ਉਸਤਾਦ ਬਹਾਦੁਰ ਖਾਨ

ਉਸਤਾਦ ਬਹਾਦੁਰ ਖਾਨ (ਜਨਮ ਬਹਾਦੁਰ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ) (19 ਜਨਵਰੀ 1931-3 ਅਕਤੂਬਰ 1989) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਰੋਦ ਵਾਦਕ ਅਤੇ ਫਿਲਮ ਸਕੋਰ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਨ।

ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ

ਉਸਤਾਦ ਬਹਾਦੁਰ ਖਾਨ ਇੱਕ ਬੰਗਾਲੀ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 19 ਜਨਵਰੀ 1931 ਨੂੰ ਸ਼ਿਬਪੁਰ, ਬ੍ਰਾਹਮਣਬਾਰੀਆ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ (ਉਦੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਸਨ,ਭਾਰਤੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਆਯਤ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸੀ ਅਤੇ ਸਿਤਾਰ ਵਾਦਕ ਪੰਡਿਤ ਰਵੀ ਸ਼ੰਕਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਸੀ।^[1] ਖਾਨ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਹਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਚਾਚੇ ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਾਨ ਤੋਂ ਸਰੋਦ ਵਜਾਉਣਾ ਸਿੱਖਿਆ। ਕਲਕੱਤਾ ਵਿੱਚ ਸੈਟਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਵੋਕਲ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਵੀ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਚਚੇਰੇ ਭੈਣ-ਭਰਾਵਾਂ ਅਲੀ ਅਕਬਰ ਖਾਨ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਅੰਨਪੂਰਨਾ ਦੇਵੀ ਨਾਲ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।

ਖਾਨ ਦੇ ਭਰਾ ਅਬਦ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਅਤੇ ਮੁਬਾਰਕ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਵੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਨ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੱਸੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਅਤੇ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ ।^[2] ਬਹਾਦੁਰ ਖਾਨ ਸਿਤਾਰ ਵਾਦਕ ਕਿਰੀਟ ਖਾਨ ਦੇ ਪਿਤਾ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ 2006 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਰੋਦ ਵਾਦਕ ਤੇਜੇਂਦਰ ਨਾਰਾਇਣ ਮਜੂਮਦਾਰ ਹੈ।

3 ਅਕਤੂਬਰ 1989 ਨੂੰ ਕਲਕੱਤਾ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ ਬਿਦਯੁਤ ਖਾਨ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਰੋਦ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।

ਫ਼ਿਲਮੋਗ੍ਰਾਫੀ

ਉਸਤਾਦ ਬਹਾਦੁਰ ਖਾਨ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ, ਰੇਡੀਓ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਰੇਡੀਓ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਯਮਤ ਕਲਾਕਾਰ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ ਰਿਤਵਿਕ ਘਟਕ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਕਈ ਫਿਲਮਾਂ ਲਈ ਸੰਗੀਤ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਹੇਠ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ- ^[3]

• ਸੁਬਰਨਰੇਖਾ (ਦ ਗੋਲਡਨ ਲਾਈਨ)
• ਮੇਘੇ ਢਾਕਾ ਤਾਰਾ (ਬੱਦਲਾਂ ਨਾਲ ਢਕਿਆ ਤਾਰਾ )
• ਕੋਮਲ ਗੰਧਾਰ (ਈ ਫਲੈਟ)
• ਜੁਕਤੀ ਟੱਕੋ ਆਰ ਗੱਪੋ (ਕਾਰਨ, ਬਹਿਸ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ)
• ਤਿਤਾਸ਼ ਏਕਤੀ ਨਾਦਿਰ ਨਾਮ (ਇੱਕ ਨਦੀ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਤਿਤਾਸ਼ ਹੈ)
• ਨਾਗਰਿਕ (ਨਾਗਰਿਕ)
• ਸ਼ਵੇਤ ਮਯੂਰ (ਚਿੱਟਾ ਮੋਰ)
• ਯੇਖਾਨੇ ਦਾਰੀਏ (ਮੈਂ ਕਿੱਥੇ ਖਡ਼੍ਹਾ ਹਾਂ)
• ਤ੍ਰਿਸੰਧਿਆਏ (ਤਿੰਨ ਗੋਧੂਲੀਆਂ)
• ਨੌਟੁਨ ਪਾਟਾ (ਨਵਾਂ ਪੱਤਾ)
• ਗਰਮ ਹਵਾ (ਹੌਟ ਵਿੰਡਸ, 1973)

ਸਿੱਖਿਆ

ਖਾਨ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਧਿਆਪਕ ਸੀ, ਅਤੇ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ, ਯੂਐਸ ਵਿੱਚ ਅਲੀ ਅਕਬਰ ਕਾਲਜ ਆਫ਼ ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਵਿੱਚ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਫੈਕਲਟੀ ਮੈਂਬਰ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਸਿਖਾਇਆ। ਉਸ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਬਿਦਯੁਤ ਖਾਨ, ਭਤੀਜਾ ਸ਼ਹਾਦਤ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ, ਤੇਜੇਂਦਰਨਾਰਾਇਣ ਮਜੂਮਦਾਰ, ਕਲਿਆਣ ਮੁਖਰਜੀ, ਮੋਨੋਜ ਸ਼ੰਕਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਭਤੀਜਾ ਖੁਰਸ਼ੀਦ ਖਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।^{[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]}

ਹਰ ਸਾਲ, ਕਲਕੱਤਾ ਵਿੱਚ ਖਾਨ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਬਰਸੀ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਿਨ ਦਾ ਸੰਗੀਤ ਉਤਸਵ "ਉਸਤਾਦ ਬਹਾਦੁਰ ਖਾਨ ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਸਰਕਲ" ਦੁਆਰਾ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ, ਉਸਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ "ਉਸਤਾਦ ਆਇਤ ਅਲੀ ਖਾਨ ਸੰਗੀਤ ਨਿਕੇਤਨ" (ਉਸਤਾਦ ਆਇਤ ਅਲੀ ਖਾਨ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਮਿਊਜ਼ਿਕ) ਰਾਹੀਂ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਆਇਤ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਸ਼ਿਬਪੁਰ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤ ਸਕੂਲ ਹੈ।