸੁਕੀ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਅਤੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸੱਪਾਂ ਦਾ ਦੂਜਾ ਰਾਜਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਨਾਗਮਨੀ (ਸੱਪ ਦਾ ਗਹਿਣਾ) ਨਾਂ ਦਾ ਰਤਨ ਹੋਣ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੱਪਾਂ ਦਾ ਰਾਜਾ ਅਤੇ ਨਾਰਾਇਣ ਪਰਬਤ ਅਦੀਸ਼ਾ ਉਸ ਦਾ ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਕ ਹੋਰ ਨਾਗਾ ਮਨਸਾ ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਹੈ। ਵਾਸੂਕੀ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਸੱਪ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਗਰਦਨ ਦੁਆਲੇ ਲਿਪਟਿਆ ਹੋਇਆ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।^[3] ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨੀ ਮਿਥਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਅੱਠ ਮਹਾਨ ਡ੍ਰੈਗਨ ਕਿੰਗਜ਼" ((八大龍王 pinyin: Bādà lóngwáng; Japanese: Hachidai Ryūō)^[4], ਨੰਦਾ (ਨਾਗਾਰਾਜਾ), ਉਪਾਨੰਦ, ਸਾਗਰਾ (ਸ਼ਕਰਾ), ਤਕਸ਼ਕਾ, ਬਲਵਾਨ, ਅਨਾਵਤਪਤਾ, ਅਤੇ ਉਤਪਾਲਾ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਬਹੁ-ਫਣ ਵਾਲਾ ਵਾਸੂਕੀ ਸਮੁੰਦਰ ਮੰਥਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਦੁੱਧ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਮੰਡਾਰਾ ਪਰਬਤ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਲਪੇਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਵਾਸੁਕੀ
King of the Sārpas[1]
The serpent Vasuki coiled around the neck of the deity Shiva
ਮਾਨਤਾ	ਨਾਗ
ਨਿਵਾਸ	ਧਰਤੀ
ਚਿੰਨ੍ਹ	ਨਾਗਮਣੀ
ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ
ਮਾਤਾ ਪਿੰਤਾ	ਕਦਰੂ (ਮਾਤਾ), ਕਸ਼ਯਪ(ਪਿਤਾ)
ਭੈਣ-ਭਰਾ	ਮਾਨਸ, ਸ਼ੇਸ਼
Consort	Shatashirsha[2]

ਨਰਮਾਥਾ ਦੀ ਨਾਗਮਣੀ

ਵੁਸੁਕੀ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਗਲੇ ਵਿਚ ਕੁੰਡਲੀ ਮਾਰਨ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਕ ਗਹਿਣੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਅਸੀਸ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਪਹਿਨਿਆ।

ਵਾਸੁਕੀ ਨੇ ਸਮੁੰਦਰ ਮੰਥਨ ਦੀ ਘਟਨਾ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਅਤੇ ਅਸੁਰਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਨੂੰ ਮੰਦਰਾ ਪਰਬਤ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇ ਦਿੱਤੀ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚੋਂ ਅਮ੍ਰਿਤ ਨੂੰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਮੰਥਨ ਦੀ ਰੱਸੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤ ਸਕਣ। ਵਾਸੁਕੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੋਰ ਹਿੰਦੂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਮਾਇਣ ਅਤੇ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਵੰਸ਼ਜ

ਵਾਸਕਾ/ਵਸੁਕਾ ਮੰਦਰ ਕੇਰਲ ਵਿੱਚ ਮਨਾਰਸਾਲਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਅਤੇ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਸਾਖਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਕੁਕੇ ਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ ਮੰਦਰ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਭਗਵਾਨ ਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ ਨੇ ਵਾਸੂਕੀ ਨੂੰ ਗਰੁੜ ਦੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਜੋ ਪੰਛੀਆਂ ਦਾ ਰਾਜਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸਨੂੰ ਦਾ ਸੇਵਕ ਵੀ ਹੈ। ਉਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਨਾਗ ਸੱਪ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਖੰਡਵਾ ਜੰਗਲ (ਆਧੁਨਿਕ ਦਿੱਲੀ) ਨੂੰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਇੰਦਰਪ੍ਰਸਥ ਲਈ ਰਸਤਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।^[5]

ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ

• ਕਸ਼ੀਰ ਸਾਗਰ
• ਸਮੁੰਦਰ ਮੰਥਨ
• ਅਸੁਰ

ਪੁਸਤਕ-ਸੂਚੀ

Handa, Om Chanda (2004), Naga Cults and Traditions in the Western Himalaya, Indus Publishing, ISBN 978-8173871610