zaburzenie polegające na utracie kontroli nad ilością spożywanego alkoholu Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Alkoholizm – termin wieloznaczny, w wąskim znaczeniu jest to choroba alkoholowa czyli uzależnienie od alkoholu etylowego, a w szerokim znaczeniu są to następstwa nadmiernego używania alkoholu, nie tylko zdrowotne, lecz również społeczne (jako patologia – pijaństwo) i inne[1][2].
Szybkie fakty ICD-10, MeSH ...
Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane użyciem alkoholu (zespół uzależnienia)
Nadużywanie alkoholu może prowadzić do uszkodzeń wszystkich narządów, jednak najbardziej dotyka mózgu, serca, wątroby, trzustki i układu odpornościowego[3][4]. Alkoholizm może prowadzić do chorób psychicznych, majaczenia alkoholowego, zespołu Korsakowa, a także arytmii serca[3][4][5]. Picie alkoholu podczas ciąży może powodować alkoholowy zespół płodowy[6]. Kobiety są narażone na szkodliwe skutki działania alkoholu bardziej od mężczyzn, przede wszystkim z powodu mniejszej masy ciała, słabszego metabolizmu alkoholu i większego udziału tłuszczu w masie ciała[7]. U niektórych osób intensywne nadużywanie alkoholu prowadzi finalnie do upośledzeń umysłowych i demencji na tle alkoholowym.
Oddziaływanie środowiska i predyspozycje genetyczne są dwoma podstawowymi czynnikami ryzyka choroby alkoholowej i każdy z nich jest odpowiedzialny za około połowę ryzyka[3]. Stres i związane z nim choroby, takie jak zaburzenia lękowe, również mają wpływ na powstawanie zaburzeń na tle alkoholowym – osoby w sytuacjach stresowych statystycznie częściej sięgają po alkohol, którego otępienny efekt pomaga im w radzeniu sobie z dysforią[8].
Wśród osób mających rodzica lub rodzeństwo dotknięte chorobą alkoholową, prawdopodobieństwo zapadnięcia na nią jest trzy do czterech razy większe niż w ogóle populacji. Mimo tego mniejszość takich osób zostaje alkoholikami[3]. Wśród środowiskowych czynników ryzyka choroby alkoholowej można wyróżnić społeczne, kulturowe i behawioralne bodźce[9]. Wysoki poziom stresu i lęku oraz niski koszt i łatwa dostępność alkoholu zwiększają ryzyko zapadnięcia na chorobę alkoholową[3][8]. Niektóre osoby kontynuują picie, żeby zapobiec lub złagodzić objawy odstawieńcze[3]. Osoba chora, która przestanie pić alkohol, może odczuwać objawy odstawieńcze o niskiej intensywności nawet przez wiele miesięcy[3]. Z medycznego punktu widzenia, choroba alkoholowa jest chorobą zarówno psychiczną jak i fizyczną[10][11], zazwyczaj diagnozowaną przy użyciu kwestionariuszy medycznych[3][12]. Dodatkowe informacje zebrane po przeanalizowaniu kwestionariuszy pomagają w potwierdzeniu diagnozy[3].
Prewencja alkoholizmu polega na działaniach mających na celu zmniejszenie stresu i lęku osób narażonych[3][8], regulowaniu i ograniczaniu sprzedaży alkoholu (w szczególności młodocianym), opodatkowaniu alkoholu (w celu uzyskania bariery cenowej) oraz działaniach edukacyjnych i leczniczych[13].
Wg szacunków Światowej Organizacji Zdrowia, w 2016 roku było na świecie ok. 380 milionów alkoholików, co stanowi 5,1% populacji powyżej 15 roku życia[7][20]. Wg szacunków PARPA, w 2020 8% konsumentów alkoholu w Polsce piło go codziennie lub prawie codziennie[21]. Alkoholizm jest najbardziej powszechny wśród mężczyzn i młodych osób[3]. Na świecie, alkoholizm jest najmniej rozpowszechniony w Afryce (1,1% dorosłej populacji), a najbardziej w Europie Wschodniej (11%)[3]. 139000 osób umarło z powodu alkoholizmu w 2013, co stanowi 24% wzrost w porównaniu do 112000 zgonów w 1990[22]. Uważa się, że nadużywanie alkoholu jest bezpośrednią przyczyną 5,9% wszystkich zgonów[23]. Alkoholizm skraca oczekiwaną długość życia o około 10 lat[24]. W języku polskim istnieje wiele obelżywych lub nieformalnych określeń na osobę nadużywającą alkoholu, np. pijak, moczymorda, żul[25]. W 1979 Światowa Organizacja Zdrowia zarekomendowała używanie określenia Zespół zależności alkoholowej zamiast określenia Alkoholizm[26].
Spożywanie zazwyczaj w dużych dawkach alkoholu przez alkoholika jest spowodowane przymusem o charakterze psychicznym i somatycznym, nie podlega jego woli, jednak możliwe jest jego powstrzymanie i utrzymanie abstynencji. Mechanizm powstawania uzależnienia nie jest do końca wyjaśniony, ale ma bezpośredni związek z ciągłym lub cyklicznym nadużywaniem alkoholu. Rodzaj napoju alkoholowego nie ma znaczenia – człowiek nie uzależnia się od konkretnego piwa, wina, wódki, whisky czy koniaku, ale od zawartego w tych napojach alkoholu.
W 2016 roku liczbę osób w wieku >15 lat uzależnionych od alkoholu w Polsce szacowano na ok. 2,2%[28].
Alkoholizm jest jednym z głównych problemów zdrowotnych w Polsce[29].
Aby móc mówić o uzależnieniu od alkoholu, muszą wystąpić minimum trzy z następujących objawów:
upośledzona zdolność kontrolowania picia alkoholu – trudności w unikaniu rozpoczęcia picia, trudności w zakończeniu picia albo problemy z kontrolowaniem picia do wcześniej założonego poziomu
picie alkoholu w celu złagodzenia albo zapobieżenia alkoholowemu zespołowi abstynencyjnemu oraz subiektywne poczucie skuteczności takiego postępowania
zmieniona, najczęściej zwiększona, tolerancja alkoholu – ta sama dawka alkoholu nie przynosi oczekiwanego efektu, potrzeba spożywania większych dawek alkoholu dla wywołania oczekiwanego efektu
zawężenie repertuaru zachowań związanych z piciem alkoholu do 1–2 wzorców
postępujące zaniedbywanie alternatywnych do picia przyjemności, zachowań i zainteresowań
picie alkoholu mimo oczywistej wiedzy o jego szczególnej szkodliwości dla zdrowia pijącego
śmierć (śmiertelna dawka alkoholu u dorosłych to 5–8 g na 1kg masy ciała, u dzieci 3g/kg masy ciała[31])
Poniżej znajdują się problemy, z jakimi spotykają się alkoholicy. Obok podany jest procent alkoholików, których dotyczy dany problem (na podstawie badania Programu Aktywizacji Placówek Odwykowych[32]):
zaburzenia życia rodzinnego – 94%
problemy w kontaktach z ludźmi – 84%
problemy finansowe – 82%
przemoc wobec bliskich – 57%
problemy z prawem (karalność) – 51%
Alkoholizm zwiększa przestępczość, sprzyja szerzeniu się chorób wenerycznych i ujemnie wpływa na potomstwo. Nadużywanie alkoholu jest powodem powstawania problemów w rodzinach oraz ich rozpadu[33].
Pojęcie alcoholismus chronicum wprowadził Magnus Huss w roku 1849.
W 1960r. Elvin Morton Jellinek opublikował pracę pt. Koncepcja alkoholizmu jako choroby. E.M. Jellinek pierwszy przedstawił, w jaki sposób dochodzi do powstawania i pogłębiania się uzależnienia od alkoholu, podzielił proces powstawania choroby na fazy. Autor wyróżnia następujące stadia choroby alkoholowej:
faza wstępna prealkoholowa – trwa od kilku miesięcy do kilku lat, zaczyna się od konwencjonalnego stylu picia – człowiek odkrywa, że picie alkoholu nie tylko daje przyjemne doznania, ale także łagodzi przykre stany emocjonalne; wzrasta tolerancja na alkohol
faza ostrzegawcza – zaczyna się w momencie pojawienia się luk pamięciowych – palimpsestów
faza krytyczna – rozpoczyna się od utraty kontroli nad piciem
faza przewlekła – zaczyna się wraz z wystąpieniem wielodniowych ciągów
Autor podkreślał, iż zatrzymanie choroby jest możliwe na każdym etapie i w każdej fazie. Od czasu dzieła Jellinka pojawiły się inne typologie alkoholizmu.
W 1983 George Villant opublikował książkę pod tytułem Naturalna historia alkoholizmu, w której zaprezentował rezultaty kilku badań potwierdzających i pogłębiających pojęcie alkoholizmu jako choroby. Podsumowując swoje badania, autor stwierdził, że alkoholizm ma charakter postępujący, jego objawy występują jednak w innej kolejności niż przedstawił to Jellinek. Villant podał dwie możliwości zakończenia rozwoju choroby alkoholowej: osoby nią dotknięte podejmują abstynencję albo czeka je śmierć. Jak wynika z danych, nieliczna grupa zdołała powrócić do picia niepatologicznego, czy też powstrzymać proces uzależnienia. Jednak w trakcie kontynuowania badań zaobserwowano, iż grupa ta systematycznie malała.
Bardzo użyteczna jest klasyfikacja alkoholizmu opracowana przez Komitet Ekspertów dla Spraw Alkoholizmu Światowej Organizacji Zdrowia. Klasyfikacja ta znajduje się w VIII Rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn zgonów obowiązującej w Polsce od 1 stycznia 1970r. Przedstawia się ona następująco:
Epizodyczne picie nadmierne
Picie nadmierne nieregularne, okresy nadmiernego picia stosunkowo krótkie, oddzielone dłuższymi przerwami. Grupa pijących tego typu obejmuje pewną liczbę osób z nieprawidłowymi cechami osobowości, które przejawiają się w stanach upicia.
Nawykowe picie nadmierne
Ciągłe picie nadmierne. Pijący nadmiernie, systematycznie i regularnie. W fazie tej nie występuje jeszcze „utrata kontroli”.
Nałóg alkoholowy
Toksykomania alkoholowa. Stan psychicznego i somatycznego uzależnienia od alkoholu, w którym występuje z początku zwiększenie się tolerancji alkoholu oraz pojawiają się psychiczne i fizyczne objawy odstawienia (alkoholowy zespół abstynencyjny). Dla fazy tej szczególnie charakterystyczna jest utrata kontroli picia, tj. niemożność powstrzymania się od kontynuowania picia, a w fazie nałogu dalej posuniętego – zmniejszenie się tolerancji alkoholu. W fazie najdalej zaawansowanego alkoholizmu najczęściej występują różnego rodzaju powikłania psychiczne o charakterze psychotycznym i najwyraźniej zaznaczają się fizyczne, psychiczne i socjalne skutki przewlekłej intoksykacji alkoholowej. Do tego punktu należy zaliczyć większość przypadków określanych jako alkoholizm przewlekły.
Alkoholizm inny i nieokreślony
Do tej grupy zalicza się alkoholizm, którego z różnych powodów (np. brak wiarygodnych danych) nie można zaklasyfikować do jednej z wyżej wymienionych grup alkoholizmu. Można tu zaliczyć także niektóre przypadki picia „na tle patologicznym”, tj. towarzyszącego innym zaburzeniom psychicznym, gdy alkoholizm taki nie wysuwa się na pierwszy plan, a jego formy nie można zaklasyfikować do jednej z poprzednich trzech grup.
Terapie grupowe lub indywidualne – polegają głównie na zdobywaniu i pogłębianiu wiedzy z zakresu alkoholizmu, co umożliwia choremu przyznanie się (przed samym sobą) oraz akceptację siebie jako alkoholika. Zajęcia terapeutyczne pomagają w przebudowie stylu życia na abstynencki, który umożliwia długotrwałą abstynencję, uczą rozpoznawania i radzenia sobie z głodem alkoholowym, a także zapobiegania występowaniu nawrotów choroby.
Nie oferuje leczenia, ani profesjonalnej lekarskiej pomocy. Proponuje program 12 kroków oraz dzielenie się siłą, nadzieją i swoimi doświadczeniami w drodze do trzeźwości na mitingach AA. W AA nie jest wymagana abstynencja – jedynym warunkiem przynależności do wspólnoty jest pragnienie zaprzestania picia.
Są miejscem spotkań osób niepijących (także osób nieuzależnionych). Abstynenci stawiają sobie za cel propagowanie poprzez swoją postawę – trzeźwego modelu życia.
Publiczne i niepubliczne Ośrodki Terapii Uzależnień
Oferują profesjonalną psychoterapię uzależnienia, prowadzoną przez specjalistów certyfikowanych przez Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom. Pracują w trybie ambulatoryjnym (poradnie) i stacjonarnym (tzw. całodobowe lub zamknięte).
Proces zdrowienia z choroby alkoholowej jest bardzo trudny i skomplikowany, uzależniony przede wszystkim od chęci i dobrej woli zainteresowanego. Około 70% pacjentów po terapiach nie osiąga trwałych efektów.
Z badań przeprowadzonych przez Millera i Hestera wynika, że 1/3 pacjentów osiąga, po odbyciu leczenia, trwałą abstynencję, a 1/3 poprawę funkcjonowania bez utrzymywania całkowitej abstynencji. Zdaniem innych badaczy 2/3 osób leczonych z powodu alkoholizmu uzyskuje poprawę, aczkolwiek wymiar sukcesu zależy od przyjętego kryterium. Jeszcze inne badania wykazały, że 70% wszystkich leczących się, bardzo wyraźnie ograniczyło liczbę dni picia alkoholu oraz osiągnęło ogólną poprawę stanu zdrowia[34].
Leczenie farmakologiczne
Lekami stosowanymi w przypadku uzależnienia od alkoholu są[35]:
akamprozat – bloker receptorów kwasu glutaminowego, podobny w działaniu do homotauryny (analogu GABA) i kwasu homocysteinowego[37] – zmniejsza częstość picia i wspomaga abstynencję, ponadto wykazuje właściwości neuroochronne – zmniejsza neurotoksyczność wywołaną przez anoksję w udarze mózgu
naltrekson – antagonista receptorów opioidowych – zmniejsza głód alkoholowy; podczas jego stosowania należy monitorować funkcje wątroby pacjenta ze względu na ryzyko jej uszkodzenia
nalmefen – działanie podobne do naltreksonu, jednak wykazuje dłuższy okres półtrwania, większą biodostępność przy podaniu doustnym oraz nie stwierdzono toksycznego działania na wątrobę niezależnie od dawki
baklofen – agonista receptora GABAB – w ślad za studium przypadku skutków eksperymentu na sobie samym przeprowadzonego przez Oliviera Ameisena[38], trwają badania nad stosowaniem baklofenu w leczeniu alkoholizmu[39][40]; 17 kwietnia 2018 komisja francuskiej państwowej agencji ANSM wydała opinię o niekorzystnej relacji ryzyka do korzyści terapeutycznej przy stosowaniu baklofenu w leczeniu alkoholizmu[41]
W 2012 przeprowadzono metaanalizę kilku eksperymentów polegających na podaniu osobom chorym na chorobę alkoholową jednorazowej dawki LSD w kontekście trwającej jednocześnie innej terapii. Wyniki wskazują na istotną statystycznie skuteczność tego działania, powodującego w rezultacie zmniejszenie stopnia nadużywania alkoholu. Efekt ten utrzymuje się przez 3 do 6 miesięcy[42][43].
Syndrom odstawienia
Próbom leczenia nałogu może towarzyszyć tzw. syndrom odstawienia (nazywany również alkoholowym zespołem abstynencyjnym). Prowadzi on do somatycznych i psychicznych zaburzeń wynikających z zaprzestaniem dostarczania alkoholu do organizmu.
Symptomy mogą występować nawet po jednorazowym spożyciu alkoholu. Wynikają one z przyzwyczajenia mózgu do obecności toksyn stymulujących. Objawy mogą się nasilać po przerwaniu regularnego spożywania alkoholu (ciąg alkoholowy). Mogą występować wówczas drżenia i majaki. Wśród osób uzależnionych, delirium i padaczka występują średnio u 2% osób i mogą występować przy każdej próbie porzucenia nałogu[44].
Najpowszechniej używanym na świecie narzędziem stosowanym w badaniach przesiewowych w zakresie alkoholu jest Alcohol Use Disorders Identification Test. Obecnie jest dostępny w około 40 językach. AUDIT zapewnia ramy dla interwencji, stanowiące pomoc osobom spożywającym niezdrowe alkohole, sprzyja ograniczaniu lub zaprzestaniu spożywania alkoholu, a tym samym unikania szkodliwych konsekwencji z nim związanych. Pomaga również w identyfikacji uzależnienia od alkoholu i określonych skutków szkodliwego picia[45].
Ten artykuł od 2024-07 wymaga zweryfikowania podanych informacji.
Więcej informacji kod DSM-IV, nazwa choroby ...
kod DSM-IV
nazwa choroby
303.90
Uzależnienie od alkoholu
305.00
Nadużywanie alkoholu
303.00
Zatrucie alkoholem
291.81
Zespół odstawienia alkoholu
291.9
Zaburzenia związane z alkoholem niewyspecyfikowane gdzie indziej
Bohdan TadeuszB.T.WoronowiczBohdan TadeuszB.T., Alkoholizm jest chorobą, wyd. 2, Warszawa: Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, 1998, ISBN83-86103-85-X, OCLC749913950. Brak numerów stron w książce
Health and Ethics Policies of the AMA House of Delegates.czerwiec 2008.[dostęp 2015-05-10].[zarchiwizowane z tego adresu].Cytat: H-30.997 Dual Disease Classification of Alcoholism: The AMA reaffirms its policy endorsing the dual classification of alcoholism under both the psychiatric and medical sections of the International Classification of Diseases. (Res. 22, I-79; Reaffirmed: CLRPD Rep. B, I-89; Reaffirmed: CLRPD Rep. B, I-90; Reaffirmed by CSA Rep. 14, A-97; Reaffirmed: CSAPH Rep. 3, A-07)
Higgins-Biddle J.C.,Babor T.F.A review of the Alcohol Use Disorders Identification Test (AUDIT), AUDIT-C, and USAUDIT for screening in the United States: Past issues and future directions.„The American Journal of Drug and Alcohol Abuse”.44(6),s.578–586,2018. DOI: 10.1080/00952990.2018.1456545. PMID: 29723083. PMCID: PMC6217805.
Tusa A.L.,Burgholzer J.A.Came to believe: spirituality as a mechanism of change in alcoholics anonymous: a review of the literature from 1992 to 2012.„Journal of Addictions Nursing”.24(4),s.237–246,2013. DOI: 10.1097/jan.0000000000000003. PMID: 24335771.
((GBD 2013 Mortality Causes of Death Collaborators)).Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990–2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013.„Lancet”.385(9963),s.117–171,styczeń 2015. DOI: 10.1016/S0140-6736(14)61682-2. PMID: 25530442. PMCID: PMC4340604.
AndrzejSzczeklik,PiotrGajewski:Interna Szczeklika 2017.Kraków:Wydawnictwo Medycyna Praktyczna,2017. ISBN978-83-7430-517-4. Brak numerów stron w książce
Barbara J.B.J.MasonBarbara J.B.J., Charles J.Ch.J.HeyserCharles J.Ch.J., Acamprosate: A prototypic neuromodulator in the treatment of alcohol dependence, „CNS & neurological disorders drug targets”, 9 (1), 2010, s. 23–32, ISSN1871-5273, PMID:20201812, PMCID:PMC2853976 [dostęp 2017-08-04].
OlivierO.AmeisenOlivierO., Complete and prolonged suppression of symptoms and consequences of alcohol-dependence using high-dose baclofen: a self-case report of a physician, „Alcohol and Alcoholism”, 40 (2), 2004, s. 147–150, DOI:10.1093/alcalc/agh130.
L.L.LeggioL.L., J.C.J.C.GarbuttJ.C.J.C., G.G.AddoloratoG.G., Effectiveness and safety of baclofen in the treatment of alcohol dependent patients, „CNS & Neurological Disorders Drug Targets”, 9 (1), 2010, s. 33–44, DOI:10.2174/187152710790966614, PMID:20201813.
Teri S.T.S.KrebsTeri S.T.S., Pål-ØrjanP.Ø.JohansenPål-ØrjanP.Ø., Lysergic acid diethylamide (LSD) for alcoholism: meta-analysis of randomized controlled trials, „Journal of Psychopharmacology”, 26 (7), 2012, s. 994–1002, DOI:10.1177/0269881112439253.
Alkoholizm. I grzech, i choroba, i... Wiktor Osiatyński, Wydawnictwo Iskry 2009, ISBN978-83-244-0041-6.
WiktorW.OsiatyńskiWiktorW., Rehab, Warszawa: Iskry, 2003, ISBN83-207-1738-8, OCLC830536463. Brak numerów stron w książce
MałgorzataM.DraganMałgorzataM., Doświadczenia traumatyczne a uzależnienie od alkoholu, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2008, ISBN978-83-235-0552-5, OCLC316456681. Brak numerów stron w książce