Loading AI tools
irlandzki filozof chrześcijański Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jan Szkot Eriugena (ur. ok. 810 w Irlandii, zm. ok. 877 we Francji[1]) – irlandzki uczony działający we Francji; filozof, teolog chrześcijański i tłumacz, dworzanin króla Franków Karola II Łysego.
Magisterium Kościoła skrytykowało część poglądów Eriugeny jako niezgodne z wiarą chrześcijańską.
Imię Eriugeny to pleonazm, który brzmi dosłownie „Jan Szkot urodzony w Irlandii”. We wczesnym średniowieczu Irlandia określana była w łacińskich źródłach jako "Szkocja", a jej mieszkańcy byli nazywani Szkotami (Scotti). Dlatego też wczesnośredniowiecznych Irlandczyków (w tym Jana Szkota Eriugenę) nazywa się iroszkotami[2]. Eriugena” oznacza „urodzony w Ériu”, czyli Irlandii.
Od ok. 845 r. działał na dworze Karola II Łysego, na którym kierował szkołą teologiczną. Oprócz łaciny, doskonale znał język grecki, co było w jego czasach umiejętnością rzadką choć cenioną. Był to okres tzw. Renesansu karolińskiego.
Ok. 851 r. opublikował traktat De divina predestinatione, który jest pierwszą poświadczoną w dokumentach wiadomością o nim. W dziele tym krytykował pojęcie podwójnej predestynacji nauczane przez saksońskiego mnicha Gottschalka.
Na zalecenie cesarza Karola II Łysego przetłumaczył z greckiego na łacinę „Corpus Dionysiacum” – zbiór pism teologicznych i mistycznych Pseudo-Dionizego Areopagity, nieznanego z imienia autora, który podpisał się imieniem nawróconego przez świętego Pawła wysokiej rangi urzędnika korynckiego (por. Dz 17,34). We Francji był on również kojarzony ze świętym Dionizym Męczennikiem, pierwszym biskupem Paryża. Cesarz bizantyjski Michał II podarował te pisma jeszcze ojcu Karola II Łysego, cesarzowi Ludwikowi I Pobożnemu, z zachętą by je przetłumaczyć, argumentując ich pochodzeniem od ucznia św. Pawła. Także na Zachodzie pisma te, ze względu na domniemanego autora i wartość merytoryczną, spotkały się z powszechnym przyjęciem, wyznaczając nowe kierunki myśli zachodniej.
Na światopogląd Eriugeny siłny wpływ wywarła idealistyczna filozofia neoplatonizmu[3].
Eriugena był wykształcony na pismach Augustyna i Boecjusza, a także Ojców greckich, szczególnie Grzegorza z Nyssy, Grzegorza z Nazjanzu, Jana Chryzostoma czy późniejszego Maksyma Wyznawcy, którzy przejęli, odpowiednio adaptując do kosmologii zgodnej z Objawieniem, neoplatońską metafizykę[4].
W dziele De divisione naturae Eriugena przedstawił następujący metafizyczny podział bytów:
Ten klasyczny podział natury Eriugena przejął od Maksyma Wyznawcy.
Eriugena zdefiniował naturę jako „to co jest i to, co nie jest” – byt i niebyt. Jako niebyt należy rozumieć m.in. Boga, który jest kimś istniejącym ponad bytem (zob. teologia negatywna). Karoliński scholastyk stawiał tezę, że ta sama rzeczywistość może być widziana z jednej perspektywy jako byt, a z innej jako nie-byt. Różnica między bytem a nie-bytem, a więc między światem a Bogiem staje się przy takim podejściu kwestią punktu, z którego się obserwuje rzeczywistość raczej niż kwestią różnicy substancji. Niweluje to metafizyczną granicę między Stwórcą a stworzeniem, co jest klasycznym panteizmem[6].
Niebyt można interpretować także w kontekście etycznym – człowiek, który popada w grzech niejako staje się niebytem.
Rozwój świata dokonuje się zgodnie z neoplatońskim schematem wyjścia (processio) stworzeń od Boga i ich powrotu (reditus). Przy czym proces ten nie dokonuje się zgodnie z następstwem czasowym, raczej obydwa kierunki, wyjścia i powrotu, dokonują się równolegle i wzajemnie oddziałują na siebie. Poprzez wyjście stworzeń dokonuje się objawienie (teofania) Boga, którego Eriugena utożsamia z Chrystusem (Księga 2, 526). Karoliński myśliciel rozumiał ten schemat na sposób panteistyczny, zacierając różnicę ontyczną między Bogiem a stworzeniem[6].
Eriugena głosił, że w przyszłym świecie ciało przemieni się tak, że będzie miało naturę rozumną, identyczną do duszy. I dzięki temu człowiek, zatraciwszy cechy płciowe, fizyczne, będzie jednością:
— De divisione naturae, 5.20. Tłum własne.
Pisał, że gdy spotyka u Ojców Kościoła twierdzenia, że podobnie jak Chrystus zachował swoje ciało, w którym się ukazywał po zmartwychwstaniu, tak i wszyscy ludzie będę mieli w raju swoje fizyczne ciała, osłupiały, przejęty największą zgrozą traci mowę[7]. Zdecydowanie nie zgadzał się z uwagami Augustyna z Hippony:
— De divisione naturae 5.37 (Tłum własne.)
Według Johna J. O’Meara, Eriugena sądził, że Augustyn naucza o ciele Chrystusa dla prostego ludu, podczas gdy dla bardziej intelektualnie nastawionych przyjąłby taki pogląd, jaki miał on sam. Mógł też źle zrozumieć rozważania biskupa Hippony z jego dzieła Komentarz słowny do Księgi Rodzaju, XII, 24.51[8][9][10]
Eriugena zabrał głos w dyskursie o predestynacji. Uznał doktrynę wolnej woli za konieczną dla filozofii chrześcijańskiej. Uzasadnił, że gdyby ludzie jej nie posiadali, na piekło skazywałby ich Bóg, a więc nie można by Go określić jako dobrego.
Jako filozof zapoczątkował scholastykę, głosząc że między wiarą i rozumem nie ma sprzeczności[3] i rozumowi przypada zadanie wyjaśnienia sensu objawienia. Kryterium prawidłowej interpretacji Pisma świętego jest rozum[3]. Twierdził też, że rozum jest wyższą instancją niż autorytet Ojców Kościoła.
Poglądy przedstawione w De divisione naturae spotkały się pośmiertnie z kilkakrotnym sprzeciwem ze strony Magisterium Kościoła, które dostrzegło w nich zagrożenie panteizmem i racjonalizmem. Pierwszy raz stało się to na synodzie paryskim w 1210 r. Następnie potępiło je dwóch papieży: Honoriusz III (1225 r.) i Grzegorz IX (1241 r.). Pierwsze wydanie tego dzieła drukiem w 1684 r. trafiło do indeksu ksiąg zakazanych przez Kościół[11].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.