Ciborowate, turzycowate (Cyperaceae Juss.) – rodzina roślin w rzędzie wiechlinowców. Obejmuje około 5500 gatunków zgrupowanych w 109 rodzajów[3]. Rodzina jest kosmopolityczna – jej przedstawiciele spotykani są na całym świecie, szczególnie często w strefie klimatu umiarkowanego chłodnego. Zajmują najczęściej siedliska mokradłowe[4]. Są to rośliny zielne cechujące się znaczną redukcją kwiatów[5]. Charakterystyczne są także trójkanciaste, pełne łodygi z trawiastymi liśćmi wyrastającymi w trzech rzędach[4].

Szybkie fakty Domena, Królestwo ...
Ciborowate
Thumb
Morfologia sitowia
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

wiechlinowce

Rodzina

ciborowate

Nazwa systematyczna
Cyperaceae Juss.
Gen. Pl.: 26. 04.08.1789
Zamknij
Thumb
Kwiatostan Cyperus polystachyos

Znaczenie użytkowe mają liczne gatunki wykorzystywane w plecionkarstwie i do wyrobu papieru. Organy podziemne kilku gatunków są spożywane[4].

Morfologia

Thumb
Kwiatostan turzycy żółtej
Thumb
Owoce wełnianki wąskolistnej z włosowato wydłużonymi listkami okwiatu
Pokrój
Należą tu rośliny jednoroczne i byliny, rzadko drewniejące lub pnące[5]. Zwykle są to rośliny kłączowe, z łodygą pełną, trójkanciastą[4]. W zależności od długości rozgałęziających się sympodialnie kłączy i rozłogów rośliny te rosną w kępach lub tworząc różnej wielkości gęste lub luźne płaty[6].
Liście
Trawiaste, wyrastają w trzech rzędach otaczając łodygę zamkniętymi pochwami (rzadko pochwy są otwarte np. u Coleochloa[6]). W wielu gatunków skupione są u nasady łodygi. Liście nasycone są krzemionką. Blaszka jest całobrzega lub drobnopiłkowana. Liście mają użyłkowanie równoległe, pozbawione są języczka i przylistków[4]. U niektórych gatunków (np. ponikła i oczeretu) liście są bardzo zredukowane lub obecne tylko u młodych roślin.
Kwiaty
Obupłciowe (sitowie, ponikło, wełnianka) lub rozdzielnopłciowe (turzyca, Scleria), wiatropylne, zebrane w kłosy. Poszczególne kłosy mogą być skupione w różnorodne kwiatostany złożone – kłosokształtne, wiechowate lub baldachy. Kwiatostany bywają wsparte podsadką, a poszczególne kwiaty w kłosie – przysadkami. Przysadki mogą wyrastać spiralnie (np. u kłoci) lub w dwóch rzędach (np. u cibory). Okwiat zredukowany jest do szczecinek, łusek, czasem błoniastych, lub brak go zupełnie (np. u sitowia i Bulbostylis). Pręciki są wolne, zwykle trzy (6 jest u Arthrostylis, a ponad 12 u Evandra). Główka pręcika podługowata do równowąskiej, z dwoma pylnikami, komory pyłkowe pękają podłużnymi bruzdami, nitka od nasady główki wnika między pylniki w postaci łącznika (basifixed). Słupek jeden, górny, zbudowany z trzech owocolistków (dwóch u części gatunków z rodzaju cibora Cyperus), ale jednokomorowy i z jednym zalążkiem. Szyjka słupka na końcu rozwidlona widlasto lub na trzy łatki[4].
Owoc
Orzeszek spłaszczony dwustronnie lub trójkanciasty. Często z osadzonym, trwałym słupkiem i szczecinkowatym okwiatem[4].

Systematyka

Około 35% rodzajów w rodzinie jest monotypowych, do 26% należy od 2 do 5 gatunków, jest tu też 7 rodzajów liczących ponad 200 gatunków w tym cibora (Cyperus) z 686 gatunkami i turzyca (Carex) z 1757 gatunkami[3]. Cała rodzina jest uznawana za takson monofiletyczny siostrzany względem rodziny sitowatych. Zaliczany zwykle[2][4] do tej ostatniej rodziny rodzaj Oxychloe ma cechy pierwotne, właściwe obu rodzinom i niektóre analizy taksonomiczne umieszczają go jako takson bazalny w obrębie ciborowatych[4].

Pozycja rodziny według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Klad okrytonasienne, klad jednoliścienne (monocots), rząd wiechlinowce (Poales), rodzina ciborowate (Cyperaceae). Rodzina stanowi grupę siostrzaną dla rodziny sitowatych Juncaceae, wraz z którymi tworzy grupę siostrzaną rodziny turniowatych Thurniaceae[2].

wiechlinowce


pałkowate Typhaceae



bromeliowate Bromeliaceae





Rapateaceae






łuczydłowate Xyridaceae



niedotrawowate Eriocaulaceae





majakowate Mayacaceae




turniowate Thurniaceae




sitowate Juncaceae



ciborowate Cyperaceae








rześciowate Restionaceae




biczycowate Flagellariaceae




wiechlinowate Poaceae




Ecdeiocoleaceae



żuanwiliowate Joinvilleaceae









Podział rodziny[7][8]

Podrodzina: Mapanioideae

plemię Chrysitricheae

  • Capitularina Kern
  • Chorizandra R.Br.
  • Chrysitrix L.
  • Exocarya Benth.
  • Lepironia Rich.

plemię Hypolytreae

  • Diplasia Rich.
  • Hypolytrum Rich.
  • Mapania Aubl.
  • Paramapania Uittien
  • Principina Uittien
  • Scirpodendron Zipp. ex Kurz
  • Thoracostachyum Kurz

Podrodzina Cyperoideae

plemię Abildgaardieae

  • Abildgaardia Vahl
  • Actinoschoenus Benth.
  • Arthrostylis R.Br.
  • Bulbostylis Kunth
  • Crosslandia W.Fitzg.
  • Fimbristylis Vahl
  • Nelmesia Van der Veken
  • Nemum Desv.
  • Trachystylis S.T.Blake
  • Trichoschoenus J.Raynal
  • Zulustylis Muasya

plemię Bisboeckelereae

  • Becquerelia Brongn.
  • Bisboeckelera Kuntze
  • Diplacrum R.Br.

plemię Cariceae

plemię Cladieae

  • Cladium P.Brownekłoć
  • Rhynchocladium T.Koyama

plemię Cryptangieae

  • Cephalocarpus Nees
  • Didymiandrum Gilly
  • Everardia Ridl.
  • Exochogyne C.B.Clarke
  • Lagenocarpus Nees

plemię Cypereae

  • Androtrichum (Brongn.) Brongn.
  • Ascopholis C. E. C. Fisch.
  • Chamaexiphium Hochst.
  • Courtoisina Sojak
  • Cyperus L.cibora
  • Dracoscirpoides Muasya
  • Ficinia Schrad.
  • Hellmuthia Steud.
  • Isolepis R.Br.sitniczka
  • Karinia Reznicek & McVaugh
  • Marisculus Goetgh.
  • Scirpoides Seg.hołoszeń

plemię Dulichieae

  • Blysmus Panz. ex Schult.ostrzew
  • Dulichium Pers.

plemię Eleocharideae

plemię Fuireneae

  • Actinoscirpus (Ohwi) R.W.Haines & Lye
  • Bolboschoenus (Asch.) Pallasitowiec
  • Fuirena Rottb.
  • Pseudoschoenus (C. B. Clarke) Oteng-Yeb.
  • Schoenoplectiella Lye
  • Schoenoplectus (Rchb.) Pallaoczeret

plemię Rhynchosporeae

  • Pleurostachys Brongn.
  • Rhynchospora Vahlprzygiełka
  • Syntrinema H. Pfeiff.

plemię Schoeneae

  • Anthelepis R. L. Barrett et al.
  • Asterochaete Nees
  • Baumea Gaudich.
  • Calyptrocarya Nees
  • Capeobolus Browning
  • Carpha Banks & Sol. ex R.Br.
  • Caustis R.Br.
  • Costularia C.B.Clarke
  • Cyathochaeta Nees
  • Cyathocoma Nees
  • Epischoenus C.B.Clarke
  • Evandra R.Br.
  • Gahnia J.R.Forst. & G.Forst.
  • Lepidosperma Labill.
  • Machaerina Vahl
  • Mesomelaena Nees
  • Morelotia Gaudich.
  • Neesenbeckia Levyns
  • Oreobolus R.Br.
  • Ptilothrix K. L. Wilson
  • Reedia F. Muell.
  • Schoenus L.marzyca
  • Tetraria P.Beauv.
  • Trianoptiles Fenzl ex Endl.
  • Tricostularia Nees ex Lehm.

plemię Scirpeae

  • Amphiscirpus Oteng-Yeb.
  • Cypringlea M. T. Strong
  • Eriophorum L.wełnianka
  • Erioscirpus Palla
  • Oreobolopsis Koyama & Guagl.
  • Phylloscirpus C.B.Clarke
  • Rhodoscirpus É. Lév. et al.
  • Scirpus L.sitowie
  • Sumatroscirpus Oteng-Yeb.
  • Trichophorum Pers.wełnianeczka
  • Zameioscirpus Dhooge & Goetgh.

plemię Sclerieae

  • Scleria Bergius

plemię Trilepideae

  • Afrotrilepis (Gilly) J.Raynal
  • Coleochloa Gilly
  • Microdracoides Hua
  • Trilepis Nees

Rodzaje z podrodziny Cyperoideae o niejasnej pozycji systematycznej:

  • Koyamaea W.W.Thomas & Davidse
Rodzaje reprezentowane we Florze Polski[9]

Zastosowanie

Różne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne. W tej roli sadzona jest często m.in. cibora papirusowa Cyperus papyrus, która już w starożytnym Egipcie wykorzystywana była jako surowiec do wyrobu papieru. W tym samym celu stosuje się łodygi kłoci Cladium effusum. Łodygi i liście turzycy drżączkowatej Carex brizoides oraz Lapironia mucronata wykorzystywane są w tapicerce do wypełniania materaców i wyściełania mebli. Te same rośliny, a także oczeret jeziorny Scirpus lacutris, wykorzystywane są w plecionkarstwie. Z pędów Scirpus totara wykonuje się łodzie typu kanoe. Spożywa się podziemne, bulwiasto zgrubiałe organy cibory jadalnej (zwanej też migdałem ziemnym) Cyperus esculentus oraz ponikła słodkiego Eleocharis dulcis[4].

Przypisy

Wikiwand in your browser!

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.

Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.