Loading AI tools
polska architekt Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Helena Maria Kurcyusz, Helena Kurcyuszowa (ur. 10 maja 1914 w Sandomierzu, zm. 21 stycznia 1999 w Szczecinie) – polska architekt-urbanistka, malarka, animatorka kultury w powojennym Szczecinie[1][2][3].
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Miejsce spoczynku | |
Zawód, zajęcie | |
Miejsce zamieszkania |
Szczecin |
Narodowość | |
Alma Mater |
Politechnika Warszawska, |
Rodzice |
Zygmunt Słomiński |
Córka Zygmunta Słomińskiego[1], naczelnego inżyniera Warszawy (1924–1927), a następnie prezydenta Warszawy (1927–1934), i Teresy de domo Paszkiewicz. Miała starszego brata Michała (1907-1947), inżyniera. Siostra cioteczna pilota Ludwika Paszkiewicza, Mieczysława Paszkiewicza i Marii Herniczek - żony dr. Kazimierza Niemirowicza-Szczytta. Przez matkę, Teresę z Paszkiewiczów, spokrewniona z Witoldem Gombrowiczem[4][5].
W styczniu 1934 roku w Warszawie poślubiła prawnika Jerzego Kurcyusza (brata Tadeusza Kurcyusza)[4]. Podjęła studia na Politechnice Warszawskiej (Wydział Architektury). Studia skończyła w roku 1939, bezpośrednio przed wybuchem II wojny światowej[3].
Uczestniczyła w obronie Warszawy działając w medycznym Pogotowiu Technicznym[2]. Po kapitulacji miasta brała udział w akcjach konspiracyjnego ZWZ, a następnie AK. W październiku 1942 roku[uwaga 1] została aresztowana przez gestapo. Była więziona przy alei Szucha i na Pawiaku.
Od początku roku 1943 przebywała w obozie koncentracyjnym na Majdanku. W tym obozie opiekowała się grupą uwięzionych białoruskich chłopców, szkicowała ich portrety i robiła notatki[1][2].
W kwietniu 1944 roku została przetransportowana do obozu kobiecego w Ravensbrück, a później w Neubrandenburgu[1][2].
W drodze z Ravensbrück do Warszawy zatrzymała się w Szczecinie, aby spotkać się z koleżanką, która znalazła się w szpitalu na Gumieńcach[uwaga 2]. Zachwyciła się miastem – poświęciła mu resztę życia, „stając się jego legendą”[3]. Zamieszkała przy ulicy Wyspiańskiego (wówczas niem. Niebuhrstraße w pobliżu dzisiejszego Parku Kasprowicza), która jest uznawana za jedną z najpiękniejszych szczecińskich ulic[6][7]. Od tej właśnie ulicy odchodzi inna, która nosi imię Kurcyuszowej.
W latach 1975–1981 Helena Kurcyusz uczestniczyła, jako świadek koronny, w przeprowadzonym w Düsseldorfie procesie esesmańskiej załogi Majdanka – Herminy Braunsteiner-Ryan (nazywanej „Kobyłą”) i Hildegardy Laechert („Krwawa Brygida”). Jej obozowe notatki i szkice stały się po wojnie ważnym materiałem, który umożliwił upamiętnienie więźniów Majdanka[1].
Od wiosny 1945 roku pracowała w Wydziale Budownictwa Urzędu Miejskiego, a od roku 1946 – w Regionalnej Dyrekcji Planowania Przestrzennego. Pełniła w niej funkcję głównego urbanisty województwa szczecińskiego, prowadząc inwentaryzację zabytków i opracowując plany urbanistyczne dla 71 miast tego województwa[2]. W roku 1946 zajmowała się inwentaryzacją i ratowaniem zabytków Szczecina, a przede wszystkim Zamkiem Książąt Pomorskich[2][1]; odkryła krypty z sarkofagami książąt pomorskich[3]. Nadała polskie nazwy wielu ulicom, m.in. Bohaterów Warszawy (niem. Mackensenstraße), Ku Słońcu[uwaga 3] (niem. Pasewalker Chaussee), Jasne Błonia (niem. Quistorpaue), Wiatru od Morza (niem. Holzmarktstraße). W jej mieszkaniu zapraszani profesorowie warszawskich uczelni (później również szczecińskiej Szkoły Inżynierskiej) opracowywali – wraz ze studentami – uproszczone plany zagospodarowania zachodniopomorskich miast[3]. W kolejnych latach – do emerytury – była projektantem w Wojewódzkiej Pracowni Urbanistycznej[2].
Utworzyła szczecińskie oddziały[2]:
Była nie tylko architektem-urbanistą, ale również animatorką artystycznego życia miasta. Prowadziła dom otwarty[9], w którym spotykali się przedstawiciele całego środowiska kulturalnego miasta i które nazywano „Salonem Heleny Kurcyusz”[1]. W latach 70. w jej willi spotykali się też studenci architektury – działacze opozycyjni[10]. W roku 1949 współorganizowała – z Konstantym Ildefonsem Gałczyńskim i Jerzym Andrzejewskim (mieszkającymi wówczas w Szczecinie) – „Klub 13 Muz”. Według części źródeł była pomysłodawczynią jego nazwy[6][1], według innych nazwę zaproponował Gałczyński. Od roku 1957 pełniła funkcję prezesa tego klubu (Dom Kultury Środowisk Twórczych „Klub 13 Muz”)[11].
Helena Kurcyusz jest autorką publikacji, m.in.[1][2]:
Jej akwarele i grafiki – pejzaże, portrety, szkice zabytków Pomorza Zachodniego – były prezentowane na indywidualnych wystawach w latach 1970 i 1980. Pisała również poezje[3].
Helena Kurcyusz została odznaczona Złotą Odznaką Stowarzyszenia Architektów Polskich i Złotą Odznaką Towarzystwa Urbanistów Polskich. Nadano jej tytuł honorowego Członka Towarzystwa Urbanistów Polskich[2].
Wojenne przeżycia Heleny Kurcyusz oraz jej udział w procesie zbrodniczej załogi Majdanka zostały upamiętnione w filmie Świadek (aut. Andrzej Androchowicz)[12]. Jej nazwisko umieszczono na liście Pionierów Miasta Szczecin[1]; jej imieniem nazwano też małą uliczkę na Pogodnie oraz salon kominkowy w Klubie 13 Muz[13]. Uliczka Heleny Kurcyuszowej prowadzi od głównej arterii miasta – al. Wojska Polskiego (w pobliżu parku im. Gałczyńskiego z rzeźbą „Zaczarowanej dorożki”[14]) – do jej domu przy ul. Wyspiańskiego 7[6][7].
Znalazła się na 16. miejscu listy „Szczecinianie Stulecia”, utworzonej na przełomie XX i XXI w. w wyniku plebiscytu Gazety Wyborczej (wyd. szczecińskie), Polskiego Radia Szczecin i TVP Szczecin[3]. W książce przypominającej ich sylwetki szczeciński architekt, Stanisław Latour[15], zamieścił swoje wspomnienie zatytułowane „Helena Kurcyusz. Pierwsza dama Szczecina”. Na zakończenie stwierdził[3]:
Czym Skrzynecki, zresztą Jej przyjaciel, był dla Krakowa, tym Ona była dla Szczecina.
W 2017 roku na antenie Polskiego Radia Szczecin odbyła się premiera słuchowiska poświęconego jej osobie „Kurcyuszowa - Szczecin prezydentówny Słomińskiej” w reż. Sylwestra Woronieckiego[16].
W roku 2002 Stowarzyszenie Architektów Polskich podjęło inicjatywę upamiętnienia Heleny Kurcyusz (pochowanej w 1999 r. obok matki na Starych Powązkach (kwatera 201-2-1/2)[17]) na wielkim zabytkowym cmentarzu Centralnym w Szczecinie. Na placu tuż za cmentarną Bramą Główną (proj. Wilhelm Meyer-Schwartau) umieszczono cenotaf – głaz pamięci na niewielkim wzniesieniu, na którym umieszczono inskrypcję[18]:
Helena Kurcyusz, „Helunia” 1914–1999 żołnierz AK, więzień Majdanka, pierwszy polski architekt – urbanista w powojennym Szczecinie, życie i serce poświęciła temu miastu, spoczywa na Powązkach w Warszawie
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.