Andriej Rublow, ros. Андрей Рублёв (ur. ok. 1360, zm. prawdopodobnie 29 stycznia 1430) – ruski mnich, święty Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, artysta malarz. Tworzył ikony, freski, miniatury oraz ilustracje do manuskryptów[1][2][3]. Jego twórczość wywarła znaczny wpływ na malarstwo ikoniczne i była naśladowana przez innych artystów, jest uważany za najwybitniejszego przedstawiciela moskiewskiej szkoły pisania ikon[4][5]. Podczas Soboru Stu Rozdziałów, zwołanego w Moskwie w 1551 roku, ikonografom zalecono wzorowanie się na stylu Rublowa[6]. Część prac artysty nie zachowała się, większość znajduje się w zbiorach Galerii Tretiakowskiej w Moskwie.
Data urodzenia |
ok. 1360 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
29 stycznia 1430 (prawdopodobnie) |
Dziedzina sztuki | |
Ważne dzieła | |
Trójca Święta, | |
Strona internetowa |
Życiorys
Lata młodzieńcze
Urodził się w środkowej części obecnej Rosji w ziemi rostowsko-suzdalskiej (obecnie tzw. Podmoskowie) między 1360 a 1370 rokiem. Dokładna data jego urodzin nie jest znana, tak samo jak miejsce jego urodzin oraz środowisko, z którego się wywodził. Istnieją źródła, wedle których urodził się w miasteczku Siergijew Posad (ros. Сергиев Посад) niedaleko od Moskwy[7], w którym obecnie znajduje się ulica Rublowa, upamiętniająca artystę[8]. Zazwyczaj jako rok jego urodzin podawany jest 1360 lub 1365[9].
Przydomek „Rublow” mógł pochodzić od staroruskiego słowa oznaczającego narzędzie używane do garbowania skóry, co wskazywałoby na pochodzenie artysty z rodziny rzemieślniczej[10].
Prawdopodobnie śluby zakonne złożył w Ławrze Troicko-Siergijewskiej w młodym wieku. Tam też przyjął zakonne imię Andrzej. Data powyższych wydarzeń nie jest znana[11]. Pierwsze źródło pisane dotyczące Rublowa pochodzi z 1405 roku i odnosi się do jego prac w Soborze Zwiastowania na Kremlu[11][10].
Twórczość
Był uczniem św. Sergiusza z Radoneża i Teofana Greka[11]. Brak źródeł pisanych powoduje, że chronologia jego prac ustalana jest przez ich analizę stylistyczną.
Pod koniec XIV wieku ilustrował miniaturami „Ewangeliarz Chitrowa”[9]. Za pierwsze dzieło Rublowa uznaje się freski w soborze Zaśnięcia Matki Bożej na Gorodku w Zwieniogorodzie (ok. 1400 rok), zachowane do dziś w niewielkich fragmentach.
Wraz ze swoimi mistrzami, Teofanem Grekiem i Prochorem z Gorodca, dekorował Sobór Zwiastowania na Kremlu w 1405 roku[9][1]. W 1408 razem z mnichem Danielem Czarnym wykonał freski do soboru Zaśnięcia Matki Bożej we Włodzimierzu nad Klaźmą[1]. Z tych prac zachowają się fragmenty z zachodniej części cerkwi oraz dwa rzędy ikon z ikonostasu. W latach 1410–1420 ponownie pracował w Zwienigorodzie. Zachowały się trzy ikony z rzędu Deesis i freski soboru Narodzenia Matki Boskiej klasztoru Sawino-Starożewskiego, ocalałe we fragmentach.
Na początku lat dwudziestych XV wieku mnisi Daniel Czarny i Andriej Rublow z uczniami zostali zaproszeni do malowania fresków w odbudowanym kamiennym soborze Św. Trójcy w Ławrze. Malowidła nie zachowały się, lecz przetrwał do naszych czasów ikonostas, najstarszy zachowany zabytek tego typu. Po zakończeniu prac Rublow wyjechał do Monasteru Spaso-Andronikowskiego w Moskwie[1], gdzie namalował freski w soborze Obrazu Zbawiciela Nie Ludzką Ręką Uczynionego, z których pozostały tylko niewielkie fragmenty. Niektóre źródła podają, że był on również współtwórcą architektury świątyni.
Zmarł około 1430 roku (prawdopodobnie 29 stycznia 1430 roku[9][12]) i został pochowany w monasterze Spaso-Andronikowskim w Moskwie.
Kwestie nieustalone
Z uwagi na skąpy materiał źródłowy niektóre kwestie dotyczące życia i twórczości artysty pozostały nieustalone. Rublow nie podpisywał się pod swoimi dziełami[13], co sprawiło, że autorstwo niektórych jest sporne.
Istnieje (niepotwierdzona) hipoteza, wedle której w Soborze Zwiastowania w Moskwie artysta sporządził autoportret na jednym z fresków i nadał obliczu Judasza Iskarioty swoje rysy twarzy[5][14][15]. Pierwsze miniatury przedstawiające Rublowa pochodzą z dzieła „Żywot świętego Sergiusza z Radoneża” z 1592 roku. Zostały sporządzone wiele lat po śmierci artysty i przedstawiają go jako mnicha z rozłożystą brodą.
Przez niektórych badaczy Andriej Rublow był identyfikowany z malarzem ruskim Andrzejem, znanym jako jeden z trzech twórców polichromii zamkowego kościoła św. Trójcy w Lublinie[16].
Kanonizacja
Rosyjska Cerkiew Prawosławna kanonizowała go w 1988 z okazji obchodów Tysiąclecia Chrztu Rusi[1]. Czczony i znany jest głównie w słowiańskim obszarze kulturowym. Św. Andriej Rublow jest jednym z największych orędowników przed Bogiem podczas nauki pisania ikon. Święty przedstawiany jest w mniszym habicie, zazwyczaj bez nakrycia głowy. Ma niedługą jasną brodę i łysinę czołową. W rękach trzyma największe swoje dzieło – ikonę „Trójcy Świętej”, która też pełni funkcję jego atrybutu. Na rozwój jego legendy miały wpływ także jego przymioty charakteru. Rublow ponoć słynął z pobożności, pokory, łagodności i mądrości.
Rosyjska Cerkiew Prawosławna obchodzi Dzień Pamięci Rublowa 17 lipca (4 lipca wedle starego kalendarza)[17][18].
Dzieła
Wykaz
Wybrane dzieła Rublowa[19][1][20][2]:
Ikony i obrazy (większość znajduje się w zbiorach Galerii Tretiakowskiej w Moskwie):
- Przemienienie – pocz. XV wieku;
- Matka Boska Włodzimierska – ok. 1408;
- Chrystus Pantokrator zw. również „Chrystus Zbawiciel” – ok. 1410;
- Trójca Święta – ok. 1410 lub lata 1425–1427;
- Zwiastowanie – data powstania nieznana;
- Narodzenie Chrystusa – 1405;
- Michał Archanioł – 1408;
- Apostoł Paweł, zw. również Święty Paweł z Tarsu – 1410.
Freski:
- Sobór Zaśnięcia Matki Bożej na Gorodku w Zwieniogorodzie;
- Sobór Zaśnięcia Matki Bożej we Włodzimierzu.
Inne dzieła:
- Ewangeliarz Chitrowa – przełom XIV i XV w., do którego Rublow tworzył miniatury;
- Sąd Ostateczny – 1408, fresk.
Niezachowane freski:
- Sobór Zwiastowania w Moskwie – część fresków uległa zniszczeniu podczas przebudowy soboru w 1416;
- Freski w katedrze Trójcy Świętej w Siergijew Posad – około 1635 freski zostały zamalowane.
Dzieła sporne, których autorstwo jest przypisywane artyście:
- miniatury Ewangeliarza Chitrowo i Ewangeliarza monastyru Andronikowskiego;
- ikony soboru Zaśnięcia Bogurodzicy we Włodzimierzu;
- malowidła ścienne w soborze Zaśnięcia Bogurodzicy w Zwienigorodzie;
- ikona Jana Chrzciciela, powstała w połowie XV wieku, obecnie znajdująca się w zbiorach Centralnego Muzeum Kultury i Sztuki Staroruskiej w Moskwie.
UNESCO
Na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO figurują:
Wpływ na innych malarzy
W odróżnieniu od innych malarzy ikon Rublow wprowadził do swoich dzieł elementy charakterystyczne dla sztuki bizantyjskiej[13]. Nawiązywał do idei hezychazmu, wywodzącej się z bizantyjskiego nurtu mistycznego[23]. W tradycyjnym stylu bizantyjskim została namalowana między innymi ikona „Trójca Święta”[2]. Twarze postaci przedstawianych w działach Rublowa mają podobne rysy (zgodne z ówczesnym kanonem): zaokrąglona linia brwi, ściągnięte usta, małe uszy, wąskie nosy i oczy.
Styl Rublowa pierwotnie był kopiowany przez jego uczniów. Podczas Soboru Stu Rozdziałów uznano go za wzorcowy[6] i tym samym doczekał się wielu naśladowców. Samego Rublowa zaczęto nazywać najwybitniejszym malarzem ruskim z przełomu XIV i XV wieku, którego twórczość przez kolejne sto lat wyznaczała ogólnie przyjęte normy[1].
Rublow w kulturze
- Reżyser Andriej Tarkowski zrealizował film Andriej Rublow inspirowany życiem artysty[24][25]. Film otrzymał nagrodę na festiwalu w Cannes w roku 1969. W roli głównej wystąpił Anatolij Sołonicyn.
- Na podstawie filmu Tarkowskiego[26] Jacek Kaczmarski napisał piosenkę pt. Rublow[27].
- Rzeźba przedstawiająca Andrieja Rublowa znajduje się na frontonie Biblioteki Państwowej w Omsku[28].
- W 2014 roku ukazała się powieść historyczna „Andriej Rublow, mnich” autorstwa Natalii Irteniny.
- W 2017 roku Astrachański Państwowy Teatr Opery i Baletu skomponował balet „Rublow”, zainspirowany życiem i twórczością malarza[29][30].
Upamiętnienie artysty
- W wielu miastach Federacji Rosyjskiej znajdują się place i ulice Rublowa.
- Wizerunek artysty figurował na znaczkach pocztowych oraz okolicznościowych monetach.
- 21 września 1960 roku Centralne Muzeum Kultury i Sztuki Staroruskiej w Moskwie mianowano nazwiskiem Rublowa (ros. Центральный музей древнерусской культуры и искусства имени Андрея Рублёва)[31].
- Jeden z kraterów Merkurego został nazwany „Rublow” na cześć artysty[5][32].
- Nazwiskiem Rublowa nazwano Airbus A320, wchodzący w skład maszyn Aerofłotu[33].
Galeria
- Trójca Święta
- Matka Boska Włodzimierska
- Chrystus Zbawiciel (Spas Zwienigrodzkij)
- Święty Paweł z Tarsu
Przypisy
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.