Klimontów

Klimontów – miasto w Polsce położone w województwie świętokrzyskim, w powiecie sandomierskim, na Wyżynie Sandomierskiej. Siedziba gminy Klimontów. Miasto jest członkiem Unii Miasteczek Polskich^[2].

Zobacz też: Klimontów w innych znaczeniach tej nazwy.

Klimontów

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Kolegiata św. Józefa
Herb
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	sandomierski
Gmina	Klimontów
Prawa miejskie	1604–1870, 2020
Burmistrz	Marek Goździewski
Powierzchnia	4,7 km²
Populacja (31.12.2021) • liczba ludności • gęstość	1862[1] 399,6 os./km²
Strefa numeracyjna	15
Kod pocztowy	27-640
Tablice rejestracyjne	TSA
Położenie na mapie gminy Klimontów Klimontów
Położenie na mapie Polski Klimontów
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Klimontów
Położenie na mapie powiatu sandomierskiego Klimontów
50°39′23″N 21°27′10″E
TERC (TERYT)	2609034
SIMC	0795933
Strona internetowa

Kościół i klasztor podominikański

W latach 1975–1998 miejscowość należała do województwa tarnobrzeskiego. Przez miasto przebiega droga krajowa nr 9 z Radomia do Rzeszowa, a także droga wojewódzka nr 758. Miasto znajduje się też na Małopolskiej Drodze św. Jakuba.

Historia

Miasto Klimontów powstało w połowie XIII w. Znajdowało się na terenie współczesnej miejscowości Górki. Obok niej, na gruntach wsi Ramuntowice (lub Ramułtowice) powstało miasto. Założył je na mocy królewskiego przywileju Jan Zbigniew Ossoliński 2 stycznia 1604 roku^[3].

W 1611 r. miasto otrzymało przywilej na 3 jarmarki w roku oraz 2 targi w tygodniu. W 1613, w Klimontowie wzniesiono klasztor dominikanów, a w latach 1643–1646 kolegiatę z fundacji Jerzego Ossolińskiego. Miasto było ośrodkiem dóbr ziemskich złożonych z 9 folwarków.

W 1663 r. Klimontów miał 24 domy i 530 mieszkańców (w tym 129 Żydów). W 1827 r. było tu 118 domów i 1314 mieszkańców. Miejscowa ludność poza rolnictwem zajmowała się wyrobem sukna. W drugiej połowie XVIII w. powstała tu manufaktura sukiennicza.

W 1656 roku w czasie potopu szwedzkiego żołnierze szwedzcy w czasie pobytu w mieście po ograbieniu zniszczyli budynek kościoła^[4].

W 1784 roku miasteczko Klimontów wraz z Zagajami należało do Leduchowskich^[5].

Od końca 1809 roku do kwietnia 1811 roku w Klimontowie stacjonowała część 1 Pułku Strzelców Konnych.

W czasie powstania listopadowego w Klimontowie sformowano batalion 12 pułku piechoty liniowej.

Klimontów utracił prawa miejskie w 1870 roku na mocy ukazu carskiego^[6][7].

Osobny artykuł: Miejscowości w Polsce pozbawione praw miejskich.

W 1901 urodził się tu poeta Bruno Jasieński. Od 2002 do 2011 roku każdego lata w Klimontowie odbywał się poświęcony pisarzowi festiwal Brunonalia.

W czasie I wojny światowej, w latach 1914–1915 w okolicy Klimontowa toczyły się walki pomiędzy wojskami austriackimi (m.in. cieszyński pułk Obrony krajowej) a rosyjskimi. Kwatera poległych żołnierzy austriackich zachowała się do dziś na cmentarzu parafialnym.

W 1921 osada miała około 6000 mieszkańców, a w 1939 – 4500.

We wrześniu 1939 r. miejscowość znalazła się pod okupacją niemiecką.

W czerwcu 1942 Niemcy utworzyli w Klimontowie getto dla ludności żydowskiej^[8]. Przebyli w nim Żydzi z Klimontowa, innych miejscowości powiatu sandomierskiego oraz ok. 200 Żydów z Wiednia^[8]. Podczas likwidacji getta w październiku-listopadzie 1942 ok. 4 tys. osób wywieziono do obozu zagłady w Treblince, 300 do getta w Sandomierzu, a ok. 100 niezdolnych do transportu zamordowano na miejscu^[8].

W 1943 r. w Klimontowie Niemcy rozstrzelali 24 osoby^[9].

W 1944 r. w trakcie walk prowadzonych przez armię niemiecką i Armię Czerwoną zniszczeniu uległa m.in. kolegiata. Walki zakończyły się zdobyciem Klimontowa przez żołnierzy 13 Armii^[9].

W dniu 16 kwietnia 1945 roku w domu przy ulicy Sandomierskiej zamordowano Abrama Złotnickiego, Rywkę Pęczyn, Chila Ledermana, Szmuela Ledermana, Chila Gotliba, Chaskiela Grosfelda. W wyniku mordu Józef Batorski pseudonim „Orzech” został skazany na karę śmierci, natomiast pozostałych oskarżonych uniewinniono. W latach 60. XX wieku do winy przyznał się także Włodzimierz Gadulski, którego skazano na 11 lat więzienia^[10].

Po okupacji niemieckiej i zagładzie ludności żydowskiej, w 1946 liczba mieszkańców Klimontowa zmniejszyła się do 2200.

W dniu 1 stycznia 2020 Klimontów odzyskał prawa miejskie^[11].

Zabytki

Rynek klimontowski

Fragment Rynku

Synagoga w Klimontowie

Widok kościoła parafialnego sprzed 1911 r.

Cmentarz w Klimontowie. Na pierwszym planie groby żołnierzy z I wojny światowej, na drugim Armii Czerwonej.

• Układ urbanistyczny miasta, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.676 z 22.05.1984)^[12].
• Zespół kościoła kolegiackiego (nr rej.: A.677/1-4 z 10.01.1966, z 1.03.1967 z 14.06.1977)^[12]:
  • barokowa kolegiata pw. św. Józefa, fundacji Jerzego Ossolińskiego, wybudowana w latach 1643–1650,
  • brama na cmentarz kościelny z końca XVIII w.,
  • kapliczka św. Józefa przed kościołem z II połowy XVIII w.,
  • plebania z połowy XVIII w., przebudowana w 1890 r.
• Synagoga z 1851 r. (nr rej.: A.680 z 1.03.1967 i z 14.06.1977)^[12].
• Zespół klasztorny dominikanów (nr rej.: A.678/1-3 z 3.03.1972 i z 14.06.1977)^[12]:
  • kościół pw. NMP i św. Jacka, wybudowany w latach 1617–1620,
  • klasztor dominikanów z 1620 r., przebudowywany w XVIII i XIX – XX w.,
  • ogrodzenie murowane terenu klasztornego z bramą z XVII – XVIII w.
• Cmentarz rzymskokatolicki z 1843 r. (nr rej.: A.679 z 13.06.1988)^[12].
• Zabudowa rynku (nr rej.: A.681 z 30.05.1972 oraz 109/A z 28.07.1982)^[12].

Turystyka

Przez miasto przechodzi zielony szlak turystyczny z Chańczy do Pielaszowa, czerwony szlak turystyczny z Gołoszyc do Piotrowic oraz zielony szlak rowerowy z Sandomierza do Ujazdu.

Osoby związane z Klimontowem

• Jan Zbigniew Ossoliński (1555–1623) – założyciel Klimontowa i fundator klasztoru dominikanów.
• Jerzy Ossoliński (1595–1650) – marszałek Sejmu, dyplomata, fundator kolegiaty w Klimontowie.
• Ignacy Hilary Ledóchowski (1789–1870) – generał brygady, uczestnik wojen napoleońskich.
• Jakub Zysman (1861–1926) – lekarz i społecznik, określany mianem „Klimontowskiego Judyma”.
• Bruno Jasieński (1901–1938) – poeta, twórca teatru amatorskiego w Klimontowie.
• Tadeusz Szeląg (ur. 1920) – polski wojskowy, żołnierz Batalionów Chłopskich.
• Zdzisław Goszczyński (1897–1940) – polski wojskowy, legionista.
• Rafał Staszewski (ur. 1977) – dziennikarz i regionalista, autor .
• Stanisław Szwarc-Bronikowski (1917–2010) – publicysta, podróżnik i filmowiec.

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Klimontowie
• Parafia św. Józefa w Klimontowie
• Przyczółek baranowsko-sandomierski