Ciborowate, turzycowate (Cyperaceae Juss.) – rodzina roślin w rzędzie wiechlinowców. Obejmuje około 5500 gatunków zgrupowanych w 109 rodzajów[3]. Rodzina jest kosmopolityczna – jej przedstawiciele spotykani są na całym świecie, szczególnie często w strefie klimatu umiarkowanego chłodnego. Zajmują najczęściej siedliska mokradłowe[4]. Są to rośliny zielne cechujące się znaczną redukcją kwiatów[5]. Charakterystyczne są także trójkanciaste, pełne łodygi z trawiastymi liśćmi wyrastającymi w trzech rzędach[4].
Znaczenie użytkowe mają liczne gatunki wykorzystywane w plecionkarstwie i do wyrobu papieru. Organy podziemne kilku gatunków są spożywane[4].
Morfologia
- Pokrój
- Należą tu rośliny jednoroczne i byliny, rzadko drewniejące lub pnące[5]. Zwykle są to rośliny kłączowe, z łodygą pełną, trójkanciastą[4]. W zależności od długości rozgałęziających się sympodialnie kłączy i rozłogów rośliny te rosną w kępach lub tworząc różnej wielkości gęste lub luźne płaty[6].
- Liście
- Trawiaste, wyrastają w trzech rzędach otaczając łodygę zamkniętymi pochwami (rzadko pochwy są otwarte np. u Coleochloa[6]). W wielu gatunków skupione są u nasady łodygi. Liście nasycone są krzemionką. Blaszka jest całobrzega lub drobnopiłkowana. Liście mają użyłkowanie równoległe, pozbawione są języczka i przylistków[4]. U niektórych gatunków (np. ponikła i oczeretu) liście są bardzo zredukowane lub obecne tylko u młodych roślin.
- Kwiaty
- Obupłciowe (sitowie, ponikło, wełnianka) lub rozdzielnopłciowe (turzyca, Scleria), wiatropylne, zebrane w kłosy. Poszczególne kłosy mogą być skupione w różnorodne kwiatostany złożone – kłosokształtne, wiechowate lub baldachy. Kwiatostany bywają wsparte podsadką, a poszczególne kwiaty w kłosie – przysadkami. Przysadki mogą wyrastać spiralnie (np. u kłoci) lub w dwóch rzędach (np. u cibory). Okwiat zredukowany jest do szczecinek, łusek, czasem błoniastych, lub brak go zupełnie (np. u sitowia i Bulbostylis). Pręciki są wolne, zwykle trzy (6 jest u Arthrostylis, a ponad 12 u Evandra). Główka pręcika podługowata do równowąskiej, z dwoma pylnikami, komory pyłkowe pękają podłużnymi bruzdami, nitka od nasady główki wnika między pylniki w postaci łącznika (basifixed). Słupek jeden, górny, zbudowany z trzech owocolistków (dwóch u części gatunków z rodzaju cibora Cyperus), ale jednokomorowy i z jednym zalążkiem. Szyjka słupka na końcu rozwidlona widlasto lub na trzy łatki[4].
- Owoc
- Orzeszek spłaszczony dwustronnie lub trójkanciasty. Często z osadzonym, trwałym słupkiem i szczecinkowatym okwiatem[4].
Systematyka
Około 35% rodzajów w rodzinie jest monotypowych, do 26% należy od 2 do 5 gatunków, jest tu też 7 rodzajów liczących ponad 200 gatunków w tym cibora (Cyperus) z 686 gatunkami i turzyca (Carex) z 1757 gatunkami[3]. Cała rodzina jest uznawana za takson monofiletyczny siostrzany względem rodziny sitowatych. Zaliczany zwykle[2][4] do tej ostatniej rodziny rodzaj Oxychloe ma cechy pierwotne, właściwe obu rodzinom i niektóre analizy taksonomiczne umieszczają go jako takson bazalny w obrębie ciborowatych[4].
- Pozycja rodziny według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
Klad okrytonasienne, klad jednoliścienne (monocots), rząd wiechlinowce (Poales), rodzina ciborowate (Cyperaceae). Rodzina stanowi grupę siostrzaną dla rodziny sitowatych Juncaceae, wraz z którymi tworzy grupę siostrzaną rodziny turniowatych Thurniaceae[2].
| wiechlinowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Podrodzina: Mapanioideae
plemię Chrysitricheae
- Capitularina Kern
- Chorizandra R.Br.
- Chrysitrix L.
- Exocarya Benth.
- Lepironia Rich.
plemię Hypolytreae
- Diplasia Rich.
- Hypolytrum Rich.
- Mapania Aubl.
- Paramapania Uittien
- Principina Uittien
- Scirpodendron Zipp. ex Kurz
- Thoracostachyum Kurz
Podrodzina Cyperoideae
plemię Abildgaardieae
- Abildgaardia Vahl
- Actinoschoenus Benth.
- Arthrostylis R.Br.
- Bulbostylis Kunth
- Crosslandia W.Fitzg.
- Fimbristylis Vahl
- Nelmesia Van der Veken
- Nemum Desv.
- Trachystylis S.T.Blake
- Trichoschoenus J.Raynal
- Zulustylis Muasya
plemię Bisboeckelereae
- Becquerelia Brongn.
- Bisboeckelera Kuntze
- Diplacrum R.Br.
plemię Cariceae
plemię Cladieae
- Cladium P.Browne – kłoć
- Rhynchocladium T.Koyama
plemię Cryptangieae
- Cephalocarpus Nees
- Didymiandrum Gilly
- Everardia Ridl.
- Exochogyne C.B.Clarke
- Lagenocarpus Nees
plemię Cypereae
plemię Dulichieae
- Blysmus Panz. ex Schult. – ostrzew
- Dulichium Pers.
plemię Eleocharideae
- Eleocharis R.Br. – ponikło
plemię Fuireneae
- Actinoscirpus (Ohwi) R.W.Haines & Lye
- Bolboschoenus (Asch.) Palla – sitowiec
- Fuirena Rottb.
- Pseudoschoenus (C. B. Clarke) Oteng-Yeb.
- Schoenoplectiella Lye
- Schoenoplectus (Rchb.) Palla – oczeret
plemię Rhynchosporeae
- Pleurostachys Brongn.
- Rhynchospora Vahl – przygiełka
- Syntrinema H. Pfeiff.
plemię Schoeneae
- Anthelepis R. L. Barrett et al.
- Asterochaete Nees
- Baumea Gaudich.
- Calyptrocarya Nees
- Capeobolus Browning
- Carpha Banks & Sol. ex R.Br.
- Caustis R.Br.
- Costularia C.B.Clarke
- Cyathochaeta Nees
- Cyathocoma Nees
- Epischoenus C.B.Clarke
- Evandra R.Br.
- Gahnia J.R.Forst. & G.Forst.
- Lepidosperma Labill.
- Machaerina Vahl
- Mesomelaena Nees
- Morelotia Gaudich.
- Neesenbeckia Levyns
- Oreobolus R.Br.
- Ptilothrix K. L. Wilson
- Reedia F. Muell.
- Schoenus L. – marzyca
- Tetraria P.Beauv.
- Trianoptiles Fenzl ex Endl.
- Tricostularia Nees ex Lehm.
plemię Scirpeae
- Amphiscirpus Oteng-Yeb.
- Cypringlea M. T. Strong
- Eriophorum L. – wełnianka
- Erioscirpus Palla
- Oreobolopsis Koyama & Guagl.
- Phylloscirpus C.B.Clarke
- Rhodoscirpus É. Lév. et al.
- Scirpus L. – sitowie
- Sumatroscirpus Oteng-Yeb.
- Trichophorum Pers. – wełnianeczka
- Zameioscirpus Dhooge & Goetgh.
plemię Sclerieae
- Scleria Bergius
plemię Trilepideae
- Afrotrilepis (Gilly) J.Raynal
- Coleochloa Gilly
- Microdracoides Hua
- Trilepis Nees
Rodzaje z podrodziny Cyperoideae o niejasnej pozycji systematycznej:
- Koyamaea W.W.Thomas & Davidse
- Rodzaje reprezentowane we Florze Polski[9]
- cibora (Cyperus)
- hołoszeń (Scirpoides)
- kłoć (Cladium)
- marzyca (Schoenus)
- oczeret (Schoenoplectus)
- ostrzew (Blysmus)
- ponikło (Eleocharis)
- przygiełka (Rhynchospora)
- sitniczka (Isolepis) (w tym sitnik Eleogiton)
- sitowie (Scirpus)
- sitowiec (Bolboschoenus)
- turzyca (Carex)
- wełnianeczka (Trichophorum)
- wełnianka (Eriophorum)
Zastosowanie
Różne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne. W tej roli sadzona jest często m.in. cibora papirusowa Cyperus papyrus, która już w starożytnym Egipcie wykorzystywana była jako surowiec do wyrobu papieru. W tym samym celu stosuje się łodygi kłoci Cladium effusum. Łodygi i liście turzycy drżączkowatej Carex brizoides oraz Lapironia mucronata wykorzystywane są w tapicerce do wypełniania materaców i wyściełania mebli. Te same rośliny, a także oczeret jeziorny Scirpus lacutris, wykorzystywane są w plecionkarstwie. Z pędów Scirpus totara wykonuje się łodzie typu kanoe. Spożywa się podziemne, bulwiasto zgrubiałe organy cibory jadalnej (zwanej też migdałem ziemnym) Cyperus esculentus oraz ponikła słodkiego Eleocharis dulcis[4].
Przypisy
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
