ਹੰਸਾ ਜੀਵਰਾਜ ਮਹਿਤਾ

ਹੰਸਾ ਜੀਵਰਾਜ ਮਹਿਤਾ (3 ਜੁਲਾਈ 1897 - 4 ਅਪਰੈਲ 1995)^[1] ਇੱਕ ਸੁਧਾਰਵਾਦੀ, ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਜਕਰਤਾ, ਸਿੱਖਿਅਕ, ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਕਾਰਕੁਨ, ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਲੇਖਕ ਸੀ।^[2][3]

ਹੰਸਾ ਜੀਵਰਾਜ ਮਹਿਤਾ
ਜਨਮ	(1897-07-03)3 ਜੁਲਾਈ 1897
ਮੌਤ	4 ਅਪ੍ਰੈਲ 1995(1995-04-04) (ਉਮਰ 97)
ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ	ਜੀਵਰਾਜ ਨਰਾਇਣ ਮਹਿਤਾ
ਪਿਤਾ	ਮਨੂੰਭਾਈ ਮਹਿਤਾ

ਆਰੰਭਿਕ ਜੀਵਨ

ਹੰਸਾ ਮਹਿਤਾ ਦਾ ਜਨਮ 3 ਜੁਲਾਈ, 1897 ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਗਰ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਬੜੌਦਾ ਰਾਜ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਮਨੂਭਾਈ ਮਹਿਤਾ ਦੀ ਬੇਟੀ ਸੀ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਗੁਜਰਾਤੀ ਨਾਵਲ ਕਰਨ ਘੇਲੋ ਦੇ ਲੇਖਕ ਨੰਦਸ਼ੰਕਰ ਮਹਿਤਾ ਦੀ ਪੋਤੀ ਸੀ।^[1][4]

ਉਸ ਨੇ 1918 ਵਿੱਚ ਦਰਸ਼ਨ ਨਾਲ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ ਉਸ ਨੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸਾਸ਼ਤਰ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। 1918 ਵਿਚ, ਉਹ 1922 ਵਿੱਚ ਸਰੋਜਨੀ ਨਾਇਡੂ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਮਿਲੀ।^[4][5]

ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਡਾਕਟਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਜੀਵਰਾਜ ਨਰਾਇਣ ਮਹਿਤਾ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦਾ ਹੰਸਾ ਦੇ ਜਾਤੀ ਸਮੂਹ ਦੁਆਰਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਜੀਵਰਾਜ ਇੱਕ ਵੈਸ਼ਣ ਮਹਿਤਾ ਸੀ।^[3][4]

ਕੈਰੀਅਰ

ਰਾਜਨੀਤੀ, ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਰਗਰਮੀਆਂ

ਹੰਸਾ ਮਹਿਤਾ ਨੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਕਪੜਿਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਵੇਚਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਦੀ ਦਰਾਮਦ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਹੋਰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। 1932 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਕੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬੰਬਈ ਵਿਧਾਨਿਕ ਕੌਂਸਲ ਲਈ ਚੁਣੀ ਗਈ।^[2]

ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ15 ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨਦਾ ਖਰੜਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ।^[6] ਉਹ ਬੁਨਿਆਦੀ ਹੱਕਾਂ ਬਾਰੇ ਸਬ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਸੀ।^[7] ਉਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ।^[4][8]

ਹੰਸਾ ਨੂੰ 1926 'ਚ ਬੰਬਈ ਸਕੂਲ ਕਮੇਟੀ ਵਿੱਚ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ 1945-46 ਵਿੱਚ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਵੁਮੈਨਸ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣੀ। ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਵੈਂਮੈਨਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਮਹਿਲਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਚਾਰਟਰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਅਹੁਦਿਆਂ 'ਤੇ 1945 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1 ਫਰਵਰੀ ਤਕ ਕੰਮ ਕੀਤਾ - ਐਸ ਐੱਨ ਡੀ ਟੀ ਮਹਿਲਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਵਾਈਸ ਚਾਂਸਲਰ, ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਕੈਂਡਰੀ ਬੋਰਡ ਆਫ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਦੀ ਮੈਂਬਰ, ਇੰਟਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਬੋਰਡ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਬੜੌਦਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸੱਜੀਰਾਜ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਵਾਈਸ ਚਾਂਸਲਰ^[5] ਰਹੀ।

ਹੰਸਾ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਪਰਮਾਣੂ ਉਪ-ਕਮੇਟੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧਤਾ ਕੀਤੀ। 1947-48 ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਵਜੋਂ, ਉਹ " ਸਾਰੇ ਮਨੁੱਖ ਬਰਾਬਰ ਸਿਰਜੇ ਗਏ ਹਨ " (ਐਲੀਨੌਰ ਰੂਜ਼ਵੈਲਟ ਪਸੰਦੀਦਾ ਸ਼ਬਦ), ਲਿੰਗ ਸਮਾਨਤਾ ਦੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨਾ, ਤੋਂ ਮਨੁੱਖੀ ਹੱਕਾਂ ਦਾ ਆਲਮੀ ਐਲਾਨ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ।^[9][10] ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1950 'ਚ ਹੰਸਾ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਉਪ ਚੇਅਰਮੈਨ ਬਣੀ। ਉਹ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਬੋਰਡ ਦੀ ਵੀ ਮੈਂਬਰ ਸੀ।^[3][11]

ਸਾਹਿਤਕ ਕੈਰੀਅਰ

ਉਸ ਨੇਅਰੁਣੂ ਅਦਭੂਤ ਸਵਪਨਾ (1934), ਬਬਲਾਣਾ ਪਾਰਕਰਮੋ (1929), ਬਲਵਰਤਾਵਾਲੀ ਭਾਗ 1-2 (1926, 1929) ਸਮੇਤ ਗੁਜਰਾਤੀ ਵਿੱਚ ਕਈ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਉਸ ਨੇ ਵਾਲਮੀਕੀ ਰਾਮਾਇਣ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ: ਜਿਨ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਅਰਨੀਆਕੰਦ, ਬਾਲਕੰਡਾ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰਕੰਡ ਹਨ। ਉਸ ਨੇ ਕਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੂਲਵਰਸ ਟ੍ਰੇਲਜ਼ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਸ਼ੇਕਸਪੀਅਰ ਦੇ ਕੁਝ ਨਾਟਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਚੁਣਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਲੇਖ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਕੇਟਲੱਕ ਲੇਖੋ (1978) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਛਾਪੇ ਗਏ।^[2][5]

ਅਵਾਰਡ

1959 ਵਿੱਚ ਹੰਸਾ ਮਹਿਤਾ ਨੂੰ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।^[12]

ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ

• ਗੁਜਰਾਤੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ